مقدمه:

بدون شک صابون یکی از قدیمی ترین فرآورده هایی است که به صورت اختصاصی به عنوان سورفکتانت (پاک کننده)مورد استفاده قرار گرفته وتا به امروز ادامه یافته است ، بطوری که امروزه به شکل های مختلف نقش مهمی را در زندگی روزمره انسان ایفا می نماید.در بازار رقابت فشرده امروز، صابونها به مقدار بسار زیاد ومتنوعی حضور دارند که شامل اشکال جامد ومایع آنها می گردد. بطور خلاصه واکنش اصلی وپایه ای برای ایجاد صابون بین یک چربی ویک ترکیب بازی می باشد که در نتیجه آن صابون وگلیسرول ایجاد می گردد.

تاریخچه :

قدیمی ترین مدارک دال بر استفاده از مواد شبه صابون به حدود ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در بابل باستان بدست آمده است. کتیبه ها ودست نوشته های کشف شده نشان می دهد ساکنان باستانی این مناطق از طریق جوشاندن چربی با خاکستر، این مواد را تهیه می کرده اند. مصرف این مواد بصورت دقیق مشخص نشده واحتمال می رود که تا زمان روم باستان، مصرف این مواد محدود به شستشوی البسه بوده است. واژه Soap یعنی صابون از نام تپه ای موسوم به Sapo گرفته شده که محلی برای جمع آوری لاشه های حیوانات بوده است .چربیهای حیوانات با خاکستر چوب، ذوب شده سپس از تپه پایین آورده شده ودر روی خاک های رس سواحل رودخانه Tibel ذخیره می شده وبه این ترتیب صابون خام شکل گرفت وپس از این تجربه ابتدایی، روند فزاینده ای در جهت تصفیه هرچه بیشتر محصول صابون از طریق استفاده از مواد اولیه با کیفیت بهتر آغاز گردید. استفاده عمومی از صابون به منظور شستشو به ۱۰۰۰ سال پیش وبه کشور های مدیترانه بر می گردد که در آن زمان با استفاده از منابع محدود مواد اولیه چرب ، مقادیر کمی صابون تولید می نمودند.علاوه بر چربی های حیوانی از چربی های گیاهی مانند روغن زیتون نیز برای تهیه صابون استفاده می شد.این تولید محدود صابون، بدون تغییر قابل ملاحظه ای تا حدود قرن نوزدهم ادامه داشت تا اینکه در این قرن با در دسترس قرار گرفتن سود ارزان قیمت، تولید صابون بطور چشمگیری افزایش یافت وشیمی دان فرانسوی بنام Leblanc روشی برای تبدیل نمک های معمولی وعمومی به سود ابداع نمود که همان نقش خاکستر چوب را در تولید صابون ایفاد می کردودر طی قرن نوزدهم میلادی با کشف اسید های چرب مختلف درچربی های طبیعی وروغنها ، شناخت بهتری از واکنش صابونی شدن حاصل شد واین مسئله منجر به ایجاد قواعد واصولی برای واکنش صابونی شدن چربی های طبیعی یا اسیدهای چرب با مواد قلیایی مناسب گردید. صابونهای تهیه شده با سود به عنوان ماده قلیایی سخت تر از صابون های تهیه شده از پتاس می باشدوتولید صابون بطور اعم وصابون های آرایشی بطور اخص همواره دارای نکات ورازهایی است بطوری که صنعتگران این رشته در طی سالهای متمادی تجربه کسب کرده ومهندسی شیمی پیشرفته امروزی ، دانش کافی در مورد اقتصادی کردن هرچه بیشتر تولید صابون را در اختیار بشر قرار داده است.

انواع صابون:

صابون دارای انواع گونا گون می با شد، نظیرصابون بچه، صابون رختشویی، پودر صابون رختشویی ، صابون بهداشتی ، صابون بهداشتی پرچرب، صابون شفاف، صابون نیمه شفاف، صابون مایع بهداشتی

۱-صابون بچه:

صابونی است که از صابونی کردن چربی ها وروغنهای حیوانی وگیاهی با یک قلیای مناسب حاصل می شود.

کل مواد چرب: شامل اسیدهای چرب صابونی شده وروغنهای صابونی نشده وچربی های صابونی نشده (تری گلیسریدها)می باشد.

مواد صابونی نشدنی: موادی که صابونی شدنی نیستند.

مواد صابونی نشده: موادی که قابلیت صابونی شدن دارند ولی صابونی نشده اند.

وضع ظاهری صابون:

صابون باید به شکل قالب محکم، دارای سطوح نرم ودررنگ وترکیب یکنواخت باشد.رنگ صابون در طول مدت نگهداری در بسته های اولیه ودر دمای محیط نباید بطور محسوسی تغییر کند. هنگامی که صابون در آب سرد با سختی۲۰۰ قسمت در میلیون (بر حسب کربنات کلسیم )حل می شود باید قدرت پاک کنندگی خوبی داشته باشد.

مواد متشکله

صابون بچه می تواند دارای رنگ، مواد نگهدارنده وعوامل پرچرب کننده، مانند لانولین وکرم های مخصوص وغیره بوده، بطوریکه موجب آسیب پوستی نشوند.

ترکیب ودوام وپایداری صابون بچه

چنانچه صابون بچه مورد آزمون پایداری قرار گیرد یعنی به مدت یک ساعت یک قالب کامل صابون بچه در آب در دمای معمولی بطورشناور قرار گیرد وبعد از یک ساعت قالب صابون از آب در آورده شود ودر دمای محیط خشک گردد، مطابق آزمون پایداری مندرج دربند۶-۱ استاندارد صابون، می بایست تمام سطوح صابون خشک شده در دمای محیط صاف، وبدون شکستگی وبدون ترک خوردگی وخرد شدگی باشد.

ویژگی های شیمیایی صابون بچه

کلیه ویژگی های شیمیایی صابون بچه نظیر درصد کل مواد چرب، در صد مواد قلیایی آزاد بر حسب NaoH ، پایداری حرارتی، درصد مواد نامحلول در اتانل، درصد مواد نامحلول در آب، درصد کلرید بر حسب Nacl (در صد نمک)، درصد رطوبت ومواد فرار در دمای ۱۰۵ درجه سانتیگراد، میزان درصد روغن های لوریک(نارگیل، هسته پالم،پاپا سو) میزان نیکل ، آهن ومس هر ۳ بر حسب PPm باید با ویژگی های مندرج دراستاندارد ملی ایران مخصوص صابون بچه مطابقت داشته باشد.

۲-صابون رختشویی

صابونی است که از صابونی کردن چربی ها وروغن های حیوانی وگیاهی با یک قلیای مناسب حاصل می شود ومی تواند حاوی رطوبت ومواد دیگری مانند رنگ ،اسانس، مواد محافظ ودرخشان کننده نوری باشد.

صابون رختشویی از نظروضع ظاهری، باید قالب محکم،دارای سطوح نرم ودر رنگ وترکیب یکنواخت بوده ونباید بوی نامطبوع داشته باشد. ورنگ صابون در طول مدت نگهداری وبسته بندی اولیه ودر دمای محیط نباید بطور محسوس تغییر نماید وهنگامی که در آب سرد با سختی ۲۰۰ قسمت در میلیون بر حسب کربنات کلسیم حل شود باید قدرت پاک کنندگی خوبی داشته باشد. وکلیه ویژگی های شیمیایی این صابون نظیر درصد کل مواد چرب، درصد مواد قلیایی آزاد بر حسب NaoH ، پایداری حرارتی، ودرصد مواد نامحلول در آب واتانل، درصد مواد صابونی نشده ودرصد کلرید سدیم، بایستی با استاندارد مربوطه مطابقت داشته باشد.

۳- پودر صابون رختشویی

پودر صابون رختشویی بصورت پودر، گرانول یا پرک تهیه می گردد.

مواد افزودنی یا سازنده پودر صابون رختشویی

ترکیب مکمل پودر یا گرانول صابون رختشویی، معمولاً مواد معدنی است که با توجه به عمل شستشو خواص ویژه ای را به ساختار اصلی صابون، اضافه می کند. مواد افزودنی به پودر صابون تحت شرایط مورد استفاده، سبب افزایش کارایی می شود.طریقه عملکرد مواد افزودنی اکثراً فیزیکو شیمیایی است وعلاوه بر صرفه اقتصادی، مواد افزودنی سبب افزایش پاک کنندگی پودر صابون بویژه در آبهای سخت می گردد.معمولاً از سدیم کربنات، سدیم سلیکات، سدیم فسفات، براکس ومشتقات سلولزی به عنوان سازنده استفاده می گردد.

انواع پودر صابون رختشویی

پودرصابون رختشویی دردونوع تهیه می گردد الف: نوع اول:صابون خالص بدون مواد افزودنی ب: نوع دوم:صابون با مواد افزودنی

ویژگی های عمومی

گرانول یا پودر صابون رختشویی باید کاملاً صابونی شده وبه شکل روان ویکنواخت باشد. نباید هیچگونه بوی نامطبوع داشته باشد وباید دارای قدرت کف کنندگی وپاک کنندگی خوبی در آب با سختی۲۰۰ قسمت دربیلیون( بر حسب کلسیم کربنات) باشد. چنانچه رطوبت پودر صابون رختشویی از نوع اول بیشتر از ۶ ویا پودر صابون رختشویی نوع دوم بیشتر از ۱۵ درصد وزنی باشد، پودر صابونهای مذکورغیر استاندارد بوده واز نظر ویژگی های استاندارد ملی ایران مردود اعلام می گردد وفاقد ارزش مصرف می باشد.

۴-صابون بهداشتی

صابونی است که از صابونی کردن چربیهای حیوانی ونباتی با سود وافزودن رزین ویا بدون آن تهیه می شود. صابون بهداشتی شامل صابونهای دستشویی وحمام بوده وصابون های پرچرب، کربولیک ،یا صابون های مخصوص مثل صابون شفاف وطبی جزءصابون های دستشویی وحمام بشمار نمی آیند

طبفه بندی صابون بهداشتی

صابون بهداشتی به ۳ نوع الف وب وپر چرپ طبقه بندی می گرد.د نوع الف از مواد ویژه خالص تهیه می شود. نوع ب مناسب، مصارف عمومی است. نوع پرچرب، حاوی مواد پرچرب است.ویژگی های فیزیکی وظاهری ونیز دوام وپایداری صابون بهداشتی نظیر صابونهای فوق الذکر می باشد.

مواد افزودنی به صابون

درصابون بهداشتی می توان از یک ویا تعدادی مواد افزودنی نظیر تیتان دی اکسید، منیزیم سولفات، سدیم سلیکات، EDTA ،گلیسیرین، لانولین وترکیبات ضد میکروبی به منظور ارتقاء کیفیت صابون استفاده کرد. رنگ واسانس وکلیه مواد افزودنی باید جزء مواد مجاز سازمان غذادارو وزارت بهداشت ودرمان وآموزش پژشکی باشد.

۵-صابون بهداشتی پر چرب وویژگی های آن

این نوع صابون نیزاز صابونی کردن چربی ها وروغن های حیوانی ویا گیاهی با قلیای مناسب حاصل می شود وحاوی مواد پرچرب می باشد. مواد پرچرب، شامل اسید های چرب ( اسید نارگیل واسید استئاریک وغیره) وروغن های صابونی نشدنی (لانولین ، وازلین و.......) ومواد چرب مانند (روغن زیتون، روغن هسته پالم ونارگیل) است .در صابون مذکور می توان از مواد افزودنی نظیر تیتان دی اکسید، منیزیم سولفات، سدیم سلیکات، EDTA ،گلیسیرین، لانولین وترکیبات آنتی اکسیدان مجاز وضد میکروبی مجاز به منظور ارتقاء کیفیت صابون استفاده کرد. در صورت استفاده از گلیسیرین در فرمول صابون مذکور، میزان کل مواد چرب جایگزین شده با گلیسیرین، حداکثر تا ۳ درصد وزنی مجاز خواهد بود.

۶- صابون بهداشتی شفاف ونیمه شفاف وویژگی های آن

الف- صابون شفاف: صابونی است که از صابونی کردن مخلوط مناسبی ازچربی واسید های چرب با محلول قوی قلیا به دست می آید وبا افزایش مواد افزودنی مناسب مثل الکل ها، شکر، گلیسیرین، ویا پلی الکل ها تشکیل کریستال های بلند رشته های صابون به تآخیر افتاده وصابون به شکل توده های کریستالی میکروسکوپی حاصل می شود که نور را پخش می کند . در صابون های شفاف، کریستال های میکروسکوپی بسیار ریز بوده واندازه آنها به حدی کوچک است که نمی تواند نور را قطع نماید وآن را به راحتی عبور میدهد. قابل ذکر است در تولید این نوع صابونها ، مصرف الکل اتیلیک کار برد دارد ومصرف متانول به دلیل سمی بودن غیر مجاز می باشد.

ب- صابون نیمه شفاف: این صابون از صابونی کردن مخلوط مناسبی از چربی ها واسید های چرب با محلول قوی قلیا(سود سوزآور) وبا افزایش مواد افزودنی مناسب به دست می آید که نور معمولی را به راحتی از خود عبور نمی دهد.

ویژگی های فیزیکی:

کلیه مواد افزودنی به صابون شفاف ونیمه شفاف باید جزء اقلام مورد تایید سازمان غذادارو باشد. صابون شفاف ونیمه شفاف باید کاملاً صابونی شده وبصورت قالبی با ترکیب یکنواخت (فاقد شکرک) ودارای قدرت کف کنندگی وپاک کنندگی مناسب باشد وکلیه ویژگی های شیمیایی آن نظیر درصد کل مواد چرب، درصد قلیایی آزاد بر حسب NaoH ، پایداری حرارتی، درصد مواد محلول در الکل اتانل ،درصد مواد صابونی نشده ، درصد روغن های لوریک(نارگیل، هسته پالم، پاپا سو)ودرصد گلیسیرین ومیزان شفافیت در مقابل نور فلورسانس بایستی با ویژگی های شیمیایی مندرج در استاندار د صابون های شفاف ونیمه شفاف مطابقت داشته باشد.

۷-صابون مایع بهداشتی وویژگی های

این صابون از یک محلول آبی صابون پتاسیمی، سدیمی یا هردو آنها تشکیل می شود.این صابون نباید حاوی مواد فعال در سطح صناعی باشد. کل مواد چرب ای نوع صابون شامل اسیدهای چرب صابونی شده وروغن های صابونی نشده وچربی های صابونی نشده (تری گلیسیرید ها )می باشد.

وضع ظاهری صابون:

صابون مایع بهداشتی باید یکنواخت بوده وهیچگونه رسوبی نداشته باشد ونباید در دمای ۱ ± ۳ درجه سلسیوس بعد از ۲۴ ساعت حال ژل تشکیل دهد. صابون مایع نباید بوی نامطبوع داشته وزمانی که در آب گرم حل می شود باید دارای بوی مطبوع باشد .صابون مایع می تواند دارای اسانس، مواد رنگی مجاز، الکل، گلیسیرین نیز باشد.قابل ذکر است مصرف الکل متانول سمی وغیر مجاز در صابون مایع بهداشتی محسوب می شود.

ویژگی های شیمیایی صابون مایع بهداشتی

درصد کل مواد چرب ودرصد مواد قلیایی آزاد بر حسب NaoH ، درصد اسید آزاد ر حسب اولئیک اسید، درصد مواد نامحلول در اتانل، درصد مواد صابونی نشده ودرصد کلرید سدیم ومیزان PH محلول آبی ۵ درصد آن بایستی با ویژگی های مندرج با استاندارد صابون مایع بهداشتی مطابقت داشته باشد.

موارد برچسب گذاری بر روی بسته بندی انواع صابون های ساخت داخل به شرح ذیل می باشد:

- نام صابون، نوع آن ونام تجاری صابون

- نام شرکت تولیدی ونشانی وآدرس کارخانه

- شماره پروانه ساخت معتبر به انضمام آرم سیب سازمان غذادارو وزارت بهداشت

- تاریخ تولید وتاریخ انقًضاء مصرف

- شماره سری ساخت

- ذکر نام متشکله (ترکیبات)

- درج کلمه ساخت ایران

درج میزان وزن یا حجم صابون