استاد فقید دکتر امین کیوان از نوابغ علوم شیلاتی، طرح نخستین پایگاه تحقیقاتی علوم شیلاتی را در سال ۱۳۷۵ ارائه کرد. به همین منظور دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان زمینی را که متناسب با نیازهای اصلی طرح بود از طریق سازمان منابع طبیعی و اشخاص در منطقه چمخاله زیر پوشش درآورد. بر این اساس کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌های تحقیقاتی برای گرایش‌های اصلی شیلات شامل بهداشت و بیماری‌های آبزیان، بیوتکنولوژی آبزیان، آب‌شناسی و آلودگی‌های آب، تغذیه و فرآورده‌های شیلاتی، فیزیولوژی آبزیان و تکثیر و پرورش آبزیان پیش‌بینی و راه‌اندازی شد.
اکنون استادان و دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد شیلات دانشگاه آزاد اسلامی، کارورزی، طرح‌های تحقیقاتی، پروژه‌ها و پایان‌نامه‌های تحصیلی خود را در این مرکز انجام می‌دهند که حاصل آنها مقالات علمی و ایجاد راهکارهای عملی برای حل مشکلات و پاسخ به پرسش‌های موجود در این رشته است.
علی صادق‌پور رئیس مرکز تحقیقات و فنون دریایی دکتر کیوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان در گفتگویی تفصیلی به پرسش‌های خبرنگار آنا درباره این مرکز با محور پژوهشی پاسخ داده است.
آنا: چگونگی و چرایی ایجاد مرکز تحقیقات واحد لاهیجان چیست؟
صادق‌پور:
در پاسخ به این پرسش در مقدمه لازم می‌دانم به موقعیت جغرافیایی کشور و استان گیلان از دیدگاه شیلاتی که مرکز تحقیقات واحد لاهیجان از نوع آن است، اشاره‌ای داشته باشم. اطراف کشور ایران را از جنوب تا شمال چیزی حدود ۳ هزار و ۲۰۰ کیلومتر سواحل دریاها فراگرفته که ۹۹۰ کیلومتر آن یا به‌عبارتی یک‌هزار کیلومتر آن را ساحل دریای خزر تشکیل می‌دهد و سهم ساحل استان گیلان از آن ۲۷۰ کیلومتر است و ماهیگیری بخش مهمی از فعالیت‌های اقتصادی و درآمدزای ساحل‌نشینان را شامل می‌شود.
عشق و علاقه مردم گیلان از صیادی در دریا و ماهی به‌عنوان غذای اصلی در سفره غذایی آنان را می‌توان از سابقه وجود نخستین مرکز تحقیقاتی شیلاتی کشور از سال ۱۳۰۶ یعنی بیش از ۹۰ سال پیش جستجو کرد و از این منظر این استان را می‌توان شیلاتی‌ترین استان کشور به‌لحاظ سابقه تحقیقاتی، فعالیت صیادی و عمل‌آوری ماهی و خاویارسازی تلقی کرد.
در این راستا با توجه به توانمندی‌ها و ظرفیت بالای استان و به‌‌ویژه شهرستان لاهیجان در شرق گیلان و قرارگرفتن دانشگاه آزاد اسلامی در این شهر که رشته مهندسی شیلات جزء نخستین رشته‌های هسته تشکیل آن در سال ۱۳۶۸ بوده، وجود یک مرکز تحقیقاتی مربوط در راستای ارتقای سطح علمی دانشجویان با فراگیری دروس عملی و انجام امور پایان‌نامه‌ای را طلب می‌کرد.
همان‌طور که گفته‌اند «نیاز، مادر اختراع است» در اینجا نیز صدق می‌کند. پیشنهاد ایجاد مرکز تحقیقات شیلاتی از این منظر در ابتدا، سال ۱۳۷۵ توسط اینجانب که دانشجوی کارشناسی ارشد شیلات واحد لاهیجان بودم به‌دلیل همکاری‌نکردن یکی از مراکز تحقیقاتی شیلاتی استان در راستای انجام پایان‌نامه‌ام به «دکتر معصومی» رئیس وقت دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان ارائه و با استقبال گرم وی مواجه شد و در جلسه‌ای با مدیرگروه وقت زنده‌یاد «دکتر کیوان» در میان گذاشته شد و مورد موافقت قرار گرفت و پیش‌نویس اولیه طرح ایجاد مرکز تحقیقاتی شیلاتی توسط وی نوشته شد.
اینجانب طی حکمی از سوی رئیس وقت دانشگاه به‌عنوان نماینده دانشگاه قطعه زمینی را در منطقه ساحلی چمخاله در حاشیه رودخانه نزدیک دریا شناسایی و حدود ۱۲ هزار و ۷۰۰ متر مربع از زمین مورد نظر را از منابع طبیعی اخذ کردم و سپس قطعاتی از زمین‌های هم‌جوار را خریداری کردم و مجموع مساحت مرکز به ۱۷ هزار مترمربع رسید و کار ساخت یک سالن یک‌هزار مترمربعی همراه آزمایشگاه‌های مربوط را به پایان رساندم و سال ۱۳۸۵ برای نخستین بار در سطح دانشگاه‌های کشور (دولتی و آزاد) این واحد دانشگاهی موفق به اخذ مجوز مرکز تحقیقات شیلاتی با هدف آموزش دانشجویان به همراه تحقیق و پژوهش در راستای ارتقای سطح علمی دانش شیلاتی و پاسخگویی به نیازهای جامعه شیلاتی از سازمان مرکزی شد.
آنا: چه ماموریتی برای این مرکز تعریف شده است؟
صادق‌پور:
اهداف و ماموریتی که در پیش‌نویس اولیه طرح دیده شده بسیار تخصصی و در سطح بالا بود و آنچه که اکنون در مرکز اجرا می‌شود، بخش کوچکی از ماموریت تعریف شده است که امیدواریم با حمایت‌های سازمان مرکزی از طریق بخشنامه‌های متناسب با نوع مراکز و ایجاد چارت سازمانی، این مرکز تحقیقاتی بتواند بر اساس پیش‌نویس طرح اولیه، ماموریت خود را به انجام برساند.
موقعیت جغرافیایی مرکز با توجه به فاصله بسیار کم با دریا (حدود ۵۰۰ متر) و قرارگرفتن در حاشیه رودخانه می‌تواند به ظرفیت‌های این مرکز بیفزاید؛ چراکه محقق به‌راحتی قادر است خود را در فضای واقعی قرار دهد و به انجام ماموریت‌های علمی بپردازد. نگاه عمیق و ژرف پروفسور کیوان در جذب دانشجویان خارجی بهصورت پژوهش‌محور برای مرکز و ورود به مرحله تولید و ساخت ملزومات صید و صیادی و ارزش افزوده روی فرآورده‌های شیلاتی مانند کنسروسازی، ماریناسازی و ... و انجام پروژه‌ها و طرح‌های تحقیقاتی بر مبنای دانش‌افزایی و حصول نتایج پژوهش‌ها و به‌کارگیری از آنها، جزئی از ماموریت‌های این مرکز در نظر گرفته شده بود.
پرورش ماهیان خاویاری و تولید گوشت ماهی و استحصال خاویار
این مرکز تحقیقاتی علاوه بر به‌کارگیری بخشی از پیش‌نویس طرح اولیه دکتر کیوان با رویکردی دیگر بحث پرورش ماهیان خاویاری و تولید گوشت ماهی و استحصال خاویار را در دستور کار قرار داد و مجوز لازم را از سازمان شیلات و دامپزشکی اخذ و مبادرت به پرورش ماهیان اقتصادی خاویاری کرد که تاکنون نیز موفق بوده است.
انجام پایان‌نامه‌های دوره دکتری و کارشناسی ارشد بهصورت عقد قرارداد
آنا: تاکنون چه فعالیت‌هایی در این مرکز تحقیقاتی صورت گرفته است؟
صادق‌پور:
علاوه بر فعالیت‌های دانشجویی در راستای کارورزی و کارآموزی، انجام پایان‌نامه‌های دوره دکتری و کارشناسی ارشد چه دانشجویان آزاد و چه دولتی بهصورت عقد قرارداد پذیرفته می‌شود که البته این بخشی از سیاست‌های مرکز است.
برگزاری جشن خاویار برای نخستین‌بار در دانشگاه‌های کشور
همان‌طور که گفته شد پرورش ماهیان خاویاری از جمله فعالیت‌های موفق این مرکز است که به‌زودی برخی از این ماهیان پرورشی در فاز تکثیر و یا خاویارسازی قرار می‌گیرند و جشن خاویار را برای نخستین‌بار در دانشگاه‌های کشور در این مرکز برگزار خواهیم کرد. در واقع، دانشگاه آزاد و این مرکز تحقیقات در کنار سایر پرورش‌دهندگان و بخش خصوصی موضوع پرورش ماهیان با ارزش اقتصادی را رصد می‌کند و با نگاه علمی در مقوله‌های پرورش مانند تغذیه، رشد و بیماری در کشف حقایق علمی علوم شیلاتی با بهره‌مندی از محققان و استادان دانشگاه نقش‌آفرینی خواهد کرد.
ایجاد موزه تخصصی ماهی‌شناسی و آبزیان
از فعالیت‌های دیگر این مرکز ایجاد موزه تخصصی ماهی‌شناسی و آبزیان بوده که به‌لحاظ تخصصی و سیستماتیک در کشور بی‌نظیر است و به‌زودی این موزه جزء موزه‌های ملی کشور به‌عنوان موزه رفرنس درس ماهی‌شناسی، آبزیان و جانورشناسی ثبت ملی شود و دانشجویان، استادان، معلمان و دانش‌آموزان و حتی گردشگران از آن استفاده کنند.
این موزه دارای ۸۷۷ گونه از انواع ماهیان شمال و جنوب، ماهیان زینتی، سخت‌پوستان، خارپوستان، نرم‌تنان و سایر آبزیان را در قالب ۳۷۱ خانواده و ۷۷۲ گونه در خود جای داده است و اکنون در کشور در جایگاه سوم از نظر تعداد نمونه و گونه‌های تخصصی است.
از مشخصه‌های بارز این موزه که آن را از سایر موزه‌ها متمایز می‌کند، تنوع سخت‌پوستان و خرچنگ‌هاست که اکنون در جمع‌آوری آنها در کشور رتبه نخست را داریم؛ البته اکنون این موزه باارزش با کمبود فضای مناسب مواجه است که امیدواریم برای رفع آن گام‌های موثری برداشته شود.
موزه ادوات و آلات صید و صیادی از دیگر فعالیت‌های این مرکز به‌شمار می‌رود که به‌همراه موزه ماهی‌شناسی مورد بازدید علمی دانشجویان و دانش‌آموزان مدارس قرار می‌گیرد.
آنا: تعامل نهادها و مراکز مربوط به این مرکز با شما چگونه بوده؟ آیا قرارداد و تفاهم‌نامه‌ای در زمینه‌های همکاری صورت گرفته است؟
صادق‌پور:
نهادها و مراکز دیگر دانشگاه، مرکز تحقیقات را خوب می‌شناسند؛ اما این مرکز در راستای رسالت خود با توجه به فعالیت‌های انجام شده باید نقش‌آفرینی کند و با حضور در مجامع دیگر مراکز تحقیقاتی و دعوت از آنان و اخذ طرح برون‌دانشگاهی اقداماتی را انجام دهد. سال‌های گذشته چند طرح مشترک انجام شده اما ظرفیت این مرکز تحقیقاتی دانشگاهی، بیشتر از آن چیزی است که اتفاق افتاده؛ بنابراین در رویکردی جدید، این مرکز برای معرفی توانمندی‌های خود اقداماتی را صورت داده است.
در بازدیدی که اخیراً نبی‌الله خون‌میرزایی رئیس شیلات کشور به‌همراه مدیرکل و معاونان از مرکز داشته‌اند، به‌زودی این مرکز تحقیقاتی وارد فاز جدیدی در برخورداری از تفاهم‌نامه‌ها و همکاری‌های مشترک خواهد شد که اثرات آن کمک بزرگی به رشد کشور خواهد کرد.
استقبال خوب از نخستین جشنواره تخصصی غذاهای دریایی
نخستین جشنواره تخصصی غذاهای دریایی ۲۸ آذر ۹۸ با هدف معرفی «ماهی غذای سالم» و رشته شیلات و توانمندی‌های این مرکز تحقیقات توسط دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان با همکاری سازمان شیلات استان، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و شهرداری چمخاله در مرکز تحقیقات با موفقیت برگزار شد و بسیار مورد توجه قرار گرفت. این جشنواره تخصصی با سخنرانی علمی با مشارکت دانشجویان، دانش‌آموزان مدارس، استادان، مدیران استانی و حتی کشوری همراه بود.
در این جشنواره دانشجویان رشته‌های مختلف صنایع غذایی و شیلاتی، رستوران‌داران، هتل‌داران و حتی آشپزان خانگی در مسابقه آشپزی با ماهی شرکت کردند و از دست داوران بین‌المللی جوایز خود را دریافت کردند. برگزاری دوره کلاس آشپزی و اعطای گواهی از دیگر دستاوردهای این جشنواره تخصصی بود. در حاشیه جشنواره، توانمندی‌ها و ظرفیت مرکز تحقیقات نیز معرفی شد و برای نخستین بار این مرکز توانست با مشارکت نهادهای دولتی و خصوصی در راستای رسالت ذاتی خود گام مهمی را بردارد.
حضور مرکز تحقیقات در جلسات روسای ادارات شیلات دستاوردهای خوبی داشته است و به‌زودی تفاهم‌نامه‌های خوبی با بخش خصوصی و پرورش‌دهندگان ماهی با همکاری ادارات شیلات در شهرستان‌های استان در پیش رو داریم. به امید آنکه این مرکز بتواند اثرات علمی و فرهنگی خود را در منطقه و در کشور نشان دهد.
آنا: شاخص‌ترین دستاوردهای این مرکز از ابتدا تاکنون چه بوده است؟
صادق‌پور:
نخستین چیزی که در این مورد به جز دستاورهای ذاتی یک مرکز تحقیقاتی باید گفته شود، این است که تصمیم بزرگ بنیانگذاران این دانشگاه در ایجاد این مرکز که کاری ماندگار و بزرگ برای کشور است، خودش دستاورد به حساب می‌آید.
موقعیت جغرافیایی مرکز و قرارگرفتن در ایستگاه واقعی فعالیت‌های تعریف‌شده و حضور محقق در محیط و اکوسیستم فیلدی، شاید یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این مرکز تحقیقاتی باشد. اینکه محقق در شرایط محیطی قرار بگیرد و به اطراف پیرامونی خود احاطه داشته باشد، خیلی مهم است. بازدید میدانی جزئی از تحقیق بوده و این شرایط در مرکز تحقیقاتی شیلاتی دکتر کیوان فراهم است.
از دیگر دستاوردهای مهم مرکز تحقیقاتی علوم شیلاتی و فنون دریایی واحد لاهیجان، استقلال و وابستگی‌نداشتن دانشگاه که در بسیاری از موارد تحقیقاتی به‌موجب همکاری‌نکردن سایر نهادها باعث نارضایتی دانشجویان می‌شود، وجود خوابگاه دانشجویی شبانه‌روزی در سالن پرورش ماهی به‌منظور نظارت بر امور تحقیقاتی که حضور دائمی را طلب می‌کند، وجود حوضچه‌های پرورش ماهی و پرورش این ماهیان باارزش شیلاتی در مرکز و رساندن آنها به مرحله تکثیر و یا خاویار، وجود یک‌هزار و ۵۰۰ مترمربع فضای آزمایشگاهی مناسب با تجهیزات وابسته، وجود موزه تخصصی ماهی‌شناسی و آبزیان و کارگاه و موزه ادوات صید و صیادی است.
نخستین مرکز تحقیقاتی علوم شیلاتی و فنون دریایی بین تمام دانشگاه‌های دولتی و آزاد
با افتخار نخستین مرکز تحقیقاتی علوم شیلاتی و فنون دریایی بین تمام دانشگاه‌های دولتی و آزاد به‌عنوان نگین تحقیقات شیلاتی-دانشگاهی در کشور و در خدمت دانشجویان بودن در راستای کشف حقایق علوم شیلاتی، بیوتکنولوژی آبزیان و علوم دریایی مهم‌ترین دستاورد این مرکز تحقیقاتی به‌شمار می‌رود.
دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان نخستین دانشگاه غیردولتی علوم شیلاتی کشور پس از دانشگاه‌های دولتی تهران و گرگان است. قدمت رشته مهندسی شیلات در این دانشگاه ۳۰ سال است. این دانشگاه دارای نخستین مرکز علوم تحقیقاتی شیلاتی بین دانشگاه‌های کشور و نخستین موزه تخصصی ماهی‌شناسی و آبزیان در سراسر کشور است.
اکنون دوره کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری رشته شیلات در این واحد دانشگاهی دایر است. پروفسور امین کیوان نخستین مدیرگروه کارشناسی ارشد این واحد دانشگاهی است که ۲۴ آذر ۱۳۸۶ به دیار باقی شتافت و این مرکز تحقیقات به نام وی مزیّن شد.
انتهای پیام/
