به گزارش اداره کل روابط عمومی وزارت علوم به نقل از پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، دکتر حسین میرزایی رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در این همایش با توضیح درخصوص «وضعیت آموزش در ایران از قاجار تا پهلوی» اظهار داشت: در سال ۱۲۹۷ دانش‌آموزان مقطع ابتدایی تنها سه دهم درصد از جمعیت کل کشور را تشکیل می‌دادند و در سال ۱۳۰۱ این درصد به حدود نیم درصد از کل جامعه افزایش یافته است و درپایان دوره پهلوی اول به ۲/۵ (دو ونیم) درصد افزایش یافته است.
وی یادآور شد: تعداد دانشجویان دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ حدود ۱۴۰۰ نفر و در پایان پهلوی اول حدود ۲۰۰۰ دانشجو است. این آمار حکایت از وضعیت تقریباً نحیف آموزش در سال‌های نه چندان دور در کشور ما دارد. به طور کلی می‌بایست به این واقعیت توجه داشته باشیم که در یک‌صد سال اخیر رنج‌ها و مشکلات زیادی در جهت ارتقای دانش عمومی در کشور داشته‌ایم.
در ادامه دکتر رضا ماحوزی دبیر همایش و معاون پژوهشی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی با بیان اینکه در همایش «از مدارس نوین تا دانشگاه در ایران» که اولین همایش از سلسله همایش‌های چهارگانه تاریخ اجتماعی دانشگاه در ایران است اظهار داشت: در این همایش تلاش می‌شود ریشه‌های تاریخی ورود نظام آموزشی ما ایرانیان از سطح مدارس نوین به دانشگاه بازخوانی شود.
وی تصریح کرد: در این همایش که با یاری متخصصان حوزه تاریخ آموزش سامان یافته است، نسبت مدارس عمومی و مدارس عالی و دارالمعلمین با دانشگاه تهران و زمینه‌های اجتماعی و سیاسی پیدایش اولین نهاد جامع دانشگاهی در ایران به بحث گذاشته می‌شود تا بازخوانی سیر تحولات آموزش نوین در ایران آن روزگار، پشتوانه‌ای برای گام‌های بعد، یعنی فهم و درک ساختار و چگونگی عملکرد نهادهای دانشگاهی در جریان ارتباط با ساختارهای بیرونی اعم از سیاست، جامعه و اقتصاد در دهه‌های بعد یعنی دوران پهلوی اول و دوم و دوران انقلاب اسلامی باشد. با این توضیح، بازه زمانی همایش اخیر، فاصله زمانی تاسیس دارالفنون در ۱۲۳۰ شمسی تا تاسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ انتخاب شده است.
در ادامه دکتر هادی خانیکی استاد دانشگاه علامه طباطبایی و رئیس کرسی ارتباطات علم و فناوری یونسکو سخنرانی خود را با عنوان «واکاوی ایده و برنامه اعزام محصل و دانشجو به خارج (از آغاز تا تاسیس دانشگاه تهران)» ارائه کرد و این پرسش را مطرح کرد که چرا بخشی از اعزامی‌های دوره قاجار و اوایل پهلوی به خارج کشور می‌رفتند اما بازنمی‌گشتند؟
وی برای پاسخ به این پرسش ضمن برشمردن دوره‌های اعزام از زمان فتحعلی شاه تا رضا شاه پهلوی، با نقل قولی از رضا شاه در دیدار با اعزامی‌های سال ۱۳۰۸ گفت: غرب موارد مثبت فراوانی دارد اما وجوه منفی فراوانی هم دارد که نباید بدان‌ها توجه کنید. از جمله موارد منفی غرب، دموکراسی است.
دکتر رضا منصوری استاد دانشگاه صنعتی شریف درخصوص اینکه «ایرانیان چه برداشتی از علم، مدرسه و دارالفنون در جهان داشتند؟» گفت: واژه علم و مدرسه سابقه در دوران اسلامی ما دارد. واژه دارالفنون و دانشگاه برساخته‌های جدید در ۱۵۰ سال گذشته است. اما از کلمه تا مفهوم فاصله زیادی است. پیشینیان ما برای واژه علم و دانش که مترادف با علم شناخته می‌شد و نیز مدرسه مفهومی در ذهنشان تداعی می‌شده که میراث دوران طلایی گذشته و نیز دوران رکود و انحطاط بعد از سلجوقیان بوده است و کمترین تصوری از تحول و انقلابی گسسته در مفهوم این دو کلمه، که در بخش دیگری از دنیا اتفاق افتاده بوده، نداشته‌اند.
دکتر اقبال قاسمی پویا استاد پژوهشگاه تعلیم و تربیت سخنرانی خود را با عنوان «مدارس جدید از آغاز تا حکومت پهلوی» ارائه کرد و با بیان اینکه پایه‌های نخستین نظام آموزشی امروز ما در دوره حکومت قاجارها گذاشته شد گفت: در این دوره بود که بنیادهای نظام آموزش کهن اندک اندک و در رویارویی با روشنگران و طرفداران نظام نوین درهم ریخت و سرانجام جای خود را به نظام جدید آموزشی داد.
دکتر آرش حیدری استادیار دانشگاه علم و فرهنگ سخنرانی خود را با عنوان «در دارالفنون چه می‌گذشت؟» که گزارشی از طرح پژوهشی اختتام یافته در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی با عنوان «بررسی تاریخی تولیدات علمی مکتوب مدرسه دارالفنون از تاسیس تا پایان دوره ناصری» است ارائه کرد و گفت: تاریخ‌نگاری رایج، دارالفنون را همچون نهادی بازنمایی می‌کند که یکسر به تقلید از نسخه‌های غربی در دوره ناصری تاسیس شده است. خوانش مبتنی بر سنت مدرنیته، دارالفنون را همچون امری مدرن که در گسست از سنت پدید آمده است بازخوانی می‌‌کند و لذا در توضیح اثرگذاری آن یا تولیدات و دگرگونی‌هایی که ممکن کرده است گاه راه اغراق می‌پیماید.
در ادامه دکتر رضا صمیم عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی نیز درخصوص «آیا دارالفنون نیای دانشگاه تهران است؟»، دکتر شروین وکیلی پژوهشگر علوم اجتماعی درخصوص «رویکردی سیستمی به تکامل نهاد آموزش عالی»، دکتر مقصود فراستخواه عضو هیئت علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی درخصوص «از دارالمعلمین تا دانشگاه تهران»، ناصر الدین علی تقویان عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی درباره «آموزش نوین و اقتصاد سیاسی دین» و دکتر رضا ماحوزی معاون پژوهشی و آموزشی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی نیز درخصوص «نظام آموزشی ایران به سوی فرانسه یا انگلستان؟» سخنرانی کردند.
تاکید بر شبکه‌های علمی به عنوان مجرای تولید علم، توجه به به‌هم پیوستگی آموزش و دین، گفت‌و‌گو ارتباط‌های بین‌المللی در قالب‌های متعددی چون اقتباس آگاهانه، تبادل استاد و دانشجو، ترجمه کتب و … که در تاریخ آموزش نوین ایران از دارالفنون تا دانشگاه تهران مورد توجه ایرانیان بوده و می‌تواند در سیاست‌گذاری‌های آتی آموزشی همچنان مورد توجه قرار گیرد، به عنوان جمع‌بندی و نتایج برآمده از این همایش مورد اتفاق نظر حاضرین قرار گرفت.
ل.م ۵۴