عضو هیات علمی گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود عنوان کرد که تحقیقات اخیر نشان می‌دهد در قرن بیستم، پنج دوره افزایش رویداد زمین‌لرزه‌ها در کره زمین رخ‌داده که همگی با کاهش سرعت چرخش زمین همراه بوده است.
موضوع زلزله و نگرانی‌های ناشی از آن در روزهای اخیر اذهان مردم را به خود مشغول کرده است. به همین دلیل خبرنگار خبرگزاری آنا با دکتر عباس کنگی از اعضای هیات علمی گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود گفت‌وگو کرده است که در زیر پی می‌گیریم.
* علت افزایش رویداد زمین‌لرزه‌ها در چند ماه اخیر چیست؟
- اغلب پدیده‌های طبیعی از جمله سیل، خشک‌سالی، زلزله و ... در کره زمین با چرخه‌های افزایش و کاهش همراه است. جدیدترین تحقیقات بین‌المللی نشان می‌دهد به‌طور متوسط هر 20 تا 25 سال یک‌بار سرعت چرخش زمین به دور خود کاهش می‌یابد. این کاهش سرعت غیرقابل احساس و تنها به کمک ساعت‌های اتمی قابل اندازه‌گیری است. هم‌زمان با کند شدن سرعت چرخش زمین به دور خود، تغییرات اندکی در زاویه میل زمین ایجاد می‌شود. این تغییرات اثرات قابل‌توجهی بر صفحه‌های قاره‌ای داشته و افزایش رویداد زمین‌لرزه‌ها را سبب می‌شود. به‌عبارت‌دیگر هم‌زمان با ورود به دوره کاهش سرعت چرخش زمین، دوره افزایش قابل‌توجه در رویداد زمین‌لرزه‌ها آغاز می‌شود. ما این دوره‌ها را در زلزله‌های رودبار و طبس تجربه کردیم.
* علت تغییر سرعت چرخش زمین چیست؟
در زلزله ازگله کرمانشاه حدود 90 سانتیمتر افزایش ارتفاع در منطقه‌ای به وسعت 80 کیلومتر در 40 کیلومتر ایجاد شد
- اغلب دانشمندان بر این عقیده‌اند که علت تغییر سرعت چرخش زمین به دور خود، تحت تأثیر تبادل نیرو بین بخش‌های جامد و سیالات زمین (اتمسفر، اقیانوس‌ها و هسته خارجی) است. فرض کنید اگر داخل یک فرفره یک فضای خالی ایجاد کنیم و آن را با آب پرکنیم، سرعت چرخش مایع داخل این فضا با چرخش فرفره اختلاف خواهد داشت. این اختلاف سرعت می‌تواند سبب تغییرات سرعت فرفره در دوره‌های مختلف شود. تغییرات سرعت کره زمین هم تقریباً مشابه آن است.
* نوسانات سرعت چرخش زمین بیشترین تأثیر را به کدام بخش‌های کره زمین وارد می‌کند؟
- این نوسانات بیشترین نیرو را به بخش‌های استوایی کره زمین با عرض جغرافیایی 10 درجه شمالی و 30 درجه جنوبی وارد می‌کند. این نیروها موتور صفحه‌های تکتونیکی را به حرکت درمی‌آورد، در نتیجه در محل اتصال صفحه‌ها به یکدیگرشاهد افزایش تعداد زمین‌لرزه‌ها خواهیم بود. بنابراین وضعیت هندسی صفحه‌های قاره‌ای نسبت به مناطق استوایی معماری شکل‌گیری کانون‌های افزایش رویداد زلزله را طراحی می‌کند. در این دوره‌ها، شاهد افرایش قابل‌توجه در تعداد زلزله‌های بزرگ‌تر از 7 ریشتر در سطح کره زمین هستیم. به‌طور طبیعی وقوع یک زلزله نیرومند با بزرگی بیش از 7 ریشتر موجی از پس‌لرزه‌ها در محدوده جغرافیایی وسیع و طی ماه‌ها و سال‌ها را به همراه خواهد داشت.
* دوره‌های افزایش رویداد زلزله‌ها چندساله است چرا درگذشته متوجه این شرایط نمی‌شدیم؟
- تحقیقات اخیر نشان می‌دهد در قرن بیستم، پنج دوره افزایش رویداد زمین‌لرزه‌ها در کره زمین رخ‌داده که همگی با کاهش سرعت چرخش زمین همراه بوده است. بنابراین در قرن گذشته، کره زمین هر 20 تا 25 سال یک دوره پرلرزه را تجربه کرده است. اما اینکه درگذشته متوجه افزایش قابل‌توجه زلزله‌ها نمی‌شدیم بیشتر تحت تأثیر گسترش شبکه‌های اطلاع‌رسانی و بهبود مکانیسم ثبت زلزله‌ها است.
قبل از سال 2006 میلادی شبکه لرزه‌نگاری کشور اغلب زمین‌لرزه‌های کوچک‌تر از 3 ریشتر را نمی‌توانست ثبت کند.به‌طورکلی در اغلب موارد زلزله‌های کوچک‌تر از 3 ریشتر حتی در منطقه کانونی غیرقابل احساس است. اما توسعه شبکه زلزله‌نگاری کشور در سال‌های اخیر و استفاده از لرزه‌نگارهای دیجیتال سبب شده زمین‌لرزه‌های بسیار کوچک در حد یک ریشتر از سوی توسط شبکه لرزه‌نگاری کشور ثبت می‌شود. ثبت زمین‌لرزه‌های کوچک تنها کاربرد تحقیقاتی دارد و فاقد ارزش اطلاع‌رسانی برای عموم است. به‌عبارت‌دیگر در بسیاری موارد بی‌خبری خوش‌خبری است.
* زلزله چه فایده‌ای برای زمین دارد؟
- کره زمین سیاره‌ای زنده است و نظمی شگفت‌انگیز بر آن حاکم است، که آگاهی از آن عظمت خلقت را نمایان می‌کند. عوامل مختلف از جمله باد، باران و ... به‌طور پیوسته کوه‌ها را فرسایش می‌دهند و ارتفاع آن‌ها را کم می‌کنند. در مقابل زمین‌لرزه‌ها باعث افزایش ارتفاع کوه‌ها شده و با ایجاد تعادل در ارتفاع کوه‌ها مانع نابودی آن‌ها می‌شوند. به‌عنوان‌مثال در زلزله ازگله کرمانشاه حدود 90 سانتیمتر افزایش ارتفاع در منطقه‌ای به وسعت 80 کیلومتر در 40 کیلومتر ایجاد شد. در برخی از زلزله‌های بزرگ آلاسکا تا 11 متر بالاآمدگی زمین گزارش شده است.در حال حاضر کوه‌ها با ایجاد تغییرات اساسی در مسیر حرکت جریان‌های هوا از قطب به استوا و برعکس، شرایط آب و هوایی ویژه‌ای را در کره زمین ایجاد کرده‌اند که توسعه گسترده حیات در سطح زمین را ممکن ساخته است. بدون شک اگر زمین‌لرزه‌ها رخ نمی‌داد و کوه‌ها به‌تدریج نابود می‌شدند وضعیت آب و هوایی کره زمین به‌گونه‌ای می‌شد که برای اغلب موجودات زنده ازجمله انسان غیرقابل‌تحمل بود.
گفت‌وگو از سیدامیر رضا حسینی‌نژاد
