کرسی‌های نظریه‌پردازی باید در چله دوم انقلاب محور حکمرانی کشور باشد/ لزوم توجه به «علم چرایی» در دانشگاه ها توسط پژوهشگران
به گزارش روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی، دکتر محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در سومین کنگره «کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره در چهل سالگی انقلاب اسلامی» که صبح امروز به میزبانی دانشگاه آزاد اسلامی در واحد تهران مرکزی برگزار شد، گفت: چله دوم انقلاب اسلامی آغاز شده و در بیانیه‌ای که مقام معظم رهبری تحت نام «گام دوم انقلاب» مطرح کردند، علم و فناوری به عنوان اولین گام ۷ رکن چله‌ای جدید در نظر گرفته شده است.
وی افزود: این موضوع که چرا علم و فناوری به عنوان پایه اول در بیانیه مقام معظم رهبری مطرح شده، حائز اهمیت است. مقام معظم رهبری همواره حدیث شریفه «العلم سلطان من وجده صال و من لم یجده صیل علیه» را مطرح می‌کنند. تصور می‌شود در این حدیث منظور از «علم»، علم موشک، علم دفاع و علم سخت است اما در ماهیت این کلام، این موضوع نهفته که «علم به ما هو علم» برای حکومت‌داری و حکمرانی یک امر مقدم است.
دکتر طهرانچی با بیان اینکه ما نظریه را در داخل محتوای علم می‌بینیم، خاطرنشان کرد: این علم، علمی است که می‌خواهد استقلال نظام را حفظ کند. در این راستا قصد دارم در این کنگره به این موضوع بپردازم که نظریه‌پردازی برای حکمرانی در نظام جمهوری اسلامی ایران یک «باید» است و اگر این «باید» را بپذیریم، در حمایت از آن دچار شک و شبهه نخواهیم شد.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه مسیری که امروز جامعه می‌پیماید، به سمت آینده است، تصریح کرد: حاکمیت، وظیفه راهبری جامعه به سمت حیات طیبه را برعهده دارد چرا که می‌خواهد هم امروز را به احسنالوجه هدایت کند و هم آینده‌ای نیکو برای ما رقم بزند، اما در اداره امور کشور به سه دسته از علوم نیاز داریم؛ علوم چگونگی اداره کشور، علوم چرایی حکمرانی و علوم چیستی حکمرانی.
وی ادامه داد: اگر چیستی، چرایی و چگونگی با یکدیگر پیوسته نباشد، محققان در دانشگاه و حوزه نظریه می‌دهند اما نهادهای کشور به این نظریه‌ها توجه نکرده و کار خود را انجام می‌دهند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه عالمان در عرصه دانشگاه و علم، عمدتاً علم چگونگی را مورد مداقه قرار می‌دهند، گفت: بررسی اینکه چگونه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی انجام شود، چگونه نظام‌ها تنظیم شده و قالب‌ها شکل داده شود تا به قانون برسیم، توسط محققان و عالمان صورت می‌گیرد اما نسبت به علم چرایی و چیستی، به صورت اقتباسی عمل می‌شود.
دکتر طهرانچی با بیان اینکه بخش عمده‌ای از فعالیت‌هایی که دولت حکمرانی می‌کند، از سیاست، برنامه، قالب، ابزار، فناوری، مدیریت و قوانین است، تصریح کرد: دانشگاه و در برخی اوقات حوزه‌ها، دولت را برای چگونه اداره کردن مورد خطاب قرار می‌دهند و به چرایی نمی‌پردازند اما با تغییر قالب‌ها نمی‌توان کاری از پیش برد و باید به چرایی نیز توجه ویژه شود.
عضو هیات امنای دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به سیاست کلی در نظام کشور، خاطرنشان کرد: در قانون اساسی آمده که سیاست کلی را رهبر معظم انقلاب، سیاست اجرایی و ماموریت‌ها را سه قوه و برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی امور را نهادها و دستگاه‌های کشور برعهده دارند. بر این اساس، نهادها و دستگاه‌ها یک خروجی دارند، عملکرد مجلس و دولت دستاورد دارد و سیاست‌های کلی، آثار و پیامدهایی دارد. دوره‌های ارزیابی دستاوردها چهارساله است. درواقع سبک سیاست اجرایی بیش از چهار سال نیست. با این حال وقتی از حکمرانی سخن می‌گوییم، موضوعات آینده‌پژوهی، سیاست‌پژوهی، ارزیابی، پیاده‌سازی، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مطرح است.
وی افزود: برخی اعتقاد دارند که آینده‌پژوهی و موضوعات ذیل آن، یک علم جدید در غرب است و سابقه چندانی ندارد اما باید تاکید کنم که آینده‌نگری و برنامه‌ریزی خاص جامعه غرب نیست. در این راستا به احسن‌القصص قرآن کریم یعنی داستان حضرت یوسف می‌پردازم. در این داستان آمده که حضرت یعقوب به حضرت یوسف می‌فرماید که خداوند به تو علم تعبیر احادیث داده است. با این علم می‌توان آینده تار را که به عنوان رویا مطرح می‌شود، آینده‌نگاری دقیق کرد.
دکتر طهرانچی با بیان اینکه ادامه داستان به اینجا می‌رسد که حاکم مصر آینده در نظرش می‌آید و حضرت یوسف با علم خود، آینده‌نگاری کرد، گفت: حضرت یوسف به حاکم مصر می‌فرماید که باید برای کشور در دو برنامه ۷ساله برنامه‌ریزی کرد که برای این امر به مجریان علیم و حفیظ نیاز است و من اجرای آن را برعهده می‌گیرم. در واقع حکومت‌داری مصر مبتنی بر دو برنامه ۷ساله بود و این یعنی برنامه‌ریزی و آینده‌نگاری مختص جامعه غرب نبوده است.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه با بیان اینکه حکمرانی با سیاست‌گذاری عمومی شروع می‌شود، خاطرنشان کرد: این سیاست‌گذاری در زمینه‌های اقتصاد، سیاست، محیط زیست، جامعه، فرهنگ، سلامت، علم و فناوری و دفاع و امنیت است که هرکدام از این مقوله‌ها، لایه‌های خود را دارد که «علم» مقدم بر دیگر مقوله‌هاست.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار داشت: درست است که سیاست‌گذاری علم به خلق جریان دانش در کشور منجر می‌شود اما این موضوع دستاوردهای اجتماعی و اقتصادی را نیز در بر می‌گیرد. درواقع آثار و پیامدهای علم در حوزه‌های دیگر نیز بروز و ظهور دارد.
وی با بیان اینکه در مقوله حکمرانی نیز علم حالت پیشینی نسبت به دیگر مقوله‌ها دارد، گفت: علم آثار و پیامد اقتصادی در تولید، بودجه، تجاری‌سازی، سرمایه‌گذاری، دارایی و... دارد. ما همواره از چگونگی حکمرانی صحبت می‌کنیم. «علوم چگونگی» دارای دو مقدمه «علوم چیستی» و «علوم چرایی» است. در این زمینه باید همواره به عنوان مقدمه به علم چرایی توجه داشته باشیم چرا که نظریه به عنوان رکن و نماد چرایی مطرح است.
دکتر طهرانچی با تاکید بر اینکه سیاست‌گذار باید از گزاره‌های چرایی استفاده کند تا بتواند درست کار کند، تصریح کرد: اشکال ما این است که برای حکمرانی، نظریه قائل نیستیم، یعنی در دانشگاه بخشی که در پژوهش دریاره علم چگونگی کار می‌کند، باید منتظر پژوهشگرانی باشد که گزاره‌ها را از نظریه‌ها استخراج کرده‌اند. اگر این زنجیره درست خلق شود، دیگر حمایت از کرسی‌ها، حمایت‌های اما و اگری نخواهد بود. در واقع برای سیاست‌گذاری و حکمرانی باید از ابتدا تا انتهای چرخه را طی کنیم.
عضو هیات امنای دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به آیه شریفه ۴۱ سوره رم (ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ اَیْدِی النَّاسِ لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ) گفت: خداوند در این آیه می‌فرماید «تخریب محیط‌زیست توسط انسان صورت گرفته و جامعه را به هم می‌ریزد. برای حل این موضوع باید تغییر رویکرد صورت گرفته و با یک نگاه دیگر به لایه چرایی مسائل توجه کرد.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه خداوند در قرآن کریم درخصوص توجه به چرایی اشاره کرده است، خاطرنشان کرد: جامعه ای که خواب باشد و به چرایی امور توجه نکند، به جایی نخواهد رسید.
دکتر طهرانچی در پایان ابراز امیدواری کرد که در چله دوم انقلاب اسلامی، کرسی‌های نظریه‌پردازی محور حکمرانی کشور باشد.