رئیس سازمان پدافند غیرعامل: با همکاری دانشگاه آزاد اسلامی چالش‌های اساسی کشور حل خواهد شد
به گزارش روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی به نقل از روزنامه فرهیختگان، یک سال پیش که دکتر محمدمهدی طهرانچی به‌عنوان رئیس دانشگاه‌های آزاد اسلامی استان تهران منصوب شد، با جدیت به این فکر بود که روزگار و زمانه خاک خوردن پایان‌نامه‌های دانشجویی در قفسه‌های کتابخانه‌های دانشگاه یا در گروه‌های علمی دانشکده‌ها به پایان رسیده و دیگر وقت آن نیست که صرفاً متکی به پژوهش‌های کتابخانه‌ای و کم‌کاربرد باشیم و نیازمند ایجاد حرکت در فضای ساکن علمی کشور هستیم.
براساس این فکر بود که تصمیم بر آن شد که موضوعات پایان‌نامه‌ها و تحقیقات دانشگاهی کاربردی شود تا از رهگذر این خروجی‌های علمی و کاربردی، مشکلات و مسائل جامعه کشور بررسی و برای آنها، راه‌حل‌های مناسب و عملیاتی به دست آید. این فکر خیلی زود عملی شد و همه واحدهای دانشگاهی استان تهران ماموریت پیدا کردند با کمک گروه‌های علمی و با همیاری استادان و دانشجویان، مسائل و چالش‌های حال حاضر کشور را بررسی کنند تا مهم‌ترین آن چالش‌ها و موضوعات شناسایی و در موضوعات مختلف دسته‌بندی و به دانشگاه‌ها در قالب نظام موضوعات پایان‌نامه‌ها ارائه شود.
حدود یک سال از این فکر و اقدامات اولیه آن گذشت و دکتر طهرانچی، خود رئیس دانشگاه آزاد اسلامی شد و این طرح و ایده مهم را که اقدامات اولیه عملیاتی شدن آن محقق شده بود، با جدیت بیشتر پیگیری کرد. نتیجه همه این تلاش‌ها، ارائه طرحی با عنوان «پایش» یا پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای در دانشگاه آزاد اسلامی بود که در آذرماه سال جاری با حضور جمع زیادی از خانواده دانشگاه آزاد اسلامی در محل سازمان مرکزی این دانشگاه رونمایی شد.
پایش و تحول شگرف در نظام آموزش عالی
به اعتقاد کارشناسان طرح «پایش» منشاء تحول شگرفی در نظام آموزش کشور خواهد بود، زیرا شناسایی مسائل مهم کشور در حوزه‌های علم و فناوری و ارائه سیاست‌ها برای هدفمند کردن آنها جزو ضرورت‌هایی است که برای حل مسائل کشور در یک بستر شبکه‌ای انجام خواهد شد.
از سوی دیگر، با وجود گسترش سیستم آموزش عالی در کشور به‌خصوص در مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری، بسیاری از پژوهش‌ها دچار روزمرگی و عدم کارآیی هستند که نظام و راهبردهای مشخصی برای نظام‌بندی و کاربردی کردن آنها وجود ندارد. درحقیقت با اجرایی شدن طرح «پایش» و تعیین نظام موضوعات پایان‌نامه‌ها، زنگ پایان کلاس پایان‌نامه‌نویسی‌های بدون کاربرد نواخته شده است. دراین میان آنچه اهمیت دارد این است که دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان یک دانشگاه نسل چهارم درصدد حل مسائل کشور و کسب درآمد و ثروت از رهگذر فعالیت‌های پژوهشی است؛ چیزی که امروز خروجی‌های موفق و مختلف آن در شرکت‌های دانش‌بنیان و مراکز رشد و هسته‌های فناور مستقر در واحدهای دانشگاهی، کاملاً واضح و روشن است.
بیش از ۵۰۰۰ عنوان موضوع کاربردی برای پایان‌نامه‌ها
در حال حاضر ۴۰ موضوع اصلی کشور در قالب این طرح تعیین و در قالب ۹ موضوع علمی، ۵هزارو ۳۰۰ تا ۵هزار و ۴۰۰ برنامه پژوهشی ارائه شده که در قالب کتابچه‌های مختلف و براساس نظام موضوعاتی همچون پدافند غیرعامل، مواد و انرژی، محیط‌‌زیست، گردشگری، کشاورزی، علوم انسانی، شبکه‌های ارتباطی و حمل‌ونقل، مخاطرات طبیعی و مدیریت بحران، علوم و مهندسی ورزش، ایدز، اعتیاد و... تهیه و تدوین شده است.
به گفته دکتر بیژن رنجبر معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی، نظام موضوعات پایش براساس سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری، مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام، اسناد عالی وزارت علوم و در راستای هدفمند کردن پژوهش در نظام آموزش عالی کشور تهیه و به جامعه علمی ایران ارائه شده است.
پدافند غیرعامل؛ اولویت واحد تهران شمال در «پایش»
به دلیل گسترده بودن نظام موضوعات و ضرورت توجه دقیق‌تر به چالش‌های کشور، بنا بر این شد تا در اولین مرحله از عملیاتی شدن طرح «پایش»، واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران هرکدام در یکی از موضوعات مهم و چالش‌برانگیز کشور به صورت پایلوت اقدامات خود را عملی کنند. در این میان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال با مشارکت گروه‌های علمی و استادان این واحد دانشگاهی، با یک موضوع مهم و حیاتی در طرح «پایش» حضور خواهد داشت؛ پدافند غیرعامل و علوم و فنون همگرا!
از نظر این واحد دانشگاهی، این موضوع از اولویت‌های اصلی کشور بوده و از پشتوانه حداکثری قوانین بالادستی هم برخوردار است و بسیاری از نهادهای کشور هم در درون خود ادارات پدافند غیرعامل را دارند و این موضوع حداکثر رشته‌های دانشگاهی را دربر می‌گیرد و می‌توان در نظام موضوعات بسیاری از رشته‌ها و گرایش‌ها را با آن پوشش داد.
از آنجا که نوآوری در حوزه دانش و علوم از اهمیت بالایی برخودار است و پدافند غیرعامل هم امروز جزو جدیدترین و پیشرفته‌ترین دانش‌ها در حوزه علم و فناوری است، طبیعتاً توجه به آن در طرح «پایش» می‌تواند نتایج علمی و عملیاتی قابل‌توجهی برای دانشگاه داشته باشد. پدافند غیرعامل قابلیت‌های پژوهشی بالایی دارد و این امکان را در خود دارد که در شاخه‌های مختلف علمی حضور داشته باشد.
پدافند غیرعامل چیست؟
عبدالله فاضلی مقدم در مقاله‌ای با عنوان «پدافند غیرعامل چیست؟» می‌نویسد: «پدافند غیرعامل، مجموعه اقدامات غیرمسلحانه‌ای را دربر می‌گیرد که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب‌پذیری، تداوم فعالیت‌های ضروری، ارتقای پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها و اقدامات نظامی دشمن گفته می‌شود. در تعریفی دیگر پدافند غیرعامل، تمهیداتی است که در زمان صلح صورت می‌گیرد و امروزه مردم نیازمند خدمات متفاوتی بوده و نیز به دنبال محیطی آرام و قابل‌سکونت درون شهرها با آسایش هستند و عمده‌ترین هدف پدافند غیرعامل، ایمن‌سازی و کاهش آسیب‌پذیری زیرساخت‌های موردنیاز مردم است که باید با یک برنامه‌ریزی و طراحی در توسعه پایدار کشور نهادینه شود و برای اصلاح زیرساخت‌های فعلی راهکارهایی با مهندسی مجدد لازم است.»
به گفته او، پدافند غیرعامل به دو بخش پدافند سخت و پدافند نرم تقسیم می‌شود؛ در پدافند سخت اقدامات سخت‌افزاری مثل اقدامات مهندسی، پیشگیری، پیش‌بینی و کاهش مخاطرات و در پدافند نرم استفاده از تاکتیک‌هایی است که مشتمل بر برنامه‌ریزی و آماده‌سازی سیستم و سازمان‌هاست.
او در این مقاله اشاره می‌کند: «در آیین‌نامه اجرایی بند ۱۱ تبصره ۱۲۱ قانون برنامه چهارم توسعه، پدافند غیرعامل اینچنین تعریف شده است: مجموعه اقدامات غیرمسلحانه‌ای که موجب کاهش آسیب‌پذیری نیروی انسانی، ساختمانها، تاسیسات، تجهیزات و شریان‌های کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن یا کاهش مخاطرات ناشی از سوانح غیرطبیعی می‌شود، پدافند غیرعامل نامیده می‌شود.»
کارگروه‌هایی که با جدیت فعالیت می‌کنند
در راستای ورود جدی به موضوع پدافند غیرعامل، واحد تهران شمال در یک اقدام ضربتی، ۱۰ کارگروه علمی تشکیل داده تا از حاصل فعالیت‌ها و بررسی‌های این گروه‌ها، خروجی‌های مفیدی برای ارائه نظام موضوعات در این رشته فراهم شود.
به گفته رئیس دانشگاه آزاد اسلامی تهران شمال، این کارگروه‌ها عبارتند از: کارگروه فرهنگی، اجتماعی؛ کارگروه علوم شناختی و روانشناسی؛ کارگروه فضای سایبر و مجازی؛ کارگروه پرتویی، شیمیایی و نانوفناوری؛ کارگروه اقتصاد و مدیریت؛ کارگروه علوم زیستی؛ کارگروه کالبدی؛ کارگروه حقوق، روابط بین‌الملل و علوم سیاسی؛ کارگروه مدیریت و ارزیابی ریسک و نهایتا کارگروه آینده‌پژوهی و آینده‌نگاری که درحال حاضر ۹ کارگروه آن به صورت کامل به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند.
به‌عنوان مثال، در بحث ظهور تهدیدات جدید از جنس فناوری اطلاعات، به موازات افزایش رفاه عمومی، شاهد ظهور تهدیدات جدید در این حوزه هستیم که در این کارگروه‌ها عناوینی چون تهدیدات در حوزه فردی، تهدیدات در حوزه اجتماعی و مردمی، تهدیدات در حوزه شرکت‌ها و سازمان‌ها، تهدیدات در حوزه زیرساخت‌های اصلی و حیاتی و حساس کشور، تهدیدات در حوزه امنیت ملی جمع‌بندی شده است. درحقیقت با فعالیت در عرصه پدافند سایبری می‌توان با فعالیت‌هایی در قالب کاهش آسیب‌پذیری زیرساخت‌های سایبری، افزایش پایداری و تولید قدرت در حوزه سایبری، تداوم فعالیت‌های ضروری سایبری کشور، ارتقای پایداری ملی زیرساخت‌های سایبری کشور، گسترش تولید داخلی و بومی‌سازی سامانه‌های مبتنی‌بر حوزه سایبر و تسهیل مدیریت بحران در زیرساخت‌های سایبری کشور، خدمات فراوانی را با ضریب کیفیت بالا به کشور ارائه داد.
یک تفاهم‌نامه برای ارتقای کیفیت
دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال با قدرت تمام و سرعت بالا در مسیر طرح «پایش» در قالب دو موضوع مهم و سرنوشت‌ساز پدافند غیرعامل و علوم و فنون همگرا حرکت می‌کند، اما در این مسیر تلاش کرده از تجربیات و توانمندی‌های نهاد‌ها و مراکز موثر در این حوزه هم برای ارتقای کیفی فعالیت‌های خود بهره ببرد. سازمان پدافند غیرعامل از جمله این نهادهاست که با این واحد دانشگاهی تفاهم‌نامه‌ای را هم امضا کرده تا براساس آن اهداف متعددی پیگیری شود.
استخراج نیازمندی‌ها و مطالبات علمی – فناورانه و آموزشی موردنیاز حال و آینده سازمان و قرارگاه‌های مربوطه و ارائه آن به دانشگاه از طریق دبیرخانه برنامه علمی دانشگاه در قالب پروژه‌های تحقیقاتی، موضوعات پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی و برگزاری کنفرانس‌های تخصصی، تامین اعتبار مشخص در برنامه سالانه برای حمایت از پروژه‌ها، طرح‌های تحقیقاتی و برگزاری همایش و کنفرانس‌های تخصصی (در سطح ملی و بین‌المللی در حوزه‌های مورد تایید سازمان و قرارگاه‌های مربوطه، حمایت از ایجاد و توسعه آزمایشگاه‌ها و مراکز تخصصی موردنیاز سازمان و قرارگاه برای اجرای پروژه‌های مشترک در دانشگاه، همکاری با دانشگاه در ایجاد سازوکار لازم برای حفظ مالکیت مادی و معنوی طرح‌ها و ایده‌های مشترک، همکاری فی‌مابین و ایجاد سازوکار اجرایی طرح جایگزینی خدمت سربازی نخبگان یا کسر خدمت با انجام پروژه‌های تحقیقاتی با پایان‌نامه‌ها، متناسب با نیازهای سازمان با همکاری دانشگاه ازجمله مواردی است که در این تفاهم‌نامه به آن اشاره شده است.
آنچه می‌تواند در این مسیر اهمیت بالایی داشته باشد، این است که این نوع همکاری‌ها باعث ایجاد بستری مناسب در جهت هدایت و حمایت از پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی و بهره‌گیری از محققان و پژوهشگرانی است که دانش آنها در حوزه پدافند غیرعامل به صورت خاص و در قالب طرح پایش به صورت عام، عاملی برای حل مسائل و مشکلات کشور خواهد شد.