ششمین نشست تخصصی همایش ملی ارتباط علوم انسانی، تولید و صنعت با موضوع صنعت، نظام حقوقی و مالکیت فکری، روز سه شنبه مورخ ۲۵ دی ماه ۹۷ در شرکت سایپایدک برگزار شد؛

صنعت، نظام حقوقی و مالکیت فکری

نخستین همایش ملی ارتباط علم انسانی، تولید و صنعت در ششمین جلسه از سلسله‌نشست‌های پیش از همایش، نشست «صنعت، نظام حقوقی و مالکیت فکری را ، سه‌شنبه، ۲۵ دی‌ماه، در شرکت سایپایدک برگزار کرد. این نشست که توسط کارگروه «تاریخ، سیاست، حقوق، تولید و صنعت» انجام می‌شد، از سخنرانی دکتر امیر نجفی، دانشیار گروه مهندسی صنایع دانشگاه آزاد؛ دکتر سیدکامران باقری، مشاور و مدرس مدیریت نوآوری و مالکیت فکری؛ دکتر علیرضا عبدی، مشور مدیرعامل در امور توسعه شرکت سایپایدک؛ و دکتر سپیده مجیدی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بهره‌مند بود.

میرمجیدی و سامان حقوقی و ساختار قانونی بخش صنعت

پنل تخصصی صنعت، نظام حقوقی و مالکیت فکری با سخنرانی سپیده میرمجیدی آغاز شد. میرمجیدی ارائه خود را از منظر «حقوق و قانون» پیش برد. از نظر میرمجیدی «اساسی‌ترین عامل رشد و توسعه در بستر تولید و اقتصاد، یک نظام سامان‌یافته حقوقی  و یک ساختار قانونی و موثر است» و نظام حقوقی را پشتوانه نظام اقتصادی معرفی کرد. نظامی که در آن امنیت قضایی و امنیت اقتصادی تامین شود. که البته امنیت قضایی در نگاه میرمجیدی با دو مولفه «استقرار نظام حقوقی قانون‌مدار» و «استقلال قاضی در برابر قدرت عمومی» تعریف شد.

میرمجیدی نظم حقوقی با محوریت حمایت از تولیدکننده و صنعت‌گررا از طریق تدوین قانونی میسر دانست که شامل ویژگی‌هایی خاص بود. برای توضیح این ویژگی‌ها، میرمجیدی ابتدا به تعریف دو دسته قانون پرداخت:

ذاتی: که شامل قوانینی کارکردهای حداقلی در فضای صنعت، تولید و اقتصاد دارد؛

عرضی: که کارکردهای حداکثری در حوزه صنعت، تولید و اقتصاد را تعریف می‌کند.

نقطه تاکید میرمجیدی بر فقدان نظام قانونی‌ای بود که کارکردهای حداقلی در حوزه تولید و صنعت را داشته باشد. این کارکردهای حداقلی در بیان میرمجیدی شامل موارد زیر بود:

-          شفاف بودن قانون

-          پایداری قانون

-          عام بودن

-          امری بودن

-          کلی بودن

-          عمومی بودن

نکته حائز اهمیت در سخنرانی میرمجیدی، اشاره وی به بی‌اطلاعی صنعت‌گران و فعالان صنعتی و اقتصادی از احتمال مغایرت فعالیت‌هایشان با قانون و شرع بود. یعنی زمین اجرا و عمل تولید و صنعت در کشور از چتر قانونی و حقوقی‌ای که بر فراز فعالیت‌هایشان تعریف و لازم‌الاجراست، بی‌خبر است.

نجفی و مقدمه‌ای بر مالکیت فکری

امیر نجفی با تمرکز بر بحث مالکیت فکری سخنرانی کرد. نجفی که تحت عنوان «مقدمه‌ای بر مالکیت فکری» به ایراد سخن پرداخت، مالکیت فکری را در معنایی موسع و هم‌شان اهمیت نیروی فکری به کار می‌برد.

وی با مروری تاریخی بر معاهده پاریس، به کنوانسیون‌های متعدد از جمله رم و برن که در زمینه مالکیت فکری منعقد شده‌اند، اشاره داشت.

نجفی همچنین زنجیره مالکیت فکری در یک شرکت را شرح داد:

•         خلاقیت

•         نوآوری

•         تجاری سازی

•         حفاظت

•         تقویت

سخنرانی نجفی با تشریح انواع مالکیت فکری به انتها رسید:

حق تکثیر Copy right:حق تکثیر نوعی حفاظت قانونی از آثار، طرح­ها و ایده­ های ادبی، علمی یا هنری است. این آثار در حالی که دارای ماهیتی قابل درک باشند شامل این حمایت خواهند بود. به عنوان مثال اگر این اثر یک مقاله، نمایشنامه، یک طرح صنعتی یا کدهای برنامه­ نویسی باشد که قابل ثبت بر کاغذ، نوار کاست، لوح فشرده یا حافظه رایانه باشد، شامل قانون حق تکثیر می­شود. این قانون به خالق اثر اجازه می­دهد تا از حقوق انحصاری مربوط به تکثیر، اقتباس در شیوه بیان نو (مانند تبدیل کردن یک رمان به فیلم)، پخش و نمایش عمومی اثر استفاده کند. انحصاری بودن این موارد به این معنا است که تنها خالق اثر، نه کسی که به نحوی به آن دسترسی دارد، می تواند از این حقوق استفاده کند. این قانون در طول عمر خالق اثر و بعد از مرگ او تا هفتاد سال و در مواردی که اثر برای سازمان یا شخصی به عنوان کارفرما تهیه شده باشد تا ۹۵ سال بعد از انتشار آن برقرار است. البته این مدت زمان در کشورهای مختلف، وابسته به قانون اجرایی در آن کشور کمی متفاوت است.

حق کشف و اختراع Patent: طبق تعریف سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO)، اختراع، محصول یا فرآیندی است که راه نوینی را جهت انجام کاری ارائه می­دهد یا راه‌حل جدیدی را برای حل مشکلی خاص پیشنهاد می­کند. حق کشف و اختراع در قبال اختراع و ابداعات ثبت شده به مدت ۲۰ سال به مخترع و صاحب ایده اعطا می­شود. البته این مدت زمان نیز ممکن است از کشوری به کشور دیگر متناسب با قوانین تصویب شده در آن کشور، متفاوت باشد. این حمایت به این معنا است که مورد ثبت شده به عنوان اختراع را نمی­توان بدون اجازه دارنده این امتیاز به صورت تجاری تولید کرد استفاده یا توزیع نمود یا به فروش رساند. البته این حق مجوزی برای صاحب طرح جهت تولید و فروش اثر نیست و در صورت لزوم جهت تولید تجاری اثر، می­بایست مجوزهای لازم از سازمان­های ذی­ربط دریافت شود. اگر فردی اختراع شخص دیگری را که قبلاً حق ثبت دریافت کرده، به طور مستقل تکرار کند، حق ثبت مخترع اول می­تواند مانع از ثبت اثر دوم شود و نفر دوم از حق قانونی برای فروش اختراع خود برخوردار نخواهد بود. حتی در صورتی که اختراع دوم تفاوت­هایی جزئی با اختراعی که حق ثبت دریافت کرده داشته باشد، باز هم این نکته صادق است.

نشان تجاریTrade Mark: علائم، اسامی و به طور کلی نشانه شاخصی که معرف کالا یا خدمات ایجاد شده توسط شخص یا سازمانی خاص است، نشان تجاری نامیده می­شود. مالک علائم تجاری ثبت شده می­تواند از این علائم جهت معرفی و تبلیغ محصولات و دستاوردهای خود استفاده نماید. درواقع این علایم به واسطه سابقه و حسن شهرت محصولات پیشین سازنده، به محصولات و دستاوردهای جدید او اعتبار می­بخشد. همچنین دارنده علائم تجاری می­تواند از سوءاستفاده سایرین از اعتبار محصولات خود جلوگیری کند. در صورتی که شخص یا سازمانی از علائم و نام­های مشابه استفاده کند از طریق مراجع قانونی قابل شکایت و پیگیری می­باشد.

رموز تجاریTrade Secret: رموز تجاری عبارت­اند از دانش و روندهایی که یک سازمان جهت رسیدن به مقاصد تجاری، اقتصادی خود به آن­ها دست یافته و این روندها، در پیش برد اهداف سازمان و در موفقیت آن نقش اساسیدارندو فضایی رقابتی میان سازمان­ها و شرکت­های گوناگون ایجاد می­کنند. به عنوان مثال در صنایع غذایی و دارویی دست­یابی به یک ترکیب جدید و فرمول خاص یک دست آورد بزرگ محسوب می­شود و درآمد حاصل از فروش حق استفاده از این ترکیبات به سایر شرکت­ها و  کارخانه­ها، بخش مهمی از درآمد این صنعت را تشکیل می­دهد.

باقری و تحولات نوین دنیای صنعت

کامران باقری با عنوان «مفهوم نوین صنعت و مالکیت فکری» بر تحولات دنیای کسب‌وکار تمرکز داشت و سعی کرد دنیای جدیدی که اکنون یک صنعت‌گر باید خود را در آن ببیند، ترسیم کرد.

ترسیم چنین تصویری، با چند پرسش ساده شکل گرفت:

باقری ابتدا نموداری از صادرات کشور در فاصله سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۶ نشان داد. طبق این نمودار حجم صادرات علاوه بر داشتن روندی نزولی، کالای قابل توجهی غیر نفت را شامل نمی‌شد.

باقری از این تصویر، نتیجه گرفت: کشور ما چه چیزی برای عرضه به دنیا دارد؟ نفت!

سپس روند واردات کشور طی همین بازه زمانی را نشان داد. بله! واردات ایران اقسامی از کالاهای متنوع را شامل می‌شد و طی این سال‌ها نیز سیری صعودی را دنبال کرده است.

این تصویر، این نتیجه باقری را به دنبال داشت که: ما از دنیا چه می‌گیریم؟ همه‌چیز!

باقری از اینجا به بعد به تحولات عرصه صنعت پرداخت و با مثال‌هایی از شرکت‌های خودروسازی و صنایعی که تاکنون مبتنی بر نفت هستند، توضیح داد که چگونه نفت در حال مح شدن از چرخه تولید و صنعت دنیاست. مثال‌های باقری از جمله شامل شرکت‌هایی چون شرکت خودروسازی تسلا بود که با تولید خودروهای خورشیدی، نیاز به نفت و فرآورده‌های آن را تا پنج سال آینده به رقمی ناچیز خواهند رساند.

این تغییر ساده اما بزرگ‌مقیاس و بزرگ‌اثر، باعث خواهد شد که همان درآمد صادرات اندکی که از نفت عاید کشور می‌شود نیز به محاق رود. این درحالی است که اکنون دولت/حکومت در ایران با پرداخت منابع نفتی به صنایع زیان‌ده، این صنایع را سرپا نگه داشته است.

باقری با مرور تحولات آینده و بخصوص پنج سال آینده، بر اهمیت سرمایه‌گذاری بر صنایع خلاق و فرهنگی اشاره کرد. چراکه به شرحی وی، زمین بازی تولید و صنعت اکنون با تغییرات گسترده، بازیگران جدیدی پیدا کرده است که در کنار «دولت» و «دانشگاه»، شامل «شتاب‌دهنده‌ها»، «استارتاپ‌ها»، جمع‌سپاری‌ها»، پارک‌های علم وفناوری»، «مرکز نوآوری» و «سرمایه‌گذاران خطرپذیر» می‌شود.

در چنین زمینی با چنین بازیگرانی، از مولفه‌های مهم در تولید و صنعت به طور خلاصه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

-          کارکنان دانشی و خلاق؛

-          داده‌محوری؛

-          رشد و ارتقا سریع و مدیریت تغییر؛

-          وارد شدن بازیگران کم‌سن تحت عنوان دهه‌هفتادی‌ها یا بچه‌های هزاره

-          اهمیت دارایی‌های فکری

عبدی و سرمایه‌های فکری از منظر بروکینگ

علیرضا عبدی، واپسین سخنران نشست صنعت، نظام حقوقی و مالکیت فکری بود که به تبیین مفهوم و مصداق‌های «سرمایه‌های نامشهود» پرداخت. عبدی در این نشست موفقیت یک سازمان را مبتنی بر مدیریت این سرمایه دانست.

وی مولفه‌های تشکیل‌دهنده سرمایه‌های فکری را از دیدگاه بروکینگ شرح داد:

جذب راهبردی سرمایه بازار

-          برندهای خدمات

-          برندهای تولید

-          برندهای مشارکتی

-          پشتیبان‌ها

-          مشتریان

-          وفاداری مشتریان

-          معاملات تکرارشده

-          سفارشات

-          کانال‌هایتوزیع

-          توافقات تجاری

-          توافقات حق استفاده از نام تجاری

-          توافقات استفاده از اجازه انحصار

جذب راهبردی سرمایه مالکیت فکری

-          حقوق و امتیازات انحصاری معنوی

-          کپی‌رایت

-          حقوق طراحی

-          رموز تجاری

-          دانش فنی

-          علامت‌های تجاری

-          علامت‌های خدمات

جذب راهبردی سرمایه زیرساختی

-          فلسفه مدیریت

-          فرهنگ مشارکتی

-          فرآیندهای مدیریتی

-          سامانه فناوری اطلاعات

-          سامانه شبکه‌ای

-          روابط مالی

جذب راهبردی سرمایه انسان‌محور

-          تحصیلات

-          شایستگی‌های شغلی

-          دانش مرتبط با کار

-          قابلیت‌های مرتبط با کار

نشست صنعت، نظام حقوقی و مالکیت فکری با پرسش و پاسخ حضار به پایان رسید.

گفتنی است همایش ملی ارتباط علوم انسانی، تولید و صنعت؛ نخستین همایش با موضوع علوم انسانی و صنعت است که پنجم و ششم اسفندماه سال جاری برگزار خواهد شد و گروه بُردار، کار تولید محتوای رسانه‌ای این همایش را بر عهده دارد./ بردار