اداره کردن ۱۸ شبکه بهداشت و درمان، ۲۰ بیمارستان کوچک و بزرگ، با هزاران پرسنل رسمی و غیر رسمی، حدود ۱۰ کلینیک تخصصی، صدها پزشک عمومی، متخصص و فوق تخصص، ده‌ها هزار بیمار و خانواده‌هایشان که خواسته‌ها و تمایلات بسیار گوناگونی برای درمان خود یا بیماران‌شان را دارند و ساختارهای اداری، عمرانی، رایانه‌ای، خدماتی، تجهیزاتی، دارویی پیچیده و بسیار متنوع، تنها بخشی از مسوولیت‌ها و فعالیت‌هایی است که دانشگاه علوم پزشکی مشهد برای شهروندان غیر مشهدی برنامه‌ریزی و اجرا می‌کند.
در این سیستم گسترده و پر مشغله، که مدیریت آن شگفت انگیز است هر روز هزاران بیمار به مراکز درمانی دانشگاه (بیمارستان‌ها، درمانگاه‌های تخصصی، اورژانس‌ها و مراکز بهداشتی)، مراجعه و خدمات مورد نیاز خود را دریافت می‌کنند.
در سال‌های اخیر و با گسترش وسایل ارتباط جمعی و بالارفتن میزان آگاهی‌های عمومی، درخواست‌ها و توقعات بهداشتی و درمانی مردم افزایش صعودی داشته و اگر چه هیچ درخواست غیر متعارفی از سوی شهروندان مطرح نمی‌شود اما ازدیاد درخواست‌ها، تنوع توقعات و گوناگونی مراجعات و بیماری‌ها و بالارفتن سطح بهداشت عمومی، متناسب با افزایش ساختارها، امکانات و تجهیزات نیست و لذا همیشه نارضایتی‌هایی در سیستم دیده می‌شود که امری طبیعی است.
در امریکا و اروپا وضع شاید بدتر هم باشد
حتی در بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین کشورهای جهان نیز همواره، نارسایی‌ها و کاستی‌های بهداشتی درمانی وجود دارد و گاه به مسائل و وجوه حاد سیاسی اجتماعی نیز منتهی می‌شود.
برای مثال در امریکا زمانی که باراک اوباما بر سر کار بود، تلویزیون امریکا در یک گزارش مستند اعلام کرد که حدود ۴۷ میلیون از شهروندان امریکایی، از بیمه درمان اجتماعی برخوردار نیستند و مجبورند ساعت‌ها رانندگی کنند تا به یک مرکز درمانی دولتی و ارزان دست یابند.
۱
در این گزارش که تصاویر خبرنگاران نیز بر آن استناد می‌داد، خانواده‌هایی مجبور شده بودند در سرمای زمستانی فلوریدا، ۳۰ کیلومتر دورتر از محل سکونت‌شان تا محل یک درمانگاه دولتی را طی کنند و صبح زود به درمانگاه برسند تا در صف نوبت پزشک قرار گیرند.
همجنین به نوشته روزنامه گاردین، تنها نیمی از مردم از خدمات درمانی انگلیس رضایت دارند. این روزنامه در مطلبی که اسفند ۹۷ توسط خبرگزاری‌های ایران بازنشر شده است نوشته است که رضایت مردم از خدمات بهداشتی درمانی در این کشور به پایین‌ترین سطح خود از ده سال پیش رسیده است.
۳
در حالی که در ایران، تمام نظرسنجی‌ها از رضایت بسیار بالای مردم از خدمات درمانی می‌گوید.
۴
البته باور کردن این موارد برای کسانی که امریکا و کشورهای غربی را بهشت برین می‌دانند بسیار مشکل است اما واقعیت این است که در این کشور و بیشتر کشورهای اروپایی، بهداشت و درمان تا حدود زیادی در اختیار بخش خصوصی است و تنها قسمت اندکی از بیمارستان‌ها در اختیار دولت و مردم تهیدست قرار دارد.
در کشور ما بهداشت و درمان، عدالت‌محور است
اما در کشور ما و بویژه در خراسان رضوی با توجه به محوریت مضجع امام رضا(ع) و مذهبی بودن مردم و نیز عدالت‌محوری برنامه‌های بهداشتی و درمانی کشور، حداکثر خدمات بهداشتی درمانی در اختیار محروم‌ترین اقشار قرار دارد و این خدمات چنان گسترده است که حتی اقشار بالایی و مرفه جامعه نیز که امکانات مالی بسیار زیادی در اختیار دارند، از همین امکانات دولتی استفاده می‌کنند، چرا که کیفیت درمان در این مراکز نسبت به مراکز خصوصی و غیر دولتی، بیشتر و قیمت خدمات بسیار پایین‌تر است.
این شرایط به گونه‌ای است که بیمارستان‌های بسیار کم شمار خصوصی که هزینه‌های بالا برای خدمات بستری دریافت می‌کنند چنان کم مراجعه هستند که بعضا به تساوی دخل و خرج خود هم راضی می‌شوند.
به هر حال محور این گزارش، سطح بالای خدمات بهداشتی درمانی در دانشگاه علوم پزشکی مشهد برای شهروندانی است که در مرکز استان سکونت ندارند و در شهرستان‌های تابعه‌ی دانشگاه زندگی می‌کنند.
در حال حاضر تقریبا در اکثر شهرستان‌های تابعه، متخصصینی از گروه‌های مختلف حضور دارند و کلینیک‌های تخصصی در شهرهای بزرگ، مستقر است و شهرهایی که فاصله‌ی کمی از این مراکز دارند می‌توانند با نیم یا یک ساعت رانندگی، از خدمات تخصصی این کلینیک‌ها بهره‌مند شوند.
نظام ارجاع و اصلاح یک نیاز اجتماعی
اما نکته‌ی مهم‌تر آن است که بر اساس بررسی‌های وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی، بیشتر بیماران به پزشک متخصص نیاز ندارند و ناراحتی و مریضی آنها در سطح دانش و بینش پزشکان عمومی که در عرف علوم پزشکی به آنها پزشک حرفه‌ای اطلاق می‌شود قابل علاج است. منتها تبلیغات نادرست وسایل ارتباطی، افزایش سطح توقعات عمومی، افزایش ناصحیح اطلاعات مردم از طریق مطالب شبه علم موجود در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، صحنه را به گونه‌ای ترسیم کرده که گویا مردم حتی برای یک سرماخوردگی یا دل درد ساده هم باید همان ابتدا پیش پزشک متخصص بروند و به یک درمان اساسی دست بزنند. در حالی که بسیاری بیماری‌های غیر نیازمند به جراحی، حتی بدون رفتن به پزشک و با مراقبت‌های بهداشتی در طول چند ساعت یا چند روز قابل درمان است.
به هر حال ماحصل این وضعیت عمومی جامعه آن است که صدها متخصص و کارشناس پزشکی، درمانی، اقتصاد درمانی، علوم حوزه‌ی سلامت، علوم پایه و پیراپزشکی در سطوح مختلف در دانشگاه علوم پزشکی مشهد مشغول خدمت روزانه و حتی شبانه‌روزی هستند تا بتوانند درخواست‌ها و نیازهای مردم در شهرستان‌ها را پاسخگویی کنند.
نشست هم‌اندیشی معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی مشهد با مدیران شبکه‌ها و روسای بیمارستان‌های تحت پوشش دانشگاه در شهرستان‌ها با هدف بررسی مشکلات این واحدها و یافتن راهکارهایی برای حل این مشکلات بود.
این نشست‌ها هر سه ماه یک بار قرار است برگزار شود و رایزنی‌های میان مدیران و معاونت نیز استمرار دارد به گونه‌ای که معاون درمان دانشگاه در نشست اوایل تیرماه گفت: «درب اتاق من و همکارانم همیشه به روی آقایان و خانم‌های مدیران شبکه‌ها و بیمارستان‌ها باز است و رایزنی و گفتگو محدود به این جلسات نیست و همه‌ی بزرگواران هر زمان که بخواهند می‌توانند به دفتر ما بیایند و مشکلات‌شان را بیان کنند و ما هم در کوتاه‌ترین زمان ممکن تلاش می‌کنیم مشکل‌شان را مرتفع سازیم».
۲
برخورد با متخلفین انگشت‌شمار در دستور کار است
دکتر شاپور بدیعی اول در این مقدمه‌ی ابتدای جلسه گفت: «شما خط مقدم خدمت به مردم محروم هستید و هر چه افتخار برای دانشگاه در زمینه‌ی رتبه‌های درمان و جایگاه دانشگاه در سطح کشور آفریده می‌شود تا حدود زیادی متعلق به کوشش‌ها و تلاش‌های شما و همکاران‌تان در واحدهای تحت نظارت شماست که به همین دلیل من و همکارانم، صمیمانه از تلاش‌های شما سپاسگزاری می‌کنیم».
این جلسات برای گفتگوی رو در رو و طرح مشکلات مدیران شبکه‌ها و بیمارستان‌های تحت نظارت برگزار می‌شود و به همین جهت، مدیران شبکه‌ها بدون هیچ‌گونه پرده پوشی مشکلات‌شان را با مدیران درمان دانشگاه در میان نهادند. مثلا در برخی شهرستان‌ها عنوان شد که بعضی پزشکان با شبکه همکاری لازم را ندارند و گاها خط شبکه را نمی‌خوانند که در این زمینه دکتر بدیعی، خواستار اعلام نام این پزشکان شد و گفت که با تمام توان با متخلفین و کسانی که می‌خواهند شبکه‌ی بهداشت و درمان شهرستان را دور بزنند و با اقدامات غیر متعارف، کارشناسان ما را از انجام وظایف خودشان باز دارند برخورد می‌کنیم.
البته ناگفته نماند که به خاطر نظام نظارتی بسیار دقیق و موشکافانه کارشناسان شبکه‌ی شهرستان‌ها، تعداد پزشکان متخلف در شهرستان‌ها به عدد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد و اگر منصفانه نگاه کنیم، در میان صدها پزشکی که در شهرستان‌ها مشغول خدمت هستند، تعداد انگشت‌شماری متخلف، بسیار بدیهی می‌باشد چون پزشکان هم مانند سایر اقشار جامعه، بین‌شان خوب و بد هست و کم بودن تخلفات در این حوزه، نشانه‌ی رشد اخلاق پزشکی و موثر افتادن آموزش‌های دانشگاه علوم پزشکی مشهد در این زمینه می‌باشد.
آنچه گفتند و آنچه تصمیم گرفتند
محتوای این نشست، چند بخش داشت: ابتدا دکتر بدیعی، معاون درمان در باره‌ی لزوم آمادگی بخش‌های مختلف در خصوص اجرای نظام ارجاع که از سال جاری عملیاتی می‌شود صحبت کرد، سپس دکتر غلامی، مدیر پایش مراقبت‌ها در زمینه‌ی اعزام‌های شهرستان‌ها به مراکز درمانی بالاتر، دلایل این اعزام‌ها، آمارهای نسبتا مشابه شهرستان‌ها، بیشترین اعزام‌ها و راهکارهای کاهش این اعزام‌ها سخن گفت، آنگاه دکتر انجیدنی در زمینه‌ی پروانه‌های فعالیت بخش‌های بیمارستانی و خود بیمارستان‌ها، نحوه‌ی بازرسی از مراکز و مطب‌ها و ثبت وقایع ناخواسته با مدیران شهرستان‌ها گفتگو نمود، دکتر ابراهیمی پور در خصوص سقف بیمه‌ها، اقدامات کاهش هزینه و سایر بحث‌های اقتصاد در مان در بیمارستان‌ها مطالبی را بیان داشت، آقای عزتی به موضوع کلینیک‌های سلامت و کنترل عفونت پرداخت، دکتر طالبی در باره نظام ارجاع و بیماری‌های خاص صحبت کرد و دکتر خداپرست مباحث مربوط به تجهیزات و نیازسنجی را پی‌گرفت.
در این نشست همچنین مسائلی مربوط به آمبولانس‌ها، بخش‌های جراحی، تخصص‌های مختلف، اعزام‌های بیماران بدحال به مرکز استان یا مراکز درمانی بالاتر، پزشکانی که با شبکه همراه نیستند، بعضی تخلفات پزشکان، لزوم برخورد با تلاش‌هایی که در زمینه‌ی دریافت وجوه غیر قانونی از بیماران می‌شود، تجهیزات بیمارستانی، همکاری یا عدم همکاری سایر بخش‌ها با شبکه‌های بهداشت و درمان، فشارهای برخی کاندیدادهای سیاسی بر مراکز بهداشتی درمانی با اهداف انتخاباتی که در سال جاری ایجاد می‌شود، موانع توسعه‌ای، راه‌اندازی تجهیزات جدید و مراکز درمانی تازه در شهرستان‌ها و بسیاری مسائل و جوانب درمان مورد بحث و بررسی قرار گرفت که نتایج بسیار خوبی هم در پی داشت.
در میانه‌ی مطالبی که از سوی کارشناسان ستادی مطرح می‌شد مدیران شهرستان‌ها و بیمارستان‌ها سوالات و مواردی را که به نظرشان می‌رسید و یا مشکلاتی که در این زمینه‌ها داشتند مطرح می‌کردند و پاسخ‌شان را از کارشناسان مربوطه می‌گرفتند.
بعضی مشکلات مثل تامین نیروی تخصصی بیشتر، تجهیزات مورد نیاز شهرستان‌ها، اقدامات توسعه‌ای و نظارت بیشتر بر مراکز و پزشکان، توسط کارشناسان ستادی یادداشت می‌شد و قول پیگیری این موارد تا نشست آینده‌ی مدیران ارائه می‌گردید.
باید منصفانه قضاوت کنیم
اگر کسی از بیرون دانشگاه به این موارد نگاه کند یا اگر شهروند عادی باشد و در یک مراجعه‌ی معمولی، یک بیمار به بیمارستان ببرد و نیاز درمانی‌اش برآورده شود، چندان تامل و تعمقی در این مسائل ندارد و شاید کمتر کسی در میان شهروندان آگاه باشد که چه حجم عظیمی از کارها و فعالیت‌ها در سطح ستاد و صف انجام می‌گیرد و چه اندازه‌ی بزرگی از نیروی انسانی متخصص در علوم و دانش‌های مختلف بکار گرفته می‌شود که شبکه‌های بهداشت و درمان شهرستان و بیمارستان‌های تحت پوشش، به بیماران خدمات لازم را بدهند و رضایت مردم را جلب کنند.
با وجود این همه کار و تلاش که در دانشگاه علوم پزشکی و معاونت درمان برای ارائه‌ی خدمت صادقانه، بی‌پیرایه، تلاش‌گرانه و مسوولانه به بیماران و خانواده‌هایشان انجام می‌شود بی‌انصافی خواهد بود که اگر در مراجعه به بیمارستان یا مرکز درمانی، این تلاش‌ها را نادیده بگیریم و با گفتن این جمله‌ی ناراحت‌کننده که «وظیفه دارند این کارها را بکنند»، باعث دلسردی صدها انسانی شویم که در طول روز و شب، مشکلات شخصی و خانوادگی‌شان را کنار می‌گذارند، غم و غصه‌ی خودشان و خانواده‌شان را فراموش می‌کنند، از مسائل و ناراحتی‌های شخصی‌شان عبور می‌کنند و یکسره در خدمت بیماران و خانواده‌هایشان قرار می‌گیرند.
۱- گزارش تلویزیون امریکا- نوامبر ۲۰۱۰ – بحران اقتصادی و مشکلات اجتماعی
۲- برداشت از نشست معاون درمان با مدیران شبکه‌ها و بیمارستان‌های شهرستان‌های تحت پوشش
۳- خبرگزاری صدا و سیما، اسفند ۹۷
۴- قائم مقام معاون وزارت بهداشت، گفتگو با شبکه خبر، اردیبهشت ۹۸
