مقدمه
خودمراقبتی، گام اول سلامت است. گام اول سلامت، همین است که ما یاد بگیریم خودمان از خودمان مراقبت کنیم. بین ۶۵ تا ۸۵ درصد از مراقبت هایی که به سلامت ما منجر می شود، محصول همین خودمراقبتی است؛ یعنی فعالیت هایی که خود یا خانواده مان برای حفظ یا ارتقای سلامتمان، پیشگیری از ابتلای مان به بیماری، درمان بیماریمان یا کاهش عوارض آن انجام می دهیم.

خودمراقبتی یعنی چه...
خودمراقبتی، عملی است که در آن هر فردی از دانش، مهارت و توان خود به عنوان یک منبع استفاده می کند تا «به طور مستقل» از سلامت خود مراقبت کند. منظور از «به طور مستقل» تصمیم گیری درباره خود و با اتکا به خود است. البته این تصمیم گیری می تواند شامل مشورت و کسب کمک تخصصی یا غیرتخصصی از دیگران (چه متخصص، چه غیر متخصص) نیز باشد. اگرچه خودمراقبتی، فعالیتی است که مردم برای تامین، حفظ و ارتقای سلامت خود انجام می دهند؛ ولی گاهی این مراقبت به فرزندان، خانواده، دوستان، همسایگان، هم محلی ها و همشهریان آنها نیز گسترش می یابد.

به هرحال، در تعریف خودمراقبتی، پنج ویژگی زیر مستتر است
- رفتاری است داوطلبانه
- فعالیتی است آموخته شده
- حق و مسئولیتی است همگانی برای حفظ سلامت خود، خانواده و نزدیکان
- بخشی از است از مراقبت های نوزادان، کودکان، نوجوانان و سالمندان
- بزرگسالانی که قادر به خودمراقبتی نیستند، نیازمند دریافت مراقبت های بهداشتی از ارائه دهندگان خدمات اجتماعی یا بهداشتی خواهند بود.

مزایای خودمراقبتی
- انرژی ما را تجدید می کند.
- استرس ما را کاهش می دهد.
- چشم اندازی نو و احساسی مثبت برای زندگی به ما می بخشد.
- احساس شادی، آرامش و صلح را در ما ایجاد می کند.
- احساس سلامت و تندرستی در جسم خود می کنیم.
- اعتماد به نفس و عزت نفس ما را افزایش می دهد.
- شور و شوق زندگی و انگیزه موفقیت ما را افزایش می دهد.

انواع خودمراقبتی
بیشتر انسان ها قسمت عمده جوانی خود را در سلامت کامل سپری می کنند اما همه ما گه گاه به بیماری های خفیف و گذرا مبتلا می شویم، گاهی از بیماری های حاد رنج می بریم و گاهی در دوران میانسالی و سالمندی، با بیماری های مزمن دست و پنجه نرم می کنیم.
خودمراقبتی در تمام طیف سلامت و بیماری معنی پیدا می کند و مراقبت های بهداشتی در طیفی قرار می گیرند که دامنه اش از خودمراقبتی ۱۰۰ درصد (مثل مسواک زدن منظم روزانه) تا مراقبت حرفه ای ۱۰۰درصد (مثل جراحی اعصاب) متغیر است. بخشی از ناخوشی های جزیی، بیماری های مزمن و بیماری های حاد، نیازمند مراقبت های پزشکی حرفه ای است و هدف خودمراقبتی، این است که بخش حرفه ای مراقبت از این بیماری ها را به حداقل برساند.

انواع خودمراقبتی را می توان در ۴ گروه کلی طبقه بندی کرد

۱. خودمراقبتی برای حفظ سلامت  ۲.خودمراقبتی در بیماری های جزئی  ۳. خودمراقبتی در بیماری های مزمن  ۴. خودمراقبتی در بیماریهای حاد

خودمراقبتی برای حفظ سلامت
مطالعه ای در سال ۱۳۸۲ نشان داد که بخش عمده سال های از دست رفته عمر در کشور ما به سبب مرگ زودرس و معلولیت ناشی از حوادث، بیماری های روانی و اختلالات رفتاری و همچنین بیماری های قلبی است. کاهش بار این بیماری ها قطعا مستلزم ارتقای سطح آگاهی مردم و تغییر رفتار سلامت آن هاست. منبع اطلاعاتِ بیشتر مردم درحوزه سلامت معمولا نشریات، اینترنت و تلویزیون است؛ این در حالی است که متاسفانه فقط کسر کوچکی از این اطلاعات، مستند و قابل اعتمادند.

خودمراقبتی در بیماری های جزئی
بخش عمده ای از بیماری ها را بیماری های جزیی تشکیل می دهند، بیماری هایی که در مدتی کوتاه، بدون درمان یا با درمان های خانگی ساده بهبود می یابند. مطالعه ای در انگلستان نشان داد که حدود ۲۰ درصد از مراجعات به پزشکان و مراکز درمانی، مربوط به همین بیماری های جزئی است در حالی که بخش عمده ای از این بیماری ها توسط خود مردم قابل مراقبت است.
طبق آمار شبکه سلامت انگلستان، نزدیک به دو سوم مشاوره های پزشکان عمومی که منجر به تجویز دارو می شود، بدون دارو یا با استفاده از داروهای بی نیاز از نسخه پزشک، قابل درمان است. توصیه های خودمراقبتی در چنین مواردی می تواند مردم را توانمند کند تا به طور مناسبی مشکل خود را حل کنند و از دریافت غیرضروری دارو اجتناب کنند.
آموزش همگانی سلامت و ارائه منابع اطلاعاتی قابل اعتماد برای خودمراقبتی در ناخوشی های جزئی، می تواند دست کم جلوی یک پنجم از مراجعات پزشکی بی مورد را بگیرد. در انگلستان، تنها از این منظر سالانه مبلغ ۹۶ میلیارد دلار در نظام سلامت صرفه جویی شده که اگر به آن صرفه جویی های ناشی از عدم نیاز به غیبت از کار و کاهش هزینه های حمل و نقل را هم اضافه کنیم صرفه جویی نهایی بسیار بزرگتر خواهد بود.

خودمراقبتی در بیماری های مزمن
چالش اصلی نظام های سلامت دنیا در قرن بیست و یکم، بیماری های مزمن است. امروزه، اپیدمی بیماری های غیرواگیر مزمن، مسئول ۶۰ درصد مرگ و میر در جهان است. ۸۰ درصد مراجعات سرپایی در انگلستان و ۷۵ درصد هزینه های نظام سلامت در آمریکا مرتبط با بیماری های مزمن است.
امروزه پاسخگویی به حجم بالای خدمات درمراقبت بیماری های مزمن، اولویتی کلیدی برای بخش سلامت محسوب می شود و حمایت از خودمراقبتی در بیماری های مزمن، جزئی اساسی از این کار است. پژوهش ها نشان داده است که خودمراقبتی در بیماری های مزمن می تواند ۴۰ درصد مراجعات به پزشکان عمومی، ۱۷ درصد مراجعات به پزشکان متخصص و ۵۰ درصد مراجعه به مراکز اورژانس را کاهش دهد. همچنین خودمراقبتی می تواند هر یک از موارد «بستری بیمارستانی» و «روزهای غیبت از کار» را به میزان ۵۰ درصد کاهش دهد.
گفته می شود یک بیمار مبتلا به دیابت، به طور متوسط در طول یک سال حدود ۳ ساعت با یک متخصص بهداشتی در تماس است و ۸۷۵۷ ساعت باقیمانده را با استفاده از همان توصیه هایی که در آن ۳ ساعت فراگرفته یا با استفاده از مهارتهای خودمراقبتی می گذراند.

منبع: واحد آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تهران