وقتی پای صحبت هایش می نشینی، چیزی از سختی هایی که در این چهار ماهه بر او گذشته، نمی شنوی. او و همکارانش روزهای سختی را پشت سر گذاشتند، شبانه روز، تعطیل و غیر تعطیل بودند تا کمترین آسیب متوجه مردم شود. اعتقادش بر این است هر تهدیدی حتما فرصتی است برای اینکه به چیزی یا جایی برسی که شاید تا قبل از آن برای تحققش بیش از اینها باید هزینه می کردی و منتظر می ماندی.
برای دکتر جلیل کوهپایه زاده کرونا از آن دسته تهدیدهایی بوده و همچنان هم هست که با وجود همه نگرانی ها و تلخی هایی که به دلیل غم از دست دادن برخی هموطنان مان به ما تحمیل کرده، جامعه بشری را به انقلاب صنعتی چهارم نزدیکتر کرده است.
رییس دانشگاه علوم پزشکی ایران بر این باور است، با توجه به الزامی که این میهمان ناخوانده برای فاصله گذاری اجتماعی ایجاد کرده، چاره ای نیست تا به هوش مصنوعی، شهرهای هوشمند، صنعت هوشمند، کشاورزی هوشمند، حمل و نقل هوشمند و البته بهداشت و درمان هوشمند به شکل جدی تر فکر کنیم تا ضمن بهره برداری از مواهب آن، آسیب های خود را در رویارویی با تهدیداتی همچون ویروس کرونا به حداقل برسانیم.
همانطور که این ویروس به عنوان کووید ۱۹ نامگذاری شده، در پایان سال ۲۰۱۹ در چین شناسایی شد. هر چند برخی معتقد هستند، در جاهای دیگری از دنیا هم وجود داشته اما به هر حال اولین نمونه نشانه دار در چین رویت شد و همان موقع پیش بینی می شد که کرونا در بسیاری از کشورهای دیگر هم شایع بشود. اما واقعیت این است که این گستردگی و این حجم از ابتلا را کسی در دنیا پیش بینی نکرده بود و همه فکر می کردند کرونا هم مانند ورژن های قدیمی تر یعنی سارس و مرس در مناطق محدود شایع می شود و تبدیل به یک پاندمی و درگیری فراگیر در دنیا نخواهد شد، اما شد.
ما هم پیش بینی می کردیم که کرونا به ایران برسد اما نه با این میزان بیماری زایی و واگیرداری بالا و گشندگی زیاد. در واقع چون پیش بینی های ما بر پایه مستندات و تجربه های قبلی نبود، باید گفت که تا حدی غافلگیر شدیم؛ با توجه به اینکه درمان قطعی برای کرونا وجود نداشت و الان هم ندارد، آن موقع آمادگی ما برای مراقبت از بیماران کم بود و از سوی دیگر رعایت بهداشت فردی و فاصله گذاری اجتماعی در ابتدا جدی گرفته نمی شد، بنابراین متاسفانه در شروع، آسیب ما زیاد بود.
چه زمانی متوجه مراجعه اولین بیمار یا بیماران مبتلا به کرونا در بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی ایران شدید؟
اوایل اسفند ماه با مراجعه چند بیمار با علائم کرونا در بیمارستان های خصوصی در حوزه دانشگاه علوم پزشکی ایران، سیستم ما نسبت به این موضوع حساس شد و اتفاقا متوجه شدیم که همه آنها از قم به تهران آمده بودند. بعد از آن بود که مراجعه افراد علامت دار به بیمارستان های دولتی هم زیاد شد. ابتدا بیماران را به بیمارستان شهدای یافت آباد ارجاع دادیم اما آنقدر گستره بیماری زیاد شد که بیمارستان شهدای یافت آباد دیگر به تنهایی حریف این حجم مراجعه نبود. بنابراین بلافاصله بیمارستان های بزرگتر مانند حضرت رسول(ص) و فیروزگر در تهران و فیروزآبادی در شهرری و امام سجاد(ع) در شهریار، مبتلایان کرونا را پذیرش کردند. در هفته های بعد دوازده بیمارستان از هفده بیمارستان دولتی دانشگاه علوم پزشکی ایران و حتی یک سوم بیمارستان های خصوصی که در منطقه دانشگاه قرار دارند، درگیر کرونا شدند.
از چند ماه قبلتر کرونا در چین افراد زیادی را مبتلا کرده بود، به نظر شما چرا نظام سلامت باید غافلگیر می شد؟ نباید زودتر برای کرونا فکری می کردیم؟
بله درست است ما غافلگیر شدیم اما سطح غافلگیری در کشورهای مختلف، متفاوت است. اگر بخواهیم مقایسه کنیم نسبت به خیلی از کشور ها کمتر غافلگیر شدیم ولی در کل غافلگیر شدیم. چون در ابتدا از ویروس عقب افتادیم. مهم ترین دلیلش هم دوره کمون ۵ تا ۱۰ روزه کرونا بود؛ دوره ای که ویروس در بدن فرد وجود دارد اما فرد علامتی ندارد. این افراد بی علامت می توانند سایر افراد را مبتلا کنند، بنابراین تا بیاییم کار بکنیم افراد زیادی از جامعه مبتلا شده بودند. علاوه بر این اقلامی که قرار بود از خارج کشور وارد شوند مانند کیت های حفاظت فردی و ماسک N۹۵ با وجود اینکه پول آنها پرداخت شده بود، به خاطر تحریم ها به دستمان نرسیده بود.
به نظر من حتی با مشاهده ابتلا برخی از افراد در کشور باز هم درابتدا ماجرا خیلی جدی گرفته نمی شد تا اینکه به یکباره با حجم زیادی از مراجعه به مراکز درمانی مواجه شدیم.
عرض کردم این میزان بروز و سرعت واگیرداری برای کرونا تصور نمی شد تا کشور خواست پاسخ مناسب به این بحران بدهد، یک مقدار زمان را از دست دادیم. اما خوشبختانه در استان تهران، بحران بهتر مدیریت شد و با درایت دکتر نمکی؛ وزیر بهداشت در همان ابتدا دکتر زالی؛ رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به عنوان فرمانده ستاد کرونا در استان انتخاب شد و در این مدت دو دانشگاه علوم پزشکی ایران و تهران با حفظ حریم خود با ایشان همکاری خوبی داشتند و این یکی از دلایل موفقیت مدیریت کرونا در استان تهران است. به طوریکه با وجود جمعیت زیاد، میزان ابتلا و کشندگی در استان تهران در مقایسه با خیلی از استان های دیگر کمتر بود و میانگین سن افراد فوت شده هم بالا است.
به خاطر دارید، اولین دستوری که شما صادر کردید و یا اولین اقدامی که برای مقابله با کرونا در دانشگاه علوم پزشکی ایران انجام شد، چه بود؟
اولین اقدام ما در همان هفته اول اسفند ۹۸، تشکیل ستاد بحران بود، جلسات این ستاد روزانه برگزار می شد. همزمان هم با وزارت بهداشت در ارتباط بودیم و اولین دستور تهیه سریع کیتهای حفاظت فردی برای کارکنان و همچنین مردمی که به مراجعه می کردند، بود. تعدادی از این کیتها را دپو کرده بودیم، تعدادی از طریق مدد خریداری شده بود و حتی به دنبال تولید هم رفتیم.
مهم ترین فعالیتهای انجام شده در این مدت حدود ۴ ماه را می فرمایید؟
اقدامات زیادی انجام شده، علاوه بر شکل گیری ستاد بحران در دانشگاه علوم پزشکی ایران، به کمک بسیج جامعه پزشکی یک سیستم ستاد بحران مرکزی شکل گرفت که ماهیت رصدخانه ای خودش را به یک ستاد بحران تبدیل کرد. آنها در این ستاد تمامی اطلاعات را از نرم افزار های بهداشتی و درمانی می گرفتند و ترکیب این اطلاعات را در اختیار معاونت درمان و بهداشت قرار می دادند. به طور مثال چند تا بیمار در روز و در کدام بیمارستان ها بستری شده اند. اطلاعات سامانه ۴۰۳۰ هم را دریافت می کردند و افراد رصد می شدند که مثلا کجا ساکن هستند و با چه کسانی در ارتباط هستند؟ مشاوره تلفنی به آنها داده می شد. در مجموع این ستاد بحرانی که به صورت خودجوش شکل گرفت الان یکی از دستاوردهایی است که بنا داریم، حفظش بکنیم.
بیش از ۸۰ پروژه تحقیقاتی در این فرصت کم در کمیته علمی و پژوهشی تصویب شدند، بودجه گرفتند و پژوهشگران کار را شروع کردند. در این مدت شاهد طراحی و ساخت فناوری های خوبی در دانشگاه بودیم، مانند ماسک حرفه ای بیولوژیک، سیستم های ضدعفونی ازون و تجهیزات مختلف مرتبط با درمان بیماری های حاد تنفسی و همچنین تلاش برای تولید واکسن و دارو در حال انجام است. در بخش تجهیزات پزشکی هم سعی کردیم تا امکانات فناورانه را با همت معاونت غذا و دارو و معاونت پژوهشی توسعه بدهیم.
برای آموزش های تئوری و بالینی به صورت مجازی در این مدت برنامه ریزی جدی تری انجام شد. برخی دانشجویان هم که برای ادامه پروژه هایشان در دانشگاه حضور داشتند، داوطلبانه کمک زیادی کردند. در بیمارستان ها حماسه ای رخ داد، تیم پزشکی اعم از استاد، دانشجو، پزشک، پرستار، کارکنان خدمات، حراست و روابط عمومی همگی تلاش کردند. به ویژه در ایام عید بدون توقف، ایثارگرانه خدمت به مردم را رها نکردند.
در حوزه بهداشت با سیستم های مراقبت های بهداشتی اولیه توانستیم خدمات سطح یک بهداشتی را برای نزدیک به هشتاد درصد درصد از جمعیت ۵ میلیون و ۳۵۰ هزار نفری منطقه تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی ایران ارائه دهیم.
دستاورد دیگری که باید به آن اشاره کنم، جلب مشارکتهای مردمی در این ایام بود، مردم خیلی به ما کمک کردند، نمونه آن راه اندازی دو طبقه از ساختمان جدید بیمارستان فیروزآبادی در شهرری در روزهای تعطیل عید بود که کمک مردم و مشارکت بسیجی وار مردم شهرری بسیار موثر بود.
اگر به گذشته برگردید، منظورم قبل از آمدن کرونا به ایران است، چه کاری را حتما انجام می دهید؟
در اولین اقدام حتما برنامه مدیریت بحران دانشگاه را یک بار دیگر بازنگری می کنیم تا آمادگی بیشتری برای مواقع بحران داشته باشیم. دوم اینکه در تهیه امکانات و اقلام حفاظت فردی مورد نیاز در مواجهه با بیماری های حاد تنفسی به گونه ای عمل می کنیم تا دچار کمبود نشویم و سوم اینکه برای آموزش و آمادگی مدیران و کارکنان دانشگاه برنامه ریزی می کنیم تا با تفکری آماده تر با بحران ها روبرو شوند.
در چهار ماه گذشته تصمیمی گرفته اید که الان پشیمان شده باشید؟
بله، یکی از تصمیم های نسنجیده، این بود که اول فکر می کردیم فراوانی بیماری خیلی زیاد نیست و یکی از بیمارستان های کوچک را برای رسیدگی به بیماران در نظر گرفتیم. اما بعد متوجه شدیم اولا فراوانی این بیماری زیاد است و دوما به خاطر وسعت این بیماری امکان پاسخگویی مراجعه کنندگان در بیمارستان های کوچک به خوبی مهیا نیست چون زیرساخت لازم را ندارند. بنابراین به سمت بیمارستان های بزرگتر رفتیم.
به نظر می رسد با بازگشایی مراکز عمومی شاهد شیب ملایم افزایش مبتلایان در کشور هستیم، این را تایید می فرمایید؟
بله، البته بخشی از این میزان افزایش، به این علت است و بخشی دیگر به دلیل افزایش تعداد آزمایش های تشخیصی ملکولی و شناسایی بیشتر بیماران مبتلا در کشور است. ولی خوشبختانه در مرگ و میر، آمار بالاتر از گذشته نیست بلکه افزایش در آمار ابتلا داریم.
در حال حاضر چقدر از اسفند ماه ۱۳۹۸ آماده تر هستید؟ چقدر خیالمان باید راحت باشد؟
خیلی. به نظر من در حال حاضر آمادگی ۷۰ تا ۸۰ درصدی داریم در حالیکه در روزهای اول فقط ۱۰ تا ۱۵ درصد آماده بودیم. همین مقدار هم ناشی از تجربه قبلی ما در مورد آنفلولانزا بود.
کار پژوهشی جدی برای درمان و یا ساخت واکسن کرونا در دانشگاه علوم پزشکی ایران در حال انجام است؟
بله. هم برای واکسن و هم دارو کارهایی خوبی در حال انجام است اما هنوز به محصول نرسیده، باید صبر کنیم تا نتایج آن معلوم شود.
چقدر امیدوارید که این پژوهش ها به سرانجام برسد؟
حداقل در مورد دو تا از پژوهش ها، من فکر می کنم در ماه های آینده خبرهای خوبی بشنویم.
می دانم که در این مدت با حضور در مراکز ارائه خدمت به مردم از نزدیک، شاهد انجام وظیفه همکاران خود به ویژه کادر درمان در بیمارستان ها بودید، خاطره ای از این ایام و بازدید ها دارید که برای ما تعریف کنید.
خاطرات که زیاد است اما یکی از این خاطرات به یادماندنی برای بنده، آشنایی با یکی از پرستاران بیمارستان شهدای هفتم تیر بود که متوجه شدم ۵۰ روز است که به منزل نرفته. دیدار و گفتگو با ایشان برای من بسیار ارزشمند بود. انشالله که خداوند حفظ شان کند.
اگر بخواهید به هر یک از حوزه های درگیر با موضوع کرونا نمره بدهید، شاگرد اول شما کدام حوزه خواهد بود؟ درمان، بهداشت، غذا و دارو ....
شاگرد اول حوزه درمان است؛ معاونت های بهداشت و «غذا و دارو» رتبه دوم را دارند. پژوهش هم نمره خوبی گرفت. آموزش با کمی تاخیر شروع کرد. معاونت توسعه مدیریت و منابع به خوبی پشتیبانی کرد اما در مجموع حوزه درمان جلودار بود.
این شاگرد اولی متعلق به چند درصد از کارکنان دانشگاه است؟
حدود چهل تا پنجاه درصد.
در کل به دانشگاه علوم پزشکی ایران در مبارزه با کرونا چه نمره ای از ۲۰ می دهید؟
پانزده.
خبر : دزفولی
