پژوهشگر ایرانی در «نیچر» مطرح کرد: چرا نباید اخذ دکتری را به چاپ مقاله منوط کرد؟

عمومی
دوشنبه 25 آذر 1398 ساعت 9:9
887
دیده بان علم ایران
عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان طی مقاله ای در مجله Nature Human Behaviour به مشکلات و زیان های وادار کردن دانشجویان دکتری به چاپ مقاله و دلایل خود برای ضرورت لغو این الزام پرداخته است.
دکتر شریف مرادی، استادیار پژوهشکده سلول‎های بنیادی پژوهشگاه رویان در مقاله خود که ترجمه فارسی آن را برای انتشار در اختیار دیده بان علم ایران قرار داده است می نویسد: «دانشگاه ها و پژوهشگاه ها علی رغم تفاوتهای بسیار، در یک چیز مشترک هستند و آن هم مقاله محوری (publish or perish) است. انتشار مقاله برای اکثر افراد دانشگاهی و غیر آن مزایای بسیاری دارد؛ دانشجویان دکتری هم از این امر مستثنی نیستند، چرا که می تواند احتمال بدست آوردن سمت دانشگاهی را برای آنها بیشتر کند. اما مشکلات زمانی به وجود می‎آیند که دانشجویان دکتری برای فارغ‎التحصیلی خود، ملزم به انتشار مقالات شوند.
دانشجویان دکتری بخش جدایی ناپذیر محیط دانشگاهی هستند و اغلب ملزم می‎شوند که یک یا چند مقاله علمی قبل از دفاع از پایان نامه چاپ کنند. این امر به ویژه در کشور ما ایران (و نیز برخی کشورهای دیگر نظیر هند) صدق میکند که دانشجویان بایستی بسته به دانشگاه، یک تا سه مقاله منتشرشده یا پذیرفته‎شده قبل از فارغ‎التحصیلی ارائه دهند.
بحث‎ها و استدلال‎های زیادی هم له و هم علیه الزام چاپ مقاله به عنوان پیش‎شرط فارغ‎التحصیلی دانشجویان دکتری در بین اقشار مختلف دانشگاهی از جمله خود دانشجویان دکتری وجود دارد.
هر چند الزام انتشار مقاله، متضمن داوری پروژه های دکتری توسط متخصصان خارجی است، ولی داوری بیرونی لزوماً کیفیت کار را بالا نمی برد، چرا که این داوری می‎تواند جانبدارانه یا ناکارآمد باشد. الزام چاپ مقاله حتی میتواند اعتبار و حیثیت علمی هیات داوران پایان‎نامه را زیر سوال ببرد، زیرا عملا ارزیابی آنها تنها زمانی معتبر شمرده می‎شود که قبل از آن، طرح تحقیقاتی و مقاله حاصل از آن توسط داوران مجلات پذیرفته شده باشد.
به دلیل حجم بالای کاری، دانشجویان دکتری تحت استرس و فشار ذهنی و روانی قابل‎توجهی قرار دارند و الزام به انتشار مقاله برای فارغ‎التحصیلی می تواند این وضعیت را بدتر کند.
برخی دانشجویان در صورتی که حقوق کمی دریافت کنند یا حتی بدتر، چنانچه هیچ حقوقی دریافت نکنند، ممکن است به شدت تحت فشار مالی قرار بگیرند، به ویژه زمانی که به دلیل تاخیر گریزناپذیر در چاپ مقاله مجبور هستند فارغ‎التحصیلی خود را عقب بیاندازند.
موضوعی که شخصاً آن را تجربه کرده ام و معتقدم تا اندازه بسیار زیادی در بین دانشجویان دکتری عمومیت دارد، آن است که بسیاری از این دانشجویان زندگی خود را از درآمد اندک حاصل از تدریس، ترجمه متون خارجی یا سایر مشاغل کم‎درآمد می‎گذرانند.
اساتید راهنما ممکن است با این کار مخالف باشند، زیرا این امر دانشجویان را از تمرکز روی پایاننامه خود منحرف میکند و تحت فشار باز هم بیشتری قرار می دهد. سرانجام دانشجویان ممکن است یک مقاله کم‎کیفیت را در یک مجله کم‎اعتبار و یا حتی در مجلات جعلی و اصطلاحا شکارچی چاپ کنند که مقاله را بدون داوری دقیق و حساب‎شده، در قبال دریافت هزینه منتشر می کنند.
اساتید راهنما غالباً اولویت ها و مشغلهه ای دیگری از جمله پیدا کردن بودجه، تثبیت جایگاه خود (تبدیل وضعیت، ارتقاء و غیره) و مسئولیت‎های سنگین اجرایی و مدیریتی دارند، بنابراین بیشتر آنها نمیتوانند زمان کافی را به دانشجویان دکتری اختصاص دهند.
اساتید راهنما حتی ممکن است دانشجویان دکتری را در پروژه های جانبی درگیر کنند تا آن پروژه ها را تسریع کنند که این مساله نیز فارغ التحصیلی آنها را به تاخیر می اندازد؛ بنابراین دانشجویان دکتری باید یاد بگیرند که به هر آنچه که تمرکز آن‎ها را از پایان نامه منحرف میکند، نه بگویند. اما این رویکرد ممکن است گاهی دشوار باشد، چرا که برخلاف اساتید راهنما، دانشجویان دکتری به شدت نسبت به پیامدهای احتمالی ناشی از «نه» گفتن به اساتید خود آسیب پذیرترند.
بنده معتقدم که دوره دکتری دقیقاً زمانی است که افراد بابد یاد بگیرند چگونه توازن سالم کار و زندگی را حفظ کنند، زیرا فراگیری این مهارت بعداً دشوارتر است.
دانشجویان دکتری باید به انتشار مقاله طرح دکترای خود پس از فارغ التحصیلی تشویق شوند (در صورتی که انتشار آن قبل از فارغ التحصیلی امکانپذیر نباشد)، زیرا این نشان میدهد که آنها قادر به اجرای یک پروژه از ابتدا تا انتها و پیشبرد رشته پژوهشی خود هستند.
به هر حال، هنگام ارزیابی دانشجویان دکتری برای فراغت از تحصیل باید معیارهای دیگری مانند توانایی دفاع موثر از یافته‎های خود در حضور هیاتی از داوران باسواد و بیطرف، یا تولید یک محصول، خدمات یا کیت خاصی از طرح دکترای خود مورد توجه قرار گیرد.
ممکن است موانعی در مقابل انتشار یک طرح دکتری در قالب مقاله قبل از فارغ‎التحصیلی وجود داشته باشد: به عنوان مثال، طرح دکتری برای تکمیل به زمان بیشتری نیاز داشته باشد، توسط گروه‎های پژوهشی دیگر به واسطه رقابت طبیعی علمی به چاپ برسد، بعدتر معلوم شود که به آن اندازه که در ابتدا تصور می‎شد، جذابیت علمی ندارد و یا به جهت مالکیت معنوی (برای مثال، هدف پایان‎نامه دکترا تولید یک محصول راهبردی خاص باشد) امکان چاپ ندارد. بنابراین منطقی نیست که فارغالتحصیلی دانشجویان دکترا به چاپ مقاله پیوند زده شود.
هم دانشجویانی که مایل به ماندن در دانشگاه هستند و هم دانشجویان علاقمند به پیگیری مشاغل صنعتی، هر دو باید مهارتهای زیادی را بیاموزند. بدیهی است برای دانشجویانی که میخواهند در صنعت کار کنند، انتشار مقالات حیاتی نیست. اما من فکر میکنم همین مسئله باید برای دانشجویانی که می خواهند موقعیت‎های دانشگاهی را دنبال کنند نیز محقق شود. آنها نیز باید مهارتهای زیادی را بیاموزند، مهارت‎هایی که ایشان می‎توانند با یا بدون مقاله به مراکز و افراد استخدام‎کننده عرضه کنند.
در ارزیابی یک متقاضی پسادکتری برای استخدام در آزمایشگاه، من در ابتدا لحن و محتوای ایمیل او را بررسی می کنم، این که چه موفقیت‎ها و دستاوردهایی در رزومه او ذکر شده است (به عنوان مثال جوایز، پژوهانه و مقالات) و این که چه اساتیدی معرف او هستند تا شخصا با آن‎ها تماس بگیرم.
سوالات اصلی که از معرف‎ها خواهم پرسید، این خواهد بود که آیا متقاضی باانگیزه، دارای ذوق، نکته سنج، خلاق، دارای روحیهی کار تیمی و متعهد است؟ شخصیت و نگرش متقاضی به علم و جامعه چیست؟ داشتن شخصیت انسانی خوب و طرز تلقی مناسب اهمیت دارد، زیرا تغییر این مسائل دشوار است.
در مصاحبه از متقاضی میخواهم که یک سمینار (با استفاده از اسلاید یا وایت‎برد) ارائه دهد تا علاوه بر مهارتهای ارائه، قدرت استدلال علمی متقاضی و نحوه برخورد وی با نقد علمی را ارزیابی کنم. به اعتقاد بنده، متقاضی باید با مهارتهای مدیریتی (زمان، بودجه و پروژه‎ها) و ارتباطی (نوشتن، صحبت‎کردن و شبکه‎سازی) آشنا باشد. متقاضیانی که تجربه بینالمللی دارند و میدانند که چگونه جلسات و همایشها را سازمان‎دهی کنند، برایم جالبتر خواهند بود. فقط پس از این ارزیابیها است که این سوال را مطرح کنم که چرا متقاضی هنوز هیچ مقالهای از پایاننامه خود منتشر نکرده است (در صورتی که مقاله نداشته باشد).
در شرایطی که به دلیل سیاست‎های دانشگاهی و موسساتی یا هر دلیل دیگری، انتشار مقاله قبل از فارغ‎التحصیلی دانشجویان دکتری همچنان الزامی است، من توصیه میکنم که (۱) پروژه های دکتری به دقت و بسیار حساب‎شده طراحی شوند، (۲) به جای یک نفر به تیمی از پژوهشگران محول شوند (با نقش محوری داشجوی دکتری)، (۳) به مجرد این‎که مشخص شد پروژه به هر دلیلی جواب نمی‎دهد، به سرعت تصحیح و یا حتی عوض شود، و (۴) به صورت موثر توسط اساتید راهنما و سرپرست طرح راهنمایی و نظارت شوند.
اینجانب مطمئناً دانشجویان دکتری را تشویق به انتشار مقاله می کنم، اما فکر می کنم مضرات الزام چاپ مقاله برای فارغ التحصیلی دانشجویان دکتری به مراتب به مزایای آن می‎چربد.
من هرگز یک دانشجوی دکتری را «فقط» بر اساس چاپ مقاله یا عدم وجود آن ارزیابی نمیکنم.»
انتهای پیام
لینک اصل محتوا در دیده بان علم ایران
برچسب ها
مقاله

حرکت بر روی مرز علم

پژوهشگر ایرانی در «نیچر» مطرح کرد: چرا نباید اخذ دکتری را به چاپ مقاله منوط کرد؟

لینک اصل محتوا در دیده بان علم ایران

برچسب ها

دیده بان علم ایران

سایر اخبار دیده بان علم ایران

سایر اخبار عمومی