آشنایی با نمادهای کهن شهر تهران
مقدمه
تهران- شهری شلوغ- شهری پردود- شهری پر هیاهو- پایتخت همیشه بیدار ایران زمین در میان خیابان ها و کوچه پس کوچه های تهران- خیابان امام خمینی با آن شلوغی و همهمه ی همیشگی عمارتی در خود جای داده است که شاید بتوان ان را قلب پایتخت دانست.
سردر باغ ملی پیش ازساخته شدن برج آزادی نماد تهران بود و امروزه نیز جاذبه ای خیره کننده محسوب می شود. سردر باغ ملی که در زمان قاجار ساخته شده در ابتدا دروازه ای برای ورود به میدان مشق محسوب می شد که در آن زمام دارای اهمیتی ویژه بود. نوع معماری، مجاورت بنا با ساختمان وزارت امور خارجه و رخدادهای تاریخی که در میدان مشق رخ داده است اهمیت این مجموعه را دو چندان می کند.
تاریخچه میدان مشق از گذشته تا کنون
میدان مشق کجاست؟
میدان مشق در در محدوده بین خیابان امام خمینی و سی تیر تهران قرار دارد،. از
۱۲
مهر
۱۳۷۷
با شماره
۲۱۳۰
بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این میدان که در زمان فتحعلی شاه قاجار به عنوان منطقهای نظامی و
برای تمرین رزمی قشون ساخته شد و سربازخانه مرکزی در میان آن قرار داشت. در واقع اصلِ نام
این مکان به مارش فرانسوی
باز می گشت که در زبان فارسی به مشق تبدیل شد. جهانگردان این
محل را میدانی چهارگوش با
اضلاع نزدیک به
۴۰۰
متر توصیف و از آن به عنوان یکی از بزرگترین میدان های نظامی تهران
یاد کرده اند.
این میدان در دوره ناصرالدین شاه
مورد مرمت قرار گرفت و توسعه یافت. در سال
۱۲۷۸
، محمد حسین خان سپهسالار،
آن را به صورت میدانی مربع شکل درآورد و دیواری با طاقهای آجری گرداگرد آن
کشید. دروازهای زیبا با یک درِ دو لنگه و دو طاق نمای مجاور آن در
شمال
خیابان و میدان سپه (امام خمینی فعلی)
نصب شد که گاهی ناصرالدین شاه از بالای آن مشق نظامیان را تماشا می کرد
.
این میدان از جهت های مختلف
به این مکان ها محدود می شد:
از شمال به خیابان سوم اسفند (سرهنگ سخایی)، از شرق به خیابان علاءالدوله (فردوسی)، از غرب به خیابان قوام السلطنه (سی تیر) و از جنوب به خیابان باغشاه یا سپه (امام خمینی)
.
بعد
از کودتای اسفندماه سال
۱۲۹۹
خورشیدی، قشون نظامی در خارج از تهران
به تمرین و آموزش ادامه دادند و
میدان مشق بدون استفاده ماند.
با پیاده سازی طرح برپایی نخستین باغ همگانی (پارک) شهر تهران در زمین های میدان مشق نام این میدان به باغ ملی تغییر یافت؛ اما کم کم سر و کله ساختمان ها در آن پیدا شد و کاربری های تازه ای پیدا کرد. سازه های موجود در محدوه این میدان از دوران گذشته بر جای مانده اند و شامل این ساختمان ها هستند
:
اداره پست (شامل موزه وزارت پست و تلگراف و تلفن امروزی)، شهربانی کل کشور (نیروی انتظامی امروزی)
که وزارت امور خارجه در آن مستقر است، موزه ملی ایران (شامل موزه ایران باستان)، موزه و کتابخانه ملی ملک، اداره کل ثبت اسناد و املاک کشور و بنای نخستین شرکت ملی نفت (ساختمان شماره
۳
کنونی وزارت امور خارجه)
.
سردر باغ ملی نیز میان ساختمان پست خانه (موزه وزارت ارتباطات کنونی) و ساختمان پیشین شرکت ملی نفت (ساختمان شماره
۳
وزارت امور خارجه) قرار داشت و ورود به خیابان ملل متحد از خیابان سپه (خیابان امام خمینی)
از طریق آن صورت می گرفت. این سفرها اداره کل میراث فرهنگی استان تهران با مشارکت شهرداری منطقه
۱۲
در صدد آزاد سازی و مرمت دروازهها و سنگ فرش این محوطه
است تا آن را به شکل اولیه احیا کند
.
تصاویری از
حضور نظامیان در میدان مشق
عکس گرفته شده توسط بالن در اواخر سلطنت احمد شاه قاجار که خیابان سپه و سر در باغ ملی در آن کاملا مشهود است
تاریخچه سردر باغ ملی
در سال
۱۲۷۸
، محمد حسین خان سپهسالار، در ادامه
اقدامات خود برای توسعه میدان مشق
دست به کاری متفاوت زد. او دروازهای زیبا با یک در دو لنگه و دو طاق نمای مجاور آن در
شمال
خیابان و میدان سپه (امام خمینی فعلی)
نصب کرد.
بر اساس
طرحها و نقشههای تهرانِ زمان ناصرالدین شاه، این
سردر
در شمال خیابان سپه
و در محدوده بانک سپه تا کوچه پست
قرار داشته است. در سال
۱۲۸۰
، بنایی به شیوه معماری روسی در شمال غربی
میدان مشق ساخته شد که مرکز قزاق خانه دولتی بود
و جلوه ای دیگر به میدان داد. در پایان دوران قاجار این میدان از یاد رفت و دیگر رونق سابق را نداشت
.
با دستور ساخته شدن سردر باغ ملی و محدوده میدان مشق صاحب یک سردر جدید شد. بنابراین سر در باغ ملی و سپس ساختمانهای مجاور آن به دستور مستقیم رضاخان توسط جعفر خان کاشانی و کمک آلمانیها پیش از
آغاز جنگ جهانی دوم
ساخته شد. این
بنا
را در شرق سردر قبلی و با همان ابعاد و شکل ظاهری ساختند و پس از آن نسبت به ویران کردن سردر قدیمی اقدام کردند
که در محل تقاطع ضلع جنوبی و ضلع شرقی میدان قرار داشت. این فرآیند در سالهای
۱۳۰۱
تا
۱۳۰۴
صورت گرفت و از آن با عنوان نوسازی سردر باغ ملی یاد می کنند
.
در نخستین سالهای وزارت جنگ پهلوی اول، قسمت غربی میدان
و بناهای دیگر به باغ ملی تبدیل شد و سردر بزرگ الماسیه که ساخت قورخانه
تهران (نخستین کارخانه اسلحه سازی ایران) بود را بر سردر باغ ملی
نصب کردند. در بهمنماه سال
۱۳۹۴
این سردر را مرمت و سیستم نورپردازی بر روی آن
پیاده کردند تا به هنگام شب نیز جلوه ای خاص و زیبا داشته باشد. این اثر در تاریخ
۱۲
مهر
۱۳۷۷
با شماره
۲۱۳۰
در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و به عنوان میراث تاریخی ایران به شمار آمد. در سومین دوره جایزه خشت طلایی، سازمان زیباسازی و شهرداری منطقه
۱۲
شهرداری تهران، به واسطه احیا و بازسازی سر در باغ ملی و مجموعه میدان مشق تهران به عنوان یکی از برگزیدگان اعلام شد
.
