فرهنگ، آموزش و اشتغال دانش بنیان در دستور کار دانشگاه قرار دارد
به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، نشریه «نامه شورا» گفتوگوهایی با مسئولین و صاحبنظران حوزههای مختلف علم و فرهنگ انجام داده است.
با دکتر محمدمهدی طهرانچی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس دانشگاه آزاد اسلامی به گفتوگو نشستیم تا دستآوردهای انقلاب اسلامی را در حوزه علم و فنآوری و خدمات دانشگاه آزاد اسلامی به کشور عنوان نهادی که متولد انقلاب اسلامی است، را بررسی کنیم:
وضعیت کمی و کیفی دانشگاههای کشور در سالهای اولیه پیروزی انقلاب اسلامی چگونه بود؟
دانشگاه به عنوان نهادی برآمده از مدرنیته در سال ۱۳۱۳ وارد کشور شد. مبنای شکلگیری دانشگاه در ایران، تقلید علمی است و ایجاد دانشگاه براساس احساس عقبماندگی اتفاق افتاد، همانطور که دکتر علی شیخالاسلام در کتاب «رنسانس ایران؛ دانشگاه ملی ایران و شاه» میگوید؛ «ورود دانشگاه به ایران مساوی با مدرکگرایی شد». از این رو با تاسیس دانشگاه در ایران، کسانی که عالم بودند، به دنبال مدرک رفتند و به مرور مدرکگرایی شکل گرفت و به همین دلیل است که مقام معظم رهبری میفرمایند «مسیر دانشگاه کج نهاده شده یا دانشگاه با فرهنگ غلط به ایران آمد.»
تا پیش از انقلاب اسلامی، دانشگاه بر همان ریل دانشگاههای غربی حرکت میکرد اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به همت امام خمینی(ره) جان تازهای گرفت و مبدا تحولات و کارخانه آدمسازی جامعه شد.
درخصوص وضعیت کمی و کیفی دانشگاهها باید اشاره کنم که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران تنها ۲۰ دانشگاه داشت که حدود ۱۷۵ هزار دانشجو در این دانشگاهها تحصیل میکردند این در حالی بود که فقط شهرهای بزرگ دانشگاه و موسسه آموزش عالی داشتند اما با پیروزی انقلاب، روند توسعه دانشگاهها آغاز شد که نماد بارز آن تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی است.
همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی، دانشگاهها بازگشایی شدند. انقلاب فرهنگی مولود سالهای اولیه پیروزی انقلاب اسلامی است که با فرمان رهبر انقلاب و در پاسخ به اوضاع خاص فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه ایران در سال ۱۳۵۹ شکل گرفت.
در واقع انقلاب اسلامی با تحول عظیم و چشمگیری در آموزش عالی کشور همراه شد که در تاریخ ایران بینظیر بود به طوری که در تمامی استانها و شهرهای بزرگ کشور دانشگاههای جدیدی تاسیس شد. در سالهای بعد از انقلاب، تحول جدی در تعداد دانشجویان و جمعیت باسواد کشور رخ داد که از شاخصهای پرارزش و کیفی این دوره، میتوان به تاسیس صدها دانشگاه و موسسه آموزش عالی که توانسته سطح کیفی آموزش را ارتقا داده، اشاره کرد و همینطور ورود دانشگاهها به حوزه آموزش و پژوهش در مقاطع تحصیلات تکمیلی.
چه نیازی در سطح جامعه باعث تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی شد؟
دانشگاه آزاد اسلامی در ۳۱ اردیبهشت سال ۱۳۶۱ (دو سال پس از انقلاب فرهنگی ایران) با کمک یک میلیون تومانی حضرت امام خمینی (ره) تاسیس و با استقبال کمنظیر مردم روبهرو شد. تا قبل از تاسیس این دانشگاه، عملاً ورود به دانشگاه برای خیل عظیمی از جوانان مقدور نبود. در واقع تاسیس این دانشگاه در پاسخ به درخواست تعداد زیادی از مشتاقان تحصیلات عالیه در کشور بود. این دانشگاه امکان برخورداری از تحصیلات را برای تعداد زیادی از زنان و مردان ایرانی فراهم کرد چرا که اگر دانشگاه آزاد اسلامی وجود نداشت، بسیاری از این افراد مجبور به مهاجرت به خارج از کشور میشدند اما دانشگاه آزاد اسلامی توانست از مهاجرت نخبگان و خروج ارز از کشور جلوگیری کند.
تا قبل از انقلاب اسلامی، ورود به دانشگاه و برخورداری از تحصیلات یک وضعیت دور از دسترس همگانی محسوب میشد. طبق آمارهای منتشرشده؛ تعداد دانشجویان شاغل به تحصیل در دانشگاهها و مدارس آموزش عالی کشور در سال ۱۳۵۷ حدود ۱۷۵هزار تن بود و فقط کسانی میتوانستند وارد دانشگاه شوند که از سد کنکور بگذرند اما ۹۰ درصد از مشتاقان، امکان ورود به دانشگاه را نداشتند. از سوی دیگر بسیاری از جوانان که در شهرستانهای کوچک زندگی میکردند، امکان ترک شهرستان خود را نداشتند. اما با تاسیس واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی در شهرستانهای دور دست و کوچک، عملاً امکان رفتن به دانشگاه برای این قشر از جامعه نیز فراهم شد به طوری که در حال حاضر ۵ میلیون نفر در دورههای مختلف از این دانشگاه فارغالتحصیل شده و در حال انجام خدمت در کشور هستند.
باید تاکید کنم که در واقع این دانشگاه برای توسعه منطقهای تاسیس شد که در آن زمان یک نیاز بزرگ در جامعه بود و اکنون اگر یک «هوشمند» به پسوند توسعه اضافه کنیم، این دانشگاه میتواند در توسعه هوشمند منطقهای نیز موثر باشد. در واقع زمانی که کشور نیاز به توسعه آموزش عالی داشت، دانشگاه آزاد اسلامی با توسعه کمّی واحدها به کمک این توسعه آمد. اما اکنون رویکرد این است که مرزبندی شهری نداشته باشیم. این دانشگاه در زمانی که کشور طالب آموزش بود، با قابلیتها و ویژگیهای خود ایجاد شد و توسعه یافت و اکنون به یک خانواده بزرگ تبدیل شده است.
در حقیقت صرفهجویی ارزی برای کشور و بومی کردن نیروهای تخصصی، از تاثیرات شگرف تاسیس این دانشگاه در سالهای اولیه تاسیس بود. باید تاکید کنم که حضرت امام خمینی(ره) فرصتی به وجود آوردند که آرزوی ما را به واقعیت تبدیل کرد، چرا که زمانی آرزو داشتیم بتوانیم با در اختیار داشتن صداوسیما، اثرات تربیتی در جامعه داشته باشیم. پیش از انقلاب اسلامی، آرزو داشتیم به جای آنکه در کلاسهای محفلی از دین سخن بگوییم، فرصتی باشد تا در متن جامعه و دانشگاه به اشاعه دین و بیان احکام خدا و اعتقادات و اخلاقیات بپردازیم که به برکت انقلاب اسلامی و رهبری داهیانه امام راحل و پرچمداری مقام معظم رهبری در استمرار آن، آرزوهایمان محقق شد.
دانشگاه آزاد اسلامی مولود انقلاب اسلامی است و حضرت امام خمینی(ره) واژه «اسلامی» را به عنوان پسوند این دانشگاه قرار دادند تا خط سیر دانشگاه مشخص باشد و این دانشگاه از تعهدات و تقیداتی که نظام سلطه به ما تحمیل میکند و مانع پیشرفت علم است، آزاد باشد و براساس مبانی اسلام فعالیت کند. این دانشگاه در کشور و دنیا بینظیر بوده، چرا که دانشگاهی اجتماعی است که در سراسر کشور پراکنده شده و تاکنون اثرگذاریهای سازنده داشته است.
سیر فعالیتهای دانشگاه آزاد اسلامی برای گسترش دانشگاهها چگونه بوده است؟
دانشگاه آزاد اسلامی تاکنون و در طی ۳۶ سال گذشته گسترش کمّی فوقالعادهای داشته و توانسته در بسیاری از شهرستانهای کوچک و دور از دسترس واحدهای خود را تاسیس کند و نیاز جوانان همه کشور را در فراگیری و رسیدن به تحصیلات عالیه برطرف کند. این دانشگاه در این مدت توانسته بیش از ۴۰۰ واحد، مرکز و دفتر در داخل و خارج کشور راهاندازی کند. اکنون زمان ارتقای سطح کیفیت فرا رسیده و راهحل کیفیسازی، افزایش کیفیت و کارآمدسازی است.دانشگاه آزاد اسلامی در گذشته یک سازمان آموزشی بود و اکنون باید به یک سازمان نوآور و حل مسئله تبدیل شود در این صورت است که بسیاری از مشکلات کشور و معضلات اجتماعی حل خواهد شد.
این دانشگاه یک مسیر بیش از ۳۰ ساله را طی کرده و اساساً آموزش عالی کشور از نخبهگرا به آموزش عالی گسترده سوق پیدا کرده است. به طور کلی در طی مسیر آموزش عالی نخبهگرا به آموزش عالی گسترده، ابتدا توسعه کمی، سپس توسعه کیفی رخ میدهد. این دانشگاه از سطح بسیار عالی تا ضعیف دارد، همانطور که آموزش عالی دولتی نیز دارای چنین سطحی است. در دانشگاه آزاد اسلامی نیز فضایی همانند سایر دانشگاهها حاکم است اما به دنبال کارآمدی آموزش عالی در دانشگاه آزاد اسلامی هستیم و میخواهیم پاسخگوی دغدغه، نگرانی و انتظارات جوانان و خانوادههای آنها باشیم، به عبارت بهتر به دنبال ایجاد دانشگاهی که بسترساز اشتغال دانش بنیان جوانان باشد، هستیم.
دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان یکی از بزرگترین دستاوردهای انقلاب اسلامی، از ظرفیت و توانمندیهای ارزندهای اعم از نیروهای متخصص و متبحر، امکانات و تجهیزات بهروز برخوردار است که میتواند به توسعه مرزهای دانش کمک کند و به دلیل ارتباط گسترده این دانشگاه در سطح عمومی جامعه، بسترهای لازم برای توسعه نظام مسئولیت مدنی را فراهم کند. دانشگاه آزاد اسلامی میتواند چرخ تولید و ثروت را به حرکت درآورد و منشا نوآوری شود. برای تحقق این موضوع باید در مرحله اول برای اشتغال جوانان برنامه داشته باشیم. در کشور ما تنها یک نهاد تعلیم و تربیت یکپارچه وجود دارد و آن دانشگاه آزاد اسلامی است که در همه طیفها میتواند نقشآفرینی جدی داشته باشد .
فعالیتهای دانشگاه آزاد اسلامی برای بهبود وضعیت فرهنگی دانشگاهها چگونه بوده است؟
حدود ۴۰درصد از آموزش عالی کشور برعهده دانشگاه آزاد اسلامی است که نشانگر اهمیت، حساسیت و پیچیدگی کار این دانشگاه است و معتقدیم باید سهم خود را در اقتدار جمهوری اسلامی ایران به خوبی ایفا کند، چرا که این دانشگاه سازمانی مبتنی بر سرمایههای مردم است و اگر قرار است تحولی در نظام آموزش عالی کشور رخ دهد، دانشگاه آزاد اسلامی میتواند از عهده آن برآید. اکنون جمعی از بهترین مدیران دانشگاههای کشور در این دانشگاه حضور دارند و امیدواریم این مدیران برجسته بتوانند تحولی جدی در تمام حوزهها و حوزه فرهنگی در دانشگاه آزاد اسلامی ایجاد کرده و با اصلاح ریلگذاری، منشا اشتغالآفرینی و کارآمدی دانشجویان شوند.
یکی از تاثیرات دانشگاه آزاد اسلامی برای بهبود وضعیت فرهنگی این بوده که مدیران ارشد شهرها از فارغ التحصیلان دانشگاه آزاد اسلامی هستند، دانشگاه آزاد اسلامی باید با برنامهریزی منسجم، نگاه بلند، ازخودگذشتگی و صرف وقت، منشاء تحولات اجتماعی و فرهنگی بزرگ در شهرهای مختلف کشور شود. معنای چنین موفقیتی این است که دانشگاه آزاد اسلامی مانع مهاجرت جوانان متقاضی تحصیل در شهرستانها شده و باعث شده دانشجویان در شهرهای خود تحصیل کنند و بعد از آن در همان شهر مشغول کار شوند. در واقع مردم استان خواستند تا آموزش عالی را توسعه دهند، بنابراین همه برای ایجاد دانشگاه آزاد اسلامی پای کار آمدند و این دانشگاه را ایجاد کردند و توسعه دادند چرا که آنچه در گذشته برای مردم مهم بود، آموزش بود و این اهمیت باعث شد که ما جزو ۱۰ دانشگاه برتر منطقه باشیم.
در حال حاضر حدود ۹۰درصد از رشتههای کارشناسی در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی بومی شده و این یعنی استعدادهای هر شهر در شهر خود میماند و پس از پایان تحصیل مشغول به کار شده و میتواند شهر خود را بسازد. این یکی از مزیتهای بزرگ دانشگاه آزاد اسلامی است و میتوان گفت که این دانشگاه یک نهاد توسعه و پیشرفت در ایران اسلامی است. این قابلیت در دانشگاههای دولتی وجود ندارد، بنابراین دانشگاه آزاد اسلامی میتواند موثر و تحولزا باشد و فرهنگ را تغییر و کارآمدی نظام را افزایش دهد.
ابعاد فعالیتهای دانشگاه آزاد اسلامی در کشور بینظیر است و با دارا بودن واحدهای متعدد دانشگاهی در تمامی شهرها، نظام شبکهای حقیقی دارد که این موضوع ظرفیت فوقالعادهای برای این دانشگاه ایجاد کرده است.
فعالیتهای دانشگاه آزاد اسلامی به منظور افزایش رشد علمی کشور در ۴۰ سال گذشته چگونه بوده است؟
باید در این خصوص به رشد علمی بینظیر کشور در منطقه در یک دهه اخیراشاره کنم؛ در حال حاضر ایران از لحاظ آمایش سرزمینی آموزش عالی یکی از ۱۰ کشور برتر دنیاست و دانشگاه آزاد اسلامی در این رشد علمی از نظر تعداد مقالات علمی جایگاه اول را داشته و بیشک نقش جدی در توسعه علمی کشور در سالهای اخیر ایفا کرده است. در واقع این دانشگاه یک دانشگاه اجتماعی و موثر در زندگی مردم ایران است و تجربه نزدیک به ۴۰ ساله این دانشگاه برای دانشگاههای دیگر بسیار مفید و سودمند است.
درخصوص افزایش رشد علمی کشور باید تاکید کنم که براساس آخرین بروزرسانی پایگاه استنادی ESI، رتبه دانشگاه آزاد اسلامی با ۴۶ هزار و ۹۶۱ مستند علمی و مجموع ۳۱۵ هزار و ۱۳۲ استناد، به پله ۱۰۹ جهان ارتقا یافته که بیشک در رشد علمی کشور نیز تاثیر دارد. همچنین دانشگاه آزاد اسلامی با رتبه جهانی ۷۵.۳ برترین دانشگاه ایران در رتبهبندی ۲۰۱۹-۲۰۱۸ مرکز CWUR قرار گرفته است .
همچنین انجام طرحهای پژوهشی، چاپ کتابهای علمی و تحقیقاتی و انتشار مجلات علمی و پژوهشی حائز اهمیت، فعالیت پارکهای علم و فناوری، پژوهشگاههای متعدد، آزمایشگاهها و کارگاههای تحقیقاتی تنها گوشهای از فعالیتهای علمی و پژوهشی این دانشگاه به منظور افزایش رشد علمی کشور بوده است.
در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی از بُعد علمی در چه جایگاهی ایستاده است؟
اکنون که در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی قرار داریم، جمهوری اسلامی ایران نظامی کارآمد است و میتواند ثابت کند در وضعیتی که استقلال را انتخاب کرده و حلقههای مستشاری را از خود جدا کرده، موفق بوده است. در واقع به برکت جمهوری اسلامی ایران، استقلال در کشور شکل گرفت. همراستا با سیر رشد افراد جامعه و تحول آنها، آموزش عالی باید برای ایجاد زمینه امیدآفرینی در بین جوانان، تحول و کارآمدسازی داشته باشد و اشتغال دانش بنیان یکی از نکات مهم در این حوزه است.
اخیراً گزارش آمریکاییها درخصوص تاثیرگذارترین دانشگاههای دنیا در زمینه نانو فناوری در سه مقطع تاریخی منتشر شده است. بر اساس این گزارش در سال ۲۰۱۶، ۱۹ دانشگاه چینی به همراه دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان ۲۰ دانشگاه تاثیرگذار در این حوزه در جهان شناخته شدند که به خوبی نشاندهنده جایگاه بالای علمی دانشگاه آزاد اسلامی است.
در حاضر دانشگاه آزاد اسلامی از بُعد علمی جایگاه خوبی دارد که برای ارتقای این جایگاه نیز برنامه داریم و تلاش خواهیم کرد. به چند مورد از برنامههای دانشگاه برای ارتقای جایگاه علمی اشاره میکنم: دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان بزرگترین موسسه غیردولتی آموزشی که در حوزه آموزش و پرورش نیز فعال است، تلاش دارد به سهم خود در این عرصه نقشآفرینی کند. در همین زمینه دبیرخانه برنامه علمی در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی به منظور همافزایی برای حل مسائل از سوی دانشجویان تحصیلات تکمیلی با نظامبندی موضوعات در دانشگاه آغاز به کار کرده است.
همچنین صندوق حمایت از فناوری در دانشگاه با در نظر گرفتن زیست بوم فناوری تشکیل خواهد شد و سازوکار آن به گونهای است که باعث روان شدن فعالیتهای دانشبنیان میشود.
یکی از اموری که در دانشگاه به منظور توسعه بُعد علمی، طراحی و اجرایی شده، طرح پایش آزاد (پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکهای) است. در این طرح هر یک از استانهای دانشگاه آزاد اسلامی تبدیل به یک قطب تخصصی خواهد شد. ما در اجرای این طرح تلاش داریم استانها متناسب با موضوعاتی که درگیر آن هستند، فعالیتهای علمی و پژوهشی داشته باشند. در طرح پایش (پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکهای) ۴۰ چالش ملی کشور احصاء شده و نظام موضوعات آنها مشخص شدهاند. همچنین ۵هزار زمینه پژوهشی را برای موضوعات پایاننامه و رساله آماده کردهایم. این دانشگاه با ایجاد طرح پایش آزاد به دنبال توسعه پایدار تحقیق و توسعه در جهت شناسایی و رفع چالشهای کشور است.
مقام معظم رهبری فرمودهاند که همه امور از جمله تحقیق و پژوهش باید سازمانیافته باشد. طبق این فرمایش رهبر معظم انقلاب و به منظور ساماندهی تحقیق، دانشگاه آزاد اسلامی طرح پایش را ایجاد کرد. براساس فرمایشات مقام معظم رهبری، سعی کردیم در طرح پایش آزاد به مواردی از جمله سازماندهی تمام امور، ارتباط با صنعت و شناسایی نیاز جامعه، حل مشکلات جامعه از طریق انجام پژوهشهای تحصیلات تکمیلی و افزایش تعداد رشتههای تحصیلات تکمیلی توجه شود. در حال حاضر به جای برنامه آموزشی، برنامه علمی برای دانشگاه آزاد اسلامی تدوین شده که در این برنامههای علمی، هم موضوعات آموزشی و هم پژوهشی لحاظ شده است. اکنون زمان ارتقای سطح کیفیت فرا رسیده و راهحل کیفیسازی و افزایش کیفیت، کارآمدسازی است.
در بُعد علمی و در یکی ازحوزههایی که دانشگاه آزاد اسلامی از توان بالایی برخوردار است میتوان به حوزه رباتیک اشاره کرد. واحد دانشگاهی قزوین با توجه به برجستگی و پیشرفتهای خود در علومی مانند رباتیک و هوش مصنوعی یکی از واحدهای برتر این دانشگاه شناخته میشود و میتوان گفت با توجه به موفقیتهای بسیاری که تیمهای دانشگاه آزاد اسلامی در مسابقات رباتیک بهدست آوردهاند این دانشگاه به یکی از قطبهای رباتیک منطقه تبدیل شدهاست. همچنین فعالیتهایی که دانشگاه آزاد اسلامی در قالب مسابقات ربوکاپ انجام میدهد، آموزش کلاسیک فناوری است و آموزش فناوری را نمیتوان در کلاسهای درس منتقل کرد و این آموزشها باید در محیطهای خاص خود به دانشآموزان و دانشجویان ارائه شود نگاه این دانشگاه به برگزاری مسابقاتی همچون ربوکاپ مانند برگزاری کلاسهای فوق برنامه نیست، بلکه آموزش به دانش آموزان و جوانان بااستعداد است که در ارتقای جایگاه علمی دانشگاه نیز موثر است.
در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی از لحاظ فرهنگی در چه جایگاهی است؟
درخصوص وضعیت فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی باید تاکید کنم که از وضعیت موجود راضی نیستیم، اما نسبت به آینده امیدواریم. وضعیت فرهنگی کشور و دانشگاه آزاد اسلامی موضوعی نیست که فقط به ما بستگی داشته باشد، بلکه موضوعات فرهنگی شامل عوامل داخلی و خارجی میشود و تمدن غرب هم که در حال گسترش جهان شبکهای است، به دنبال نابودی همه فرهنگها و خردهفرهنگهاست تا بتواند نظامها را ذیل سیطره خود درآورد. در چنین فضایی، فعالیت ما باید صدچندان باشد. ما از جامعه تاثیر میپذیریم و باید بر جامعه تاثیر بگذاریم.
دانشگاه آزاد اسلامی دانشگاهی است که روح رخوت آن را نگرفته و پول نفت آن را تنبل نکرده، بلکه دانشگاهی است که جامعه را درک میکند و میتواند تحولات سریع داشته باشد. شعار نظام آموزش عالی کارآمدسازی و کیفیت است و دانشگاه آزاد اسلامی به سمت تعالی نظام آموزش عالی کشور حرکت میکند. باید تاکید کنم که تحول در علوم انسانی و نگاه به موضوعات فرهنگی در دانشگاه آزاد اسلامی پیگیری میشود و به صورت جدی پیگیر تحول در حوزه علوم انسانی و نگاه فرهنگی در دانشگاه هستیم تا یک حرکت جدید و صحیح را آغاز کنیم؛ همچنین دانشگاه آزاد اسلامی در رویکرد آموزشی خود تغییراتی ایجاد خواهد کرد تا سنت پشت میزنشین شدن دانشجویان پس از فارغالتحصیلی را تغییر دهد. ما میتوانیم در زمینه تدریس رشتههای علوم انسانی از اساتید حوزه علمیه نیز استفاده کنیم.
در حوزه فرهنگی باید به یک موضوع مهم اشاره کنم و آن این است که «وحدت حوزه و دانشگاه» شعاری است که تولد آن با نظام جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت، اما در چهل سال گذشته هنوز راهکار و اتفاق خاصی که باید در این راستا روی دهد، محقق نشده است. در چهار دهه گذشته نگاهی صورتگرایانه به حوزه علم داشتیم و این نگاه مانع تحقق وحدت حوزه و دانشگاه بوده، این وحدت یک ریشه دارد که مقام معظم رهبری آن را به دقت بیان کرده و فرمودهاند «در نظام اسلامی، علم و دین پا به پا حرکت کنند. هدف حوزه و دانشگاه یعنی دو شعبه از یک موسسه علم و دین. موسسه علم و دین یک موسسه است و علم و دین با هم است. این موسسه دو شعبه دارد، یک شعبه حوزههای علمیه و شعبه دیگر دانشگاهها. باید این دو با هم مرتبط بوده، با هم کار کنند از همدیگر جدا نشوند و از یکدیگر استفاده کنند.»
اکنون در چهل سالگی انقلاب با «باید» مواجه هستیم نه «شاید»، ما اکنون برای اداره حکومت به نظریه نیاز داریم؛ نظریهای که مبتنی بر علم باشد که بتواند نظام را اداره کند و این نظریه حکمرانی از وحدت بین حوزه و دانشگاه خلق میشود. دهه پنجم انقلاب اسلامی، دههای است که باید گامهایی بلند در این راستا برداشته شود و دانشگاه آزاد اسلامی بنا دارد در این دهه اتفاقات خوبی را در صحنه عمل رقم بزند. در واقع حفظ ارزشهای انقلابی و اسلامی در دانشگاه آزاد اسلامی، یک اصل مهم است که تمامی اعضای این خانواده ملزم به توجه و اجرای آن هستند.
برنامههای دانشگاه آزاد اسلامی برای رشد هر چه بیشتر این دانشگاه در بُعد علمی چیست؟
باید تاکید کنم که نظام آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی نیازمند تغییر است. انتظاری که از ما میرود تنها اداره دانشگاه آزاد اسلامی نیست، بلکه تحول این دانشگاه است. قرار است همه ما در این دانشگاه به طور جدی کار کنیم و در مقابل دشمنان خارجی و داخلی که قصد ایجاد یاس و ناامیدی در کشور را دارند، جهاد اکبر انجام دهیم. موضوعات تعلیم و تربیت و امیدبخشی به جوانان، در اولویت کاری دانشگاه آزاد اسلامی قرار دارد. اکنون مسائلی همچون ازدواج، اشتغال، کاهش امید به زندگی و... از چالشهای مهم جامعه است که برای آن برنامه داریم.
ما در دانشگاه آزاد اسلامی به دنبال بازگشت به وضع گذشته یا حفظ وضع موجود نیستیم و تلاش هم نداریم که تبدیل به دانشگاهی چون صنعتی شریف و... شویم، بلکه میخواهیم خلق آفرینش آینده را داشته باشیم و در عین اینکه سازمان آموزشی هستیم، سازمانی فرهنگی، تربیتی، پژوهشی و کارآفرین باشیم، چرا که ایجاد اشتغال، واجبتر از هر امری است. مقام معظم رهبری در بند اول سیاستهای کلی علم و فناوری به موضوع «جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان» تاکید کردهاند. به همین دلیل مدیریت ما در دانشگاه آزاد اسلامی باید مانند دوران دفاع مقدس باشد. برای ایجاد تحول در آموزش عالی نباید خود را محدود به قوانین کنیم، خوشبختانه فاصله ما برای تصویب مقررات با هیات امنا کوتاه است و اعتقاد بنده این است که قوانین و ساختار، ابزار ما برای اداره دانشگاه است نه اینکه ما ابزاری برای اجرای قوانین باشیم، پس با این رویکرد، میتوانیم در دانشگاه آزاد اسلامی و نظام آموزش عالی کشور تحولآفرین باشیم.
نگاه اصلی بنده برای رشد دانشگاه که نظر هیاتامنا هم هست، بیشتر معطوف به اصلاح ریلگذاری خواهد بود. مسلما ریلگذاریها به گونهای است که در سال بتوانیم آنها را با شاخصهای سالانه اندازهگیری کنیم؛ ما نمیتوانیم بگوییم که تحول یک امر طولانی است و مثالی هم که در این زمینه وجود دارد، امیرکبیر است. به عبارت دیگر او سه سال و اندی بیشتر در کشور کار نکرد، ولی چنان ریلگذاریها را تغییر داد که سالهای سال وقتی میخواهیم نخستوزیر موفقی را مثال بزنیم، اسم او را میبریم. در واقع هدف ما در این دانشگاه، اجرای منویات مقام معظم رهبری در زمینه اشتغال دانش بنیان و امیدآفرینی در بین جوانان است. یکی از برنامههای آتی ما در راستای جهاد علمی در دانشگاه آزاد اسلامی، در راستای بکارگیری نخبگان به عنوان جهادگران علمی خواهد بود. ما تجربه خوبی در این زمینه در دانشگاه شهید بهشتی داشتیم و توانستیم اعضای هیات علمی جوان و عالمی را به بدنه دانشگاه تزریق کنیم. این کار در دانشگاه آزاد اسلامی تسریع خواهد شد تا جهادگران علمی پیشرو در دانشگاه آزاد اسلامی جذب شوند.
برای رشد علمی دانشگاه و از آنجا که اصلاح و چابکسازی ساختار دانشگاه آزاد اسلامی از ملزومات این دانشگاه است مقرر شد به منظور چابکی در فعالیتهای دانشگاه آزاد اسلامی، ساختار جدید دانشگاه با ۹ معاونت و مرکز جدید ابلاغ خواهد شد چرا که این دانشگاه سازمانی بزرگ است و باید ساختاری متناسب داشته باشد.
در گذشته عمده فعالیتهای دانشگاه آزاد اسلامی مربوط به دو حوزه آموزش و پژوهش بود، اما حدود ۶۵۰ هزار دانشجوی علوم انسانی در دانشگاه آزاد اسلامی داریم که نیمی از کل دانشجویان این دانشگاه را شامل میشود، بنابراین برای تحول در علوم انسانی، ایجاد معاونت علوم انسانی به تایید هیات امنای مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی رسید و از حجتالاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه که یکی از فرهیختگان حوزه علوم انسانی است، دعوت کردیم که مسئولیت این معاونت را برعهده گیرد.
اشتغال دانش بنیان و فناوری هم از موضوعات دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد. برای این حوزه نیز معاونت جدیدی با عنوان معاونت فناوری و نوآوری در دانشگاه آزاد اسلامی ایجاد خواهد شد که به طور ویژه به امر اشتغال دانش بنیان و علم و فناوری بپردازد. در واحدهای کوچک و متوسط استانها نیز معاونت آموزشی و پژوهشی ادغام شده و معاونت علمی تشکیل میشود.
یکی دیگر از برنامههای دانشگاه برای رشد علمی، عملیکردن علم و تحصیل فارغالتحصیلان و توجه به اقتصاد دانشبنیان و رفع دغدغه اشتغال فارغالتحصیلان است. البته مسیری که پیش روی این دانشگاه قرار دارد، راه همواری نیست و سختیهای خود را دارد، ما سالهای راحتی در پیش نداریم چرا که دشمن علناً اعلام کرده دانشگاه آزاد اسلامی را نباید شوخی گرفت.
یکی دیگر از برنامههای ما تبدیل دانشگاه آزاد اسلامی به دانشگاه آموزشی تربیتی و در مرحله بعد تبدیل به دانشگاه پژوهشی است، پژوهش معلق و منزوی به هیچ وجه در دستور کار قرار ندارد، بلکه حل مسئله موضوع اصلی ما در انجام پژوهش است و زمانی که میگوییم دانشگاه، منظورمان آموزش، تربیت و پژوهش است .
دانشگاه آزاد اسلامی باید بسترساز اشتغال دانش بنیان باشد. در این زمینه وظیفه ما ایجاد اشتغال نیست، بلکه باید بسترسازی داشته باشیم تا تربیتشدگان دانشگاه آزاد اسلامی، در جامعه جذب شوند، بنابراین آینده شغلی و زندگی جوانان برای ما از اهمیت بسزایی برخوردار است. از این رو در کنار دانشگاهها، مدارس عالی مهارت ایجاد خواهد شد که با توجه به آمایش اشتغال استانی، دانشآموزان و دانشجویان مهارتهای لازم را بیاموزند.
اولین مدرسه عالی مهارت رشته حقوق در دانشگاه آزاد اسلامی در دهه مبارک فجر راهاندازی شد. در این مدارس بنا داریم یک عنوان جدید توسط دانشگاه آزاد اسلامی خلق کنیم که دارای اعتبار جدید نیز باشد. دانشگاه آزاد اسلامی با نگاه نو و حاکمیت یکپارچه خود میتواند خلاقیتها را شکوفا کرده و برای ملت ایران که لایق بهترینها هستند، بهترین خدمات را ارائه کند.
برنامههای دانشگاه آزاد اسلامی برای رشد این دانشگاه در ابعاد فرهنگی چیست؟
برنامههای دانشگاه آزاد اسلامی در راستای خلق و آفرینش آینده است، نگاه ما در دانشگاه آزاد اسلامی تحولی است و تلاش داریم آینده جدیدی پیش روی کشور خلق کنیم. در واقع همه برنامههای دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه فرهنگی راستای ایجاد تمدن نوین اسلامی است که به عقیده ما ایجاد این تمدن تنها نسخه مقابله با تمدن شبکهای غرب است و این موضوع به طور جدی در دستورکار دانشگاه آزاد اسلامی قرار دارد.
مبنای طرح تحول در دانشگاه آزاد اسلامی به این صورت است که دوره کارشناسی، آموزشی و مهارتی و تحصیلات تکمیلی پایش خواهد شد. منابع انسانی مولد و خلاق نیز جذب دانشگاه آزاد اسلامی شده و علوم انسانی متحول میشود. تلاش ما این است که نظام نوآوری را با ایجاد «سرای نوآوری آزاد» و اصلاح ساختار و سازمان واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی در استانها و آمایش و قطببندیهای تخصصی، تبدیل به الگوی رشد و تربیت کنیم.
درخصوص برنامه دانشگاه برای رشد فرهنگی باید اشاره کنم که فرهنگ، آموزش و اشتغال دانش بنیان در دستور کار این دانشگاه قرار دارد و تلاش ما این است که با فعالیت جدی در این سه بخش، تحول ایجاد کرده و امید را در جوانان افزایش دهیم، بنابراین تغییر رویکرد، افزایش کیفیت در آموزش و ارتقای فرهنگی باید مدنظر واحدها باشد تا دانشگاه آزاد اسلامی در توسعه منطقه موثر واقع شود .بنا داریم حلقه کامل تعلیم و تربیت در دانشگاه آزاد اسلامی که از مدارس سما آغاز شده و تا دانشگاه ادامه مییابد را در عرصه ترویج، توزیع و ارتقای علم در جامعه گسترش دهیم تا بتوانیم بازوی موثری برای امیدبخشی در نسل جوان داشته باشیم.
ما در دانشگاه آزاد اسلامی بهدنبال تحولی درخور فرهنگ سازمانی و روشهای نوآوری در نگاه توامانی به سه رکن علم، فرهنگ و اقتصاد در دانشگاه هستیم که مدلی خلاقانه برای ارتباط صنعت و دانشگاه داشته باشیم تا پژوهش تحصیلات تکمیلی، متن این توسعه باشد. دانشگاه باید سازمان آموزشی، پژوهشی و فرهنگی باشد نه سازمانی آموزشی با فعالیت پژوهشی و فرهنگی.امیدوارم با خلق یک نظام همافزایی در عملکرد دانشجویان تحصیلات تکمیلی، راهحلی برای رفع معضلات و مشکلات ارائه دهیم.
دانشگاه آزاد اسلامی تلاش میکند منویات مقام معظم رهبری درخصوص پیشرفت علمی و حل نیازهای کشور را اجرا کند و برای رسیدن به این امر، یک سند اولیه دقیق تدوین شده است. این دانشگاه به صورت جدی پیگیر تحول در علوم انسانی، رویکرد آموزشی و نگاه فرهنگی است تا یک حرکت جدید و صحیح را آغاز کنیم. در واقع دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان دانشگاهی اجتماعی و سازمان حل مسائل ملی تلاش میکند در راستای عملی کردن سیاستهای علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری و تحصیل دانشآموختگان و توجه به اقتصاد دانش بنیان زمینههای رفع دغدغههای اشتغال فارغالتحصیلان را فراهم کند و این مهم جز با دستان پرتوان و تلاش بیوقفه اعضای این خانواده بزرگ محقق نخواهد شد.
آیا در چهل سال آینده این دانشگاه میتواند از لحاظ علم و تکنولوژی، در میان ۷ دانشگاه بزرگ و پیشرفته جهان قرار گیرد؟
دانشگاه آزاد اسلامی در قدم اول برنامه دارد تا با اتخاذ سیاستها و برنامههای لازم به مرحلهای برسد که در سال ۱۴۰۴ انتخاب اول داوطلبان تحصیل در دانشگاهها باشد و برای تحقق این خواسته، باید قدرت حل مسئله به دانشگاه برگردانده شود. برای رسیدن به این هدف مقدماتی لازم است که یکی از مهمترین آنها، جذب هیات علمی جوان و توانمند در واحدهای دانشگاه است. تمام واحدهای دانشگاه باید با دقت و همت، هیات علمی جوان جذب کرده و باعث ارتقای جایگاه دانشگاه شوند.
البته که تبدیل دانشگاه آزاد اسلامی به انتخاب اول داوطلبان شعار نیست، اکنون میبینیم که انتخاب بسیاری از مردم برای تحصیل فرزندانشان، مدارس غیردولتی است، پس اگر دانشگاه آزاد اسلامی هم به عنوان یک دانشگاه غیردولتی برنامه داشته باشد، میتواند تبدیل به انتخاب اول دانشجویان شود.
این هدف محقق نخواهد شد مگر با نگاه سازمانی و اراده جمعی. هرکسی همراه ما میشود، باید با برنامهها و افق دانشگاه آزاد اسلامی پیش برود، چرا که ما نگاه دسته دو به این دانشگاه و دانشجویان و اساتید آن نداریم. بدون شک تحقق این برنامهها، نیازمند اراده و حرکت جمعی و منسجم است و همه باید با یکدیگر تحول در دانشگاه آزاد اسلامی را رقم بزنیم و به انتخاب اول داوطلبان، پژوهشگران و اساتید تبدیل شویم. این دانشگاه به عنوان واقعیتی غیرقابل انکار، حرفهایی برای گفتن دارد. موضوع تبدیل شدن به انتخاب اول دانشجویان تا سال ۱۴۰۴، با توجه به ظرفیتها و پتانسیلهای این دانشگاه انتخاب شده است. البته منظور از تبدیل شدن دانشگاه آزاد اسلامی به انتخاب اول، فقط نفرات برتر کنکور و رتبههای یک تا هزار نیست، بلکه همه متقاضیان را در بر میگیرد. دانشگاه آزاد اسلامی برای همه متقاضیان و داوطلبان ورود به دانشگاه، برنامه دارد.
اگر واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی بتوانند مسائل و چالشهای شهر خود را تشخیص داده و قابلیت دستگاهها را درک کنند، هرگز با عدم استقبال داوطلبان برای ورود به دانشگاه مواجه نخواهند شد، چرا که دانشگاه آزاد اسلامی در همه مناطق حضور دارد و میتواند برای حل مسائل و چالشهای هر منطقه راهکار عملی - به طور خاص - ارائه کند.
ما در این دانشگاه به دنبال کارآمدسازی و کیفیت درونزا هستیم، باید از درون، دانشگاه آزاد اسلامی را کارآمد کنیم. برای تحقق این امر، باید بدانیم دانشجو چه میخواهد و نیاز او چیست. دانشجو در زمان انتخاب دانشگاه و رشته، تنها آموزش و فارغالتحصیلی را میبیند و از اتفاقات طول تحصیل به خوبی آگاه نیست. به همین دلیل است که برخی از دانشجویان وقتی وارد دانشگاه میشوند، افت تحصیلی پیدا میکنند. دانشجو اما به خوبی متوجه اشتغال و آینده اقتصادی است، پس اگر ما این موضوعات را در اولویت قرار دهیم، انتخاب اول دانشجویان خواهیم شد. داوطلبان به کارآمدی و آینده رشته خود نگاه میکنند. در آموزش عالی رشتهها باید کارآمد بوده و با تغییر روشها، مسئله شغل و اشتغال دانش بنیان در یک دوره چهار ساله تبیین شود. در این صورت دانشگاه آزاد اسلامی میتواند به انتخاب اول داوطلبان تبدیل شود.
این دانشگاه میخواهد تبدیل به بهترین دانشگاه کشور و منطقه شود، برای نیل به این هدف باید خیلی از عادات و ساختارمان را تغییر دهیم و اگر میخواهیم سازمان رشد کند، باید منافع و راحتی شخصی را نادیده بگیریم چرا که سازمان مهم است.
تاکید میکنم که مقارن با چهل سالگی انقلاب اسلامی و چهارمین دهه از حیات دانشگستر، تلاش جدی خواهیم داشت تا همواره در خدمت تعالی و رشد روزافزون علمی و پژوهشی جامعه باشیم. اعتقاد قلبی ما این است که نگذاریم دانشگاه آزاد اسلامی خرج سیاست و اشخاص شود، بلکه این دانشگاه خرج تعالی نظام خواهد شد این دانشگاه در دوره جدید مدیریتی، به عنوان بازوی موثر در امیدآفرینی و تربیت جوانان در خدمت نظام جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.