در دانشگاه علوم پزشکی مشهد، گروهی تحت عنوان گروه تغذیه داریم که چهار متخصص علوم تغذیه که همگی از انگلستان فارغالتحصیل شدهاند در سال ۸۵ آن را راهاندازی کردهاند که اگر چه تا چند سالی، مستقل نبوده و در گروههای همگن، ادغام شده بود، اما از سال ۸۹ رسما به عنوان یک گروه مستقل آموزشی پژوهشی شکل گرفته و فعالیت خود را آغاز کرده است.
این گروه به سبب مطالعات گستردهی پژوهشی، فعالیتهای بسیار خوب آموزشی و تنوع آموزشها به دانشجویان گروههای مختلف و نیز تحقیقات بالینی، عملا به یک گروه پایه و بالین تبدیل شده است.
این گروه با وجود جوان بودن، در حال حاضر ۱۰ عضو هیات علمی دارد و فعالیتهای بسیار گستردهای در بخش آموزش و پژوهش دانشگاه علوم پزشکی مشهد را برنامهریزی کرده است.
فعالیت در سه حوزه دانشگاه، کشور و بینالملل
به گفتهی مدیر گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد، این گروه در سه حوزهی دانشگاهی، کشوری و بینالمللی فعالیت دارد و در هر بخش، عملکرد قابل دفاعی ارائه کرده است.
دکتر محسن نعمتی که به اتفاق همکارانش تا کنون ده اثر تغذیهای را به شکل کتاب تالیف و یا ترجمه و منتشر کرده است مهمترین بخش فعالیت گروه را آموزش میداند و میگوید: هر چند برخی افراد در ابتدای تشکیل و فعالیت گروه تغذیه، تصوری از چیستی و حوزهی گستردهی عملکرد این گروه نداشتند و جایگاه علمی بالینی برای آن قائل نبودند اما به مرور و گذشت زمان و اینکه همکاران ما در هیات علمی گروه، مطالعات، مقالات و پژوهشهایی را به انجام رساندند و در مجموع به عنوان قطب تغذیه دانشگاههای علوم پزشکی کشور معرفی شدند، دیدگاه این افراد اصلاح گردید.
اعضای هیات علمی این گروه در حال حاضر در کلینیکهای تغذیه در صبح و بعدازظهر هم به بیماران سرپایی مشاوره ارائه میکنند و هم دانشجویان رشتههای مختلف را آموزش میدهند زیرا تقریبا بیشتر رشتههای پزشکی، داروسازی، دندانپزشکی، داخلی، جراحی فک و صورت و خیلی از رشتههای بالینی، واحد تغذیه دارند که توسط این گروه آموزش داده میشود.
به گفتهی دکتر نعمتی، مدتی پس از تشکیل و راهاندازی این گروه، مشاوره و ویزیت تغذیهای بیماران آیسییو نیز در بخشهای مختلف شکل گرفت و در حال حاضر، مشاورههای آیسییوهای بیمارستانهای آموزشی توسط یکی از اعضای گروه به عنوان تیم درمان انجام میگیرد.
هر چند آموزش واحد تغذیه به دانشجویان رشتههای مختلف، یکی از بخشهای مهم فعالیت گروه تغذیه است اما به تدریج که گروه بزرگتر شد و فعالیتهای تخصصی بیشتری را برنامهریزی نمود علاوه بر اینکه در همان سال تشکیل رسمی گروه، مجوز آموزش کارشناسی ارشد تغذیه به آن داده شد که در این بخش هر سال ده نفر به شکل پایه و بالینی تربیت میشوند.
دانشگاه علوم پزشکی مشهد، قطب تغذیه کشور
همچنین در سال ۹۱ مجوز دکترای تخصصی تغذیه به این گروه اعطا گردید و تا کنون هفت دوره دانشجو در این مقطع تربیت و فارغالتحصیل شدهاند.
دکتر نعمتی میگوید در این قسمت، سالانه دو تا شش نفر پذیرش داریم که فارغالتحصیلان بنا بر توانمندیها و صلاحیتهای حرفهای ، اعضای هیات علمی شده یا در بخشهای دیگر دانشگاه مشغول فعالیت و تلاش هستند.
وی همچنین یادآور میشود که فوق تخصص تغذیه در کشور نداریم اما دانشجوی پسا دکتری هم اینک در مشهد در حال تحصیل است.
راهاندازی رشتهی بهداشت و ایمنی مواد غذایی در دانشگاه علوم پزشکی مشهد که هماکنون، دورهی چهارم تربیت دانشجو را به پایان برده، نتیجهی تلاشها و فعالیتهای این گروه بوده است. به خاطر فعالیتهای علمی گروه تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، قطب تغذیه کشور شناخته شده و اعضای هیات علمی آن حتی در برنامهریزیهای تغذیهای وزارت بهداشت و تدوین آییننامهها نقش مشاوره را دارند.
دکتر نعمتی میگوید: تا کنون چنین بوده که فارغالتحصیلان کارشناسی ارشد تغذیه، توانایی کار بالینی را به صورت محدودی داشتهاند اما با تلاشها و رایزنیهایی که ما داشتیم با دورههایی که برای کارورزی بالینی این دانشجویان تدارک دیدیم، آنها میتوانند کار بالینی هم داشته باشند.
به گفتهی مدیر گروه تغذیه، این گروه جزو گروههای پژوهشی پیشرو در تغذیه در کشور شناخته میشود و تا کنون ده کتاب ارزشمند در موضوعات مختلف از جمله رژیم غذایی در بیماران پیوند کلیه، سرطان پستان، روزه در سلامت و بیماریها و تغذیه صحیح، راز طول عمر را به چاپ رسانده است.
دانشگاه علوم پزشکی مشهد و ریاست کنگرهی آسیایی تغذیه
در بعد بینالمللی نیز دکتر نعمتی میگوید تا کنون چندین کنگره علمی در موضوع تغذیه را برگزار و یا به عنوان سخنران در آن شرکت کردهایم. وی با بیان اینکه ریاست کنگره علوم تغذیه آسیا در یک دوره به دانشگاه علوم پزشکی مشهد داده شده که آقای دکتر نوروزی مسوولیت آن را بر عهده داشتهاند. همچنین آقای دکتر غیور دو کنگرهی بینالمللی در این زمینه برگزار کردهاند و یک مجلهی بینالمللی نیز با عنوان تغذیه، روزه و سلامت منتشر میکنیم که در هر شماره، علاوه بر مقالات داخلی، مقالاتی از خارج کشور در آن چاپ میشود.
وی با بیان اینکه ترکیب گروه از سطح علمی مناسبی برخوردار است میگوید: تا کنون جمعا بالغ بر ۵۰۰ مقاله در مجلات داخلی و خارجی توسط اعضای هیات علمی به چاپ رسیده که با وجود جوان بودن گروه، عملکرد علمی قابل دفاعی میباشد.
وی همچنین اضافه میکند: در بعد بالینی نیز مطالعات و تحقیقات بسیاری در مورد تغذیه در بیمارستانها، سوء تغذیه در بیماران، مشکلات و نواقصی که در تغذیه وجود دارد انجام شده و پیشنهادات علمی برای بهبود وضعیت تغذیه در مراکز درمانی و از جمله آیسییوها ارائه گردیده است.
مسئلهی تغذیه در بیمارستانها ابعاد نسبتا پیچیده و گستردهای دارد و بعضی قضاوتهای نابجا و نادرست در بارهی سیستم غذایی بیمارستانها ناشی از کماطلاعی افراد است. در برخی تبلیغات فضای مجازی ممکن است مطالب غیر علمی در مورد تغذیه و وضعیت تغذیه بیماران به چشم بخورد.
تغذیه در بیمارستانها کاملا تحت نظارت است
دکتر نعمتی میگوید: این قضاوتها به خاطر کماطلاعی است. تغذیهی بیماران تنوع بسیار زیادی دارد زیرا بیماران یکسان و مشابه نیستند. برخی در آیسییو بستری هستند که رژیم غذایی و نوع تغذیهی آنها متفاوت از سایرین است. همچنین کسانی که در بخش جراحی بستری هستند، آنهایی که برای چند روز به خاطر اقدامات تشخیصی بستری میشوند، کسانی که فقط چند روز و برای یک عمل کوچک یا ساده در بیمارستان میمانند و بالاخره، بیمارانی که تغذیه در آنها نقش اختصاصی ندارد هر کدام رژیم غذایی خاص دارند و بخش تغذیه در هر بیمارستان، به نوع غذا و رژیم غذایی که برای بیماران مختلف تهیه میشود نظارت کامل دارد.
وی اضافه میکند: سبزیها بیشتر به صورت پخته و در داخل غذاها در اختیار بیمارانی که نیاز دارند قرار میگیرد و میوه هم از طریق بیمارستان و هم از جانب همراهیان بیمار، ممکن است در دسترس بیمار قرار گیرد که بسته به نیاز و تجویز پزشک، مصرف میشود. بنا بر این اینگونه قضاوتهای فضای مجازی به نظر از کم اطلاعی یا با سایر نیات ممکن است همراه باشد.
وی ادامه میدهد: سبزی خوردن تازه نیز به خاطر برخی مسائل بهداشتی، در غذای بیمارستان وجود ندارد که آن هم به تجویز پزشکان است.
غذادرمانی در بیماریهایی که هنوز حاد نشدهاند
آیا بیماریهایی هستند که بدون دارو و صرفا با تغذیه قابل درمان باشند؟ دیده میشود که برخی پزشکان در کنار داروهایی که تجویز میکنند خوردن برخی غذاها را به بیمار توصیه مینمایند و یا او را از خوردن برخی خوراکیها باز میدارند. متخصصین گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد در این موارد، تحقیقاتی داشته و دیدگاههای علمی ارائه میدهند.
دکتر نعمتی میگوید: در برخی بیماریهای قلب و عروق یا مرتبط با فشار خون، دیابت، بیماریهای کلیه و سایر ناراحتیها، وقتی بیمار به حد درمان دارویی نرسیده یا فاکتورهایش هنوز خبر از بیماری حادی نمیدهد، میتوان با تغذیه صحیح، مشکلات او را تا حد زیادی مرتفع کرد اما در بعضی بیماریها که تغذیه در درمان، نقش اساسی ایفا میکند وقتی بیماری به مرحلهی حاد میرسد و دارو برای او تجویز میشود علاوه بر مشاورهی عمومی تغذیه که توسط پزشک معالج به بیمار ارائه میشود، مشاورهی متخصص تغذیه نیز ضرورت دارد زیرا برخی مسائل هست که در حوزهی تخصص تغذیه قرار میگیرد و باید توسط متخصص این رشته، ارائه شود.
صحبتهایی در سطح جامعه هست که محصولات تراریخته، سرطانزا هستند یا مصرف آنها فرد را بیمار میکند یا در درازمدت آسیبهای جدی به او میزند. آیا این مطالب و شایعات حقیقت دارد؟ آیا میتوان از محصولات تراریخته اجتناب کرد؟
تحقیق آیندهنگر تراریخته در هیچ جای دنیا نداریم
به گفتهی مدیر گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد، اینها مطالب نادرستی هستند چون محصولات تراریخته یا اصلاح ژنتیکی شده در همهی کشورهای دنیا مصرف میشوند به جهت اینکه با محدودیت منابع غذایی و افزایش جمعیت، تغییرات یا اصلاحات ژنتیکی، یک ضرورت است. در حال حاضر هیچ تحقیق آیندهنگر طولانی مدت در هیچ جای دنیا راجع به اثرات استفاده از محصولات تراریخته و آثار آن بر بدن وجود ندارد.
وی میگوید: زمانی جمعیت دنیا نصف این مقدار فعلی بود، پروتئین ارزان بود و محصولات به همان سبک و سیاق سنتی کشت میشدند و حتی بسیاری از اراضی کشاورزی، آیش میشدند یعنی سال در میان کشت میشدند. اما در حال حاضر، آنقدر نیازهای غذایی جوامع افزایش یافته که زمینهای مزروعی اصلا استراحت و آیش ندارند و همه ساله کشت میشوند و حتی در یک سال، دو یا سه کشت در یک زمین انجام میگیرد.
وی ادامه میدهد: از سوی دیگر، با گستردهشدن ارتباطات و جابجایی نهادههای کشاورزی و عوامل محیطی، آفتها در همهی کشورها دیده میشوند و انسان ناگزیر است راههای بهتر و ارزانتری برای تغذیهی همنوعانش پیدا کند.
دکتر نعمتی میگوید: تراریخته اگر به معنای افزایش محصول، بهتر کردن کیفیت غذا و کمهزینهتر کردن کشت باشد، نه تنها بد نیست بلکه خوب هم هست. همچنین در این مورد که این تغییرات ژنتیکی، آیا مضر هستند یا آسیبی برای سلامت دارند، نیازمند تحقیقات علمی برای پیدا کردن پاسخ به آن هستیم.
وی تاکید میکند: اصولا تحقیق در این زمینه، بسیار گسترده، پرهزینه و زمانبر است. مثلا برای اینکه بفهمیم یک محصول تراریخته چه تاثیری بر سلامت افراد یک جامعه یا یک شهر یا یک منطقه دارد باید حداقل بیست یا سی سال بر این گروه مطالعه و نظارت داشته باشیم و همچنین بر گروه دیگری که در شرایط مشابه هستند و این ماده غذایی را مصرف نمیکنند نیز نظارت کنیم. آن وقت میتوانیم به دقت و با صراحت نتایج تحقیق را منتشر کنیم و البته حتی در این مورد نیز نتیجه فقط یک مطالعه خواهد بود و قابل تعمیم بر همهی مردم و همهی کشورها نیست.
بشر ناچار از اصلاح ژنتیک محصولات غذایی است
مدیر گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد تاکید میکند که بشر در آینده مجبور است به خاطر تامین نیازهای تغذیهای به سمت اصلاح ژنتیک گیاهان و محصولات غذایی برود زیرا جنگ و قحطی و افزایش جمعیت با کمبود منابع غذایی، دولتها را به این سمت هدایت میکند که بتوانند حداقل نیازهای غذایی را برای مردمشان فراهم کنند و یک راه آن اصلاح ژنتیک و مبارزه با آفات باشد، آنچه مهم است این است در کشور ما بر میزان مصرف سموم در گیاهان نظارت جدی و مورد نیاز انجام نمیشود.
وی میگوید: نظارتی کافی در مقدار سم و یا اینکه چه زمانی سم به گیاه بزنند و چه زمانی محصول را برداشت کنند نیز دیده نمیشود که این امر سلامت عمومی را تحت تاثیر قرار میدهد.
سوال دیگری که در ذهن بیشتر شهروندان هست این است که با توجه به تبلیغات زیادی که در سطح شهرها و در سوپرمارکتها و میوهفروشیها دیده میشود آیا ارگانیکبودن واقعیت دارد و آیا میتوان به تابلوها و تبلیغاتی که محصولات را ارگانیک معرفی میکنند اعتماد کرد؟
کج و کولهها یا کرمخوردهها ارگانیکترند!
دکتر نعمتی میگوید: ارگانیک یعنی محصولاتی که هیچگونه سمی در آن استفاده نشده باشد و در حدود معلوماتی که ما داریم و اطلاعات به روز هم از دنیا در دست داریم، در حال حاضر هیچ محصولی که تولید انبوه داشته باشد و سم در آن استفاده نشده باشد، وجود ندارد، مگر در سطح محدود گلخانهای تحت شرایط بهداشتی ویژه. محصولات غذایی ارگانیک به احتمال زیاد ممکن است ظاهر زیبایی نداشته باشند مثلا خیار قلمی نباشد یا اندازه یک خربزه،کوچک باشد.
وی تاکید میکند: در برخی کشورها از جمله انگلستان، مرسوم است که در بازارهای محلی که شهرداریها متولی آن هستند افرادی که در حیاط منزلشان برخی میوهها را به روش بدون سم پرورش میدهند آنها را به بازار میآورند و به قیمت گرانتر از محصولات مشابه میفروشند. این محصولات عموما قیافهی عادی ندارند، خال و لک و کرمخوردگی ممکن است داشته باشند اما سم به آنها نخورده است.