پیام فرهنگ ایران اسلامی را به گوش دل جهان رسانده‌ایم
به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، نشریه «نامه شورا» گفت‌وگوهایی با مسئولین و صاحب‌نظران حوزه‌های مختلف علم و فرهنگ انجام داده است.
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی از جمله سازمان‌های پرچمدار فرهنگ اسلامی ایرانی در سطح جهان است که به ترویج این فرهنگ کمک‌های شایانی نموده است.
گفت‌وگویی با دکتر ابوذر ابراهیمی ترکمان عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی انجام داده‌ایم تا ضمن آشنایی با دستآوردهای این سازمان در سطح بین‌المللی در چهل سال گذشته، با برنامه‌های این سازمان برای معرفی هرچه بیشتر فرهنگ انقلاب اسلامی در سطح جهان بیشتر آشنا شویم:
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به عنوان اصلی‌ترین نهاد متولی دیپلماسی فرهنگی در نظام جمهوری اسلامی ایران، تاکنون چه دستاوردها و فعالیت‌هایی در این حوزه در آستانه ۴۰ سالگی پیروری انقلاب اسلامی داشته است؟
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی یکی از محصولات با ارزش و مهم انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران است که در سال ۱۳۷۴ با هدف اشاعه پیام انقلاب اسلامی و نیز انتقال فرهنگ ایرانی اسلامی و به دستور مقام معظم رهبری (مدظله العالی) تاسیس شد تا تصویری روشن از فرهنگ و تمدن ایران‌زمین را به جهانیان عرضه کند.
این سازمان با ادغام ماموریت‌های مراکز و نهادهایی که در خارج از کشور ماموریت فعالیت فرهنگی داشتند، پدید آمد و در مدت بیش از ۲ دهه عمر خود، در انجام وظایف خود در امور مختلف فرهنگی، دینی و علمی، منشا خدمات بسیاری شده است. از جمله این فعالیت‌ها می‌توان به ایجاد ارتباطات و تعاملات فرهنگی بین دولت جمهوری اسلامی ایران با دولت‌های بیش از ۶۰ کشور در ۵ قاره جهان اشاره کرد.
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی همواره در تلاش است تا با بهره‌گیری از دانش سازمانی و توان فرهیختگان و کارشناسان، در قالب فعالیت‌های متنوع و گوناگون مخاطبان خود را با گوشههایی از تمدن کهن هفت هزار ساله این مرز و بوم و دستاوردهای انقلاب شکوهمند اسلامی ایران آشنا کند.
همچنین، برگزاری اجلاسهای دوره‌ای با شخصیت‌های حقیقی و حقوقی دینی و رهبران ادیان کشورهای مختلف در قالب گفت‌وگوهای بینادینی و گفت‌وگوهای فرهنگی، توسعه آموزش زبان فارسی در اقصی نقاط جهان، گسترش کرسی‌های ایرانشناسی، برگزاری جشنواره‌های فرهنگی و هنری و سینمایی در کشورهای گوناگون به منظور معرفی فرهنگ ایرانی اسلامی و ظرفیت‌های کشورمان در این حوزه از جمله برنامه‌های این سازمان است.
برگزاری برنامه‌های مناسبتی برای ایرانیان مقیم خارج از کشور و نیز، برپایی همایش‌های دینی با حضور چهره‌های علمی با موضوع انقلاب اسلامی و موضوعات مرتبط با آن، جایزه جهانی اربعین، افزایش میزهای کارشناسی مرتبط با کشورها و حوزه‌های منطقه‌ای، توسعه نمایندگی‌های فرهنگی در کشورهای مختلف در قالب خانه‌های فرهنگ و رایزنی‌های فرهنگی، بحث کیفی‌سازی و هدفمند ساختن ترجمه آثار فارسی به زبان‌های دیگر با استفاده از «طرح تاپ» و ... از دیگر برنامه‌هایی است که این سازمان بدان می‌پردازد.
به علاوه این‌ها؛ انعقاد تفاهمنامه‌‌های فرهنگی با کشورها و سازمان‌های بین‌المللی که مبنای روابط فرهنگی با سایر کشورها است، از مهمترین فعالیت‌های این سازمان است. از این رو، در طول این مدت با رشد امضای تفاهمنامه‌‌های همکاری با ارگان‌های متعدد و مختلف داخلی و نیز سازمان‌های مرتبط در اکثر کشورهای جهان، مواجه بوده‌ایم که آثار مطلوبی به همراه داشته است.
از جمله نخستین خروجی این برنامه‌ها تغییر دیدگاه‌های شخصیت‌های با نفوذ و تاثیرگذار علمی و فرهنگی کشورهای دیگر در خصوص ایران اسلامی است که به عنوان عامل تبلیغی بسیار مهمی خود را شناسانده است.
بنابراین این سازمان علاوه بر اینکه داشته‌های فرهنگی خود را در معرض دید و دریافت مخاطبان بسیار در خارج از کشور قرار می‌دهد، ذهنیت منفی احتمالی کشورهای مختلف در خصوص ایران را تغییر می‌دهد تا افکار منفی ناشی از پروپاگاندای سیاسی و فرهنگی غرب علیه ایران زدوده شود.
همچنین، بخشی از تغییر دیدگاه‌های مشاهده شده از سوی کشورهای مختلف در خصوص ایران، ناشی از دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است که از سوی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی دنبال می‌شود.
در زمینه دیپلماسی فرهنگی، هنر و ادبیات چه جایگاهی دارد؟
موضوع مهم در بحث دیپلماسی سیاسی، تبیین چگونگی رفتار در آینده و بر اساس کنش طرف‌های گفت‌وگوست؛ اما در امر دیپلماسی فرهنگی، این داشته‌های فرهنگی است که می‌تواند نقش مهم خود را ایفا کند.
جمهوری اسلامی ایران به واسطه دارا بودن تاریخ ۷ هزار ساله و بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ سال تمدن مکتوب، داشته‌های فرهنگی بسیار زیادی دارد که حتی داشتن یکی از آنها آرزوی برخی کشورهای بزرگ و مدعی امروز است؛ به نحوی که شاهد تلاش برای مصادره برخی از این داشته‌های فرهنگی از سوی بعضی از کشورها هستیم.
هنر‌های ایرانی مانند معرق‌کاری، میناکاری، خاتم‌کاری تا نقاشی سبک ایرانی و مینیاتور و نمودهای فرهنگی مثل شعر و ادبیات از الهی‌نامه عطار و شاهنامه فردوسی تا رباعی‌های خیام و غزل‌های حافظ و مولانا و درس‌های نظم و نثر سعدی و بسیاری دیگر از محصولات ادبی مفاخر کشورمان، در دنیا مشتاقان و مخاطبان بسیاری دارند که ساعت‌ها محو هر کدام از آنها می‌شوند و می‌توان با استفاده از پتانسیل این داشته‌های فرهنگی، پیام نهفته در آنها را معرفی و تبیین کرد.
در ادبیات ایران زمین که در اکثر موارد دارای زیربنای دینی و عرفانی است و در آن اخلاق، مدارا، تساهل و تعامل به وفور دیده می‌شود، سند محکم و متقنی برای اثبات تاریخ ایران است که در آن زندگی مسالمت‌آمیز در سرلوحه امور قرار داشته است.
از آنجایی که اصل روابط فرهنگی بر محور صنایع فرهنگی استوار است که مهمترین رکن آن کتاب است، صنعتی که همیشه و همه جا در دسترس بوده و موثرترین وسیله ارسال پیام فرهنگی است. در این میان، ترجمه در ارتباطات فرهنگی بر صاحب نظران پوشیده نیست و ترجمه را باید در حوزه روابط فرهنگی شامل فعالیت‌های فرهنگی و نقش موسسات و نهادهای خصوصی دید که ابعاد تازه‌ای را پیش رو می‌آورد.
در این صورت است که می‌توان بومی سازی فرهنگی را در فرآیند جهانی شدن درک کرد و دریافت که چرا آثاری که بومی تر هستند، جهانی تر می‌باشند. ایران با استفاده از محتوای همین ادبیات توانسته حقانیت خود را در طول تاریخ به اثبات برساند و با استفاده از طرح ترجمه آثار فارسی به دیگر زبان‌ها (طرح تاپ) و ظرفیت کشورهای مختلف که از حدود ۳ سال قبل در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی آغاز شده است، در این مسیر گام‌های بسیار خوبی بردارد و به نتایج خوبی دست یابد.
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با اجرای طرحی موسوم به تاپ (translation of Persia) با هدف برون سپاری امر ترجمه و نشر از داخل کشور به خارج برای حمایت از ترجمه معکوس و نیز ترجمه آثار ایرانی به سایر زبان‌ها به منظور انتشار و ارائه در کشورهای مختلف دنیا پرداخته است.
از دیرباز برای دسترسی به اهداف مختلف، از جمله ابلاغ پیام انقلاب اسلامی به جهان، تقویت دیپلماسی فرهنگی و توسعه اقتصاد نشر داخلی با گسترش دایره مخاطبان کتاب‌های ایرانی در جهان همواره مورد توجه و عنایت تصمیم سازان فرهنگی کشور، هر چند کم، ولی بوده است. از این رو، متولیان فرهنگی متعددی رسالت و مسئولیت استفاده از فرهنگ مکتوب کشور در عرصه‌ها و رویدادهای بین‌المللی نشر و کتاب داشته و دارند و تلاش هر کدام شایان تقدیر و امتنان است.
زیر چتر وظایف این سازمان، اجرای طرح تاپ قرار گرفت. یکی از این فعالیت‌ها ترجمه، نشر و توزیع آثار ایرانی در موضوع مطالعات اسلامی و علوم انسانی به زبان‌های مختلف در معاونت آموزشی و پژوهشی سازمان و یا در رایزنی‌های فرهنگی ایران در خارج از کشور است.
بر اساس (طرح تاپ)، ذیل موضوعات کلی شامل (ایرانشناسی، اسلام‌شناسی، اندیشه‌شناسی، شیعه‌شناسی، انقلاب اسلامی، ادبیات دفاع مقدس، تاریخ ایران، تاریخ هنر، جغرافیای سیاسی، زبان فارسی، منویات مقام معظم رهبری، ادعیه، اخلاق، معارف، قرآن کریم، نهج‌البلاغه و ...) در مجموع ۳۲۵ عنوان کتاب برای ترجمه و نشر در این سازمان عملیاتی شده است و تاکنون ۲۱۱ عنوان کتاب به ۳۲ زبان خارجی ترجمه و منتشر شده و ترجمه ۱۱۴ عنوان کتاب را در دست اقدام دارد.
در این بین، بیشترین استقبال از طرح (تاپ) در کشورهای آلمان، ترکیه، پاکستان و آذربایجان بوده است و همواره سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی اعلام می‌کند که هر ناشری این کتاب‌ها را ترجمه و منتشر کند، از آن حمایت خواهیم کرد. حمایت‌های این سازمان هم به این طریق است که کتاب‌ها را خریداری می‌کند اما در قبال تحویل و دریافت کتاب، رسید تحویل کتاب‌ها به کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی و مطالعاتی را می‌پذیرد. با این اقدام با هزینه‌ای که پیش از این برای ترجمه یک کتاب صرف می‌شد، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تعداد ۵ تا ۷ کتاب را به زبان‌های دیگر ترجمه و منتشر می‌کند.
عمدتاً نیاز سنجی‌ها از طریق نمایندگان فرهنگی ایران در کشورهای مختلف انجام می‌گیرد و نتیجه آنها در اختیار طرح (تاپ) قرار می‌گیرد و در برخی موارد، از طریق شرکت نمایندگان این طرح در نمایشگاه‌های کتاب در سایر کشورها، انجام می‌شود.
هدف عمده از این کار، معرفی آثار مکتوب ایرانی و اسلامی و ابلاغ پیام انقلاب و مبانی اسلام و شیعه به مخاطبین خارجی است که البته برونداد آن در راستای هدف تقویت دیپلماسی فرهنگی کشور هم قرار می‌گیرد. ناگفته نماند؛ تمرکز بر فعالیت‌های فرهنگی در خارج از کشور را در همه بخش‌های سازمان به ویژه در مرکز گفت‌وگوی ادیان و فرهنگ‌ها و مرکز مطالعات راهبردی و روابط فرهنگی را در اولویت قرار دارد.
این طرح گامی است برای خروج از سیستم رسمی در نشر بین‌الملل و کتاب‌های برگزیده این منشور، نقطه آغازی است در گزینش آثار ایرانی که امیدوار است در مراحل بعد به کمال مطلوب برسد.
درباره رویکرد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در زمینه گفت‌وگوهای دینی و گفت‌وگوهای فرهنگی بگویید؟
در بین فعالیت‌های فرهنگی این سازمان در خارج از کشور، بحث گفت‌وگوی دینی میان ادیان الهی یکی از مهمترین راهکارهای دستیابی به فهم مشترک بین ادیان است که تاکنون با کشورهای گوناگون جهان گفت‌وگوی دینی برگزار شده است. اکنون پس از گذشت قریب به ۲۲ سال از فعالیت‌های مرکز گفت‌وگوی ادیان و فرهنگ‌ها علاوه بر برگزاری گفت‌وگوهای دوجانبه و چندجانبه، در کنفرانس‌ها و اجلاسهای بین‌المللی ادیان در جهان نیز حضوری فعال دارد.
تاکنون، ۹ دور برگزاری نشست‌های گفت‌وگوی دینی با سایر ادیان و آئین‌ها، ۱۶ دور مبادله هیات، دیدار و ملاقات، ۹ دور تمهید مقدمات گفت‌وگوهای دینی، برگزاری ۳ جلسه شورای سیاستگذاری ادیان داشتیم که در این بین، مجموعه مقالات واتیکان به زبان فارسی و انگلیسی تدوین و چاپ شده است.
مرکز گفت‌وگوی ادیان و فرهنگ‌ها، خطوط گوناگونی را با کاتولیک‌ها، ارتدوکس‌ها و دیگر گروه‌های مسیحی باز کرد و در حقیقت با این حرکت، چهره حقیقی دین مبین اسلام را به جهان عرضه می‌کند. در جهان متلاطم و آشوب‌زده کنونی، گفت‌وگو برای یافتن زمینه‌ها و بسترهایی برای فهم مشترک ملت‌ها از یکدیگر بیش از هر زمان دیگر اهمیت پیدا کرده است. بی شک حضور و همفکری اندیشمندان و خردورزان در عرصه فرهنگ می‌تواند موثر و کاربردی باشد.
این سازمان همواره اعتقاد دارد؛ تعامل فکری و فرهنگی با سایر جوامع، موثرترین راهکار برای ارتقای صلح و برادری در جهان است و خشونت و افراط گرایی نتیجه فقدان گفت‌وگوهاست. از این رو، مقدمات برگزاری دور اول گفت‌وگوی دینی این مرکز با کلیسای کاتولیک فرانسه در ۱۴ تا ۲۱ دی‌ماه (در تهران)، نشست همبستگی معنوی ادیان برای سربلندی ایران به مناسبت چهلمین سالروز انقلاب اسلامی در ۲۴ دی‌ماه (در تهران)، سفر وزیر آموزش و امور مذهبی یونان به تهران، برگزاری دور دوم گفت‌وگو با هندوئیزم در نیمه اول اسفند (در تهران)، مشارکت با آستان قدس رضوی در برگزاری همایش بین‌المللی «امام رضا» و گفت‌وگوی ادیان (در مشهد مقدس)، دور اول گفت‌وگو با مسیحیت کاتولیک آلمان (در تهران) و برگزاری دور اول گفت‌وگو با آئین شینتوئیزم ژاپن در اواخر بهمن (در ژاپن) را فراهم کرده است.
این سازمان در برگزاری این گفت‌وگوها به یک نکته مهمی پی برده و آن هم، بد فهمی عمیق بین ادیان بود. چراکه؛ همه ادیان ابراهیمی در اصول با هم مشترک هستند که این نقاط مشترک می‌تواند تکیه‌گاه خوبی برای تنظیم کردن روابط آینده آنها باشد. اگر روی این نقاط تاکید بیشتری شود، بسیاری از مشکلاتی که امروز ریشه در ادیان دارد، مرتفع خواهند شد و امید است این ایده‌ها را جاری و ساری شود.
این سازمان در بُعد مسائل دینی نیز، فعالیت‌های گسترده‌ای داشته که از جمله آنها حضور طلاب از سوی ما در کشورهای خارجی بوده است و رابطه بسیار خوبی با جامعهالمصطفی (ص) العالمیه داشته‌ایم. برگزاری مسابقات قرآنی، نمایشگاه قرآن، نمایشگاه کتاب و جشنواره‌های فیلم و عکس از جمله اقداماتی است که در این عرصه به سرانجام رسانده‌ایم. عمده فعالیت ما در موضوعات علوم انسانی و دینی بوده است که خوشبختانه در عرصه مسائل فرهنگی تاثیر بسیار زیادی داشته است.
طرح گفت‌وگوهای فرهنگی که با تاکید بر گفت‌وگوهای فرهنگی نخبگان ارائه شده بود از سوی مرکز مطالعات راهبردی و روابط فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در حال اجراست. هدف اساسی و عمده طرح گفت‌وگوهای فرهنگی، گسترش فهم مشترک گروه‌های مرجع بویژه نخبگان برای افزایش مشارکت و همکاری مشترک فرهنگی است.
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به عنوان مقر دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و با توجه به ضرورت‌های پیش گفته در باب لزوم احیای گفت‌وگو و تعامل بین ایران و سایر کشورها، تاثیرگذار است و مرکز مطالعات فرهنگی به عنوان یک نهاد تخصصی این سازمان نیز، بخش عمده از فعالیت‌های خود را صرف مطالعات در حوزه روابط فرهنگی کرده و این فعالیت‌ها در قالب طرح‌هایی چون انتشار کتاب‌های «جامعه و فرهنگ» که منبعی علمی در مطالعات فرهنگی کشورها به شمار می‌رود، مطالعات منطقه‌ای، تولید منابع موضوعی در حوزه روابط فرهنگی، چاپ و نشر فصلنامه علمی، برپایی نشست‌های علمی، راه‌اندازی گفت‌وگوهای فرهنگی با نخبگان، رصد و پایش و تحلیل محیط، در دست اجرا است.
در واقع، این مسیری که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در پیش رو دارد، به عنوان یک روش و شیوه نو در دیپلماسی فرهنگی با توجه به مجموعه مقتضیات و شرایط منطقه حائز اهمیت است و یکی از رسالت‌های اصلی این سازمان محسوب می‌شود تا ظرفیت‌های فرهنگی و علمی کشور را در قالب سازوکارهای مختلف در مسیر مناسبات فرهنگی فعال کند.
سمت‌گیری دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به کدام منطقه از جهان بیشتر معطوف است؟
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به عنوان متولی فعالیت‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور برای انجام ماموریت‌های خود محدودیت جغرافیایی برای خود تعریف نکرده است. در این میان، اما فعالیت‌های فرهنگی این سازمان در کشورهای حوزه تمدنی ایران بزرگ شاید با حوزه وسیع‌تری انجام شود.
همچنین براساس قرابت‌های فرهنگی با کشورهای شبه قاره و نیز قرابت‌های دینی با کشورهای مسلمان، ممکن است که نوع و محدوده فعالیت‌های فرهنگی ما در این کشورها تنوع بیشتری داشته باشد.
ایران یکی از غنی‌ترین فرهنگ‌های دنیا به ویژه در زمینه‌هایی چون شعر، ادب و هنر است و از حیث داشته‌های فرهنگی جزو سرآمدترین کشورها است. از همین روست که در منظومه فکری و دیدگاه‌های مقام معظم رهبری (مدظله العالی) بر این موضوع که باید روابط ایران با همسایگان تقویت شود، تاکید شده است.
برنامه‌های پیش‌روی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برای رشد هر چه بیشتر این سازمان چیست؟
تمام تلاش‌های این سازمان تا مرحله اعلام و رسانیدن به گوش مخاطب موفقیت آمیز است، اما اینکه این مطلب را چگونه از گوش به دل برسانیم، بستگی به نیت مبلغ و فردی که کار فرهنگی انجام می‌دهد دارد. پس فاصله بین گوش تا دل جایی است که نیت انسان‌ها اثرگذار است.
از طرفی مدتی است که با هم‌افزایی با نهادهای داخل کشور، برنامه‌های فرهنگی خود را با قدرت و گستردگی و بازدهی بیشتری اجرا می‌شود. با توجه به این تجربه بسیار شیرین، هم‌افزایی بیشتر با نهادهای فرهنگی کشورهای مختلف برای اجرایی کردن برنامه‌های خود را هم در دستور کار قرار گرفته است.
البته در این مورد تجربیات گذشته را دارد؛ مانند اجلاسهای گفت‌وگوهای دینی و فرهنگی، طرح تاپ، نمایشگاه‌های فرهنگی، هفته فرهنگی، برگزاری دوره‌های آموزش زبان فارسی و ایرانشناسی، جشنواره‌های سینمایی و ... که پس از این، موضوع هم‌افزایی با نهادهای کشورهای مختلف در اکثر موارد فعالیت‌های فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی جایگاه بیشتری خواهد داشت.
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و نمایندگان فرهنگی کشورمان در طول سال‌های گذشته تلاش‌های بسیاری کرده‌اند. به عنوان نمونه ۴ شهیدی که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی داده، به دلیل آن بوده که کارهای آنها در سایر کشورها تاثیرگذار بوده است که آنها به سمت رایزنان فرهنگی ما هجوم آورده‌اند.