نشست تخصصی «بررسی ابعاد حقوقی و سیاسی شکایت ایران علیه آمریکا در دیوان بین المللی دادگستری(دستور موقت دیوان راجع به نقض معاهده مودت ۱۹۵۵ به لحاظ بازگشت تحریم ها)» در سالن اجتماعات دانشکده حقوق و علوم سیاسی برگزار شد.
این برنامه به همت معاونت پژوهشی دانشکده، دبیرخانه دائمی تبیین نواندیشی های مقام معظم رهبری در عرصه های فکری و اجتماعی و انجمن علمی بخش حقوق و با حضور مسئولین دانشکده ، اعضای هیات علمی و جمع زیادی از دانشجویان علاقه مند، ترتیب یافت.
سخنران نخست این نشست تخصصی دکتر فریبرز ارغوانی، استادیار روابط بین الملل دانشگاه شیراز بود.
وی اظهار داشت: موضوع بحث اینجانب ابعاد سیاسی شکایت ایران از آمریکا به دیوان بین المللی دادگستری است. شکایت ایران از ایالات متحده قطعا با هدف رسیدن به یک دستاورد حقوقی صورت نگرفته است و ما خوب می دانیم هر رایی صادر گردد آمریکا به آن گردن نخواهد گذاشت و اگر به شورای امنیت ارجاع شود آمریکا داراری حقوق وتو است و اجازه اجرایی شدن حکم و رسیدن آن به اهداف خودش را نخواهد داد. پس نمی توانیم انتظار داشته باشیم نتیجه ملموسی برایمان داشته باشد. حال با توجه به هزینه و صرف وقت این سئوال پیش می آید چرا ایران از ایالات متحده شکایت کرده است؟
اهداف طرح این دعوا که برآمده از سخنان مقامات عالی کشور و هم برآمده از فضای شکایت است بصورت ذیل بیان می گردد:۱- ارائه تصویری از کشورمان به عنوان یک کشور متعهد به نهادهای بین المللی۲- دامن زدن به تصویری از ایالات متحده که تقریبا در یک سال اخیر شکل گرفته و عملا قواعد و هنجارهای بین المللی را متناسب با منافع خودش تعیین می کند. ۳- ایجاد فضا سازی رسانه ای و حقوقی، اینگونه فضا سازی فشارهایی را بر دولتها ایجاد می کند که آثار این فشارها به مراتب بیشتر از زمانی است که مورد تهاجم نظامی قرار می گیرد.۴- نشان دادن عزم ما به جامعه جهانی در مورد پایبندی ایران به برجام به عنوان یک پیمان و کناره گیری ایالات متحده از برجام و نقض آن. ۵- مهمترین هدف، فروکش کردن فضای قبل از برجام که در نظام بین الملل بعنوان ''ایران هراسی'' شکل گرفته بود. ایالات متحده با محوریت کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی، ایران را به عنوان یک تهدید به جامعه جهانی شناسانده بودند. مجموعه این اهداف نشان دهنده این است که جمهوری اسلامی ایران اقدام به شکایت در یک نهاد بین المللی کرده و صرفنظر از دستاورد حقوقی و سیاسی خصوصا وقتی ایران نیاز به استناد حقوقی و قانونی داشته باشد قطعا مفید خواهد بود.
دکتر مسعود زمانی، استادیار حقوق بین الملل دانشگاه شیراز سخنران دوم نشست تخصصی بود.
وی در جمع اساتید و دانشجویان گفت:روز گذشته ترامپ ایران را به تحریم های بیشتر و آغاز زمستان سرد تهدید کرده است. بحث تحریم ها می تواند فراتر از بحث حقوقی و سیاسی و به صورت روانشناسی - اجتماعی باشد و این مربوط به مردم است نه به دولتها. موضوع شکایت ایران از ایالات متحده در نقض تعهدات آمریکا در معاهده مودت ۱۹۵۵ انتخاب هوشمندانه ای است که طرح دعوا را معطوف به برجام نمی کند و وارد مباحث پیچیده ای نمی شود. یعنی عملا حقوقی که از ما ذیل برجام نقض شده ایران ذیل عهد نامه مودت ازآمریکا واخواهی می کند. نتیجه آن هم دستور موقتی بود که توسط دیوان بین المللی دادگستری صادر گردید. آمریکا هم در همین ابتدا معترض است که شکایت ایران به عهد نامه مودت نمی تواند باشد بلکه کاملا به برجام مربوط است. خود دادخواست ایران هم به لحاظ تکنیک های حقوقی هوشمندانه طراحی شده است. در بسیاری از موارد ادله ایران بار روانی دارد و با آوردن نموارها و ... نشان می دهد جنگ روانی چگونه به اقتصاد ایران لطمه زده است. هر چند ایران نام برجام را در دادخواست خود آورده ولی هیچکدام از اعتراضات خود را نه به برجام، بلکه به تحریم هایی که ایالات متحده وضع کرده معطوف می کند. حضور ایران در این شکایت ترکیب متفاوتی از نمایندگان حقوقی و پر تعداد که حدود ۳۰ نفر می باشند و معمولا اکادمیک، اساتید شناخته شده و بین المللی هستند دارد.
درخواستهایی که ایران در این شکایت مطرح کرده است: ایالات متحده باید به تحریم های ۸ می خاتمه دهد و نیز باید فورا چالشهای روانی که نسبت به نقض تعهدات ایجاد کرده برطرف کند، دیگر اینکه آمریکا باید تعهد بدهد که هیچ گامی در دور زدن تصمیمی که دیوان بین المللی دادگستری اتخاذ می کند برندارد و باید برای ایران به جهت نقض تعهدات بین المللی خودش جبران خسارت کند. مهمترین نکته اینکه ایران درخواست دستور فوری ناظر بر اجرای تمامی مفاد عهدنامه مودت و برخی موارد خاص این عهدنامه را دارد. دیوان برای اینکه درخواست ایران را بررسی کند باید ۳ مورد را مشخص کند:۱- آیا ایران دارای حقوق قابل اتکا ذیل عهد نامه مودت هست یا خیر؟۲- دیوان معتقد است که اول باید تثبیت کند صلاحیت علی الظاهر یا ابتدایی دارد یا خیر؟( برای پرونده هایی که فوریت دارند دیوان صلاحیت ابتدایی برای خود در نظر می گیرد) ۳- آیا ارتباطی بین حقوق ادعایی ایران و دستور موقت وجود دارد یا خیر؟دیوان می گوید ایران حقوق قابل اتکا در پرونده مودت است ولو هرچند با مساله برجام همپوشانی داشته باشد و این از حق ایران جلوگیری نمی کند. جهت صدور دستور موقت در این پرونده باید تثبیت شود آیا خسارت غیر قابل جبران وجود دارد یا خیر؟ تفسیر دیوان از خسارت غیر قابل جبران خیلی مضیق است، و این دقیقا همان نقطه فراری است که دیوان برای دیگر درخواستهای ایران انتخاب می کند و فقط خسارت جانی را خسارت غیر قابل جبران می داند. آمریکا نسبت به این پرونده از ابتدا بی تفاوت است و معتقد است بجز پرونده هسته ای ایران، مسائل بیشتر سیاسی هستند تا حقوقی. سئوالی که همچنان حقوقدانان بین المللی نمی توانند دقیقا به آن پاسخ دهند. ایالات متحده در سیاست خارجی خود نه تنها در قبال ایران بلکه در مقابل دیگر کشورها وقتی مساله منافعی باشد که بشدت به قلبش نزدیک باشد آنرا سیاسی تلقی می کند( دیدگاه نازی صفت کارل اشمیت). دستور موقت یک پیروزی است اما پیروزی مبارک تر اینست که ما از زمستان در راه نترسیم.

دکتر پوریا عسکری، استادیار حقوق بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی(ره) سخنران پایانی این نشست بود.
وی خاطر نشان کرد : در مورد دعوایی که در یکسال اخیر مطرح شده فارغ از اینکه برجام را به عنوان یک معاهده قلمداد کنیم یا نه و یا یک عهد سیاسی، باید طرفین به ان پایبند باشند. در بند ۷ منشور ملل متحد دولتها از مداخله در امور داخلی همدیگر منع شده اند. حالا ایالات متحده بدنبال وضع تحریم هایی است که این تحریم ها در روابطی که کشورهای دیگر با ایران دارند، یعنی انتخاب داخلی آنها برای تجارت با ایران که اصطلاحا به آنها تحریم های ثانویه می گوئیم خلل وارد می کند، در واقع آمریکائی ها بند ۷ منشور را نقض می کنند. چرا دعوای ایران بر اساس عهد نامه مودت که خیلی قدیمی است طرح شده؟ چون دیوان بین المللی دادگستری صلاحیت رسیدگی به مواردی را دارد که طرفین اختلاف صلاحیت دیوان را در موضوع دعوا پذیرفته باشند. بنابراین دست ما برای اینکه به هر شکلی طرح دعوا کنیم باز نبوده است. ما از سالها پیش تحت تحریم آمریکا بوده ایم، یک سئوال اساسی وجود دارد؟ آیا ما باید تحمیل تحریم ها را از روز اول ( قبل از انقلاب) مورد بازنگری قرار دهیم یا باز تحمیل کردن تحریم ها از ۸ می ۲۰۱۸ به بعد. ایران تاکید دارد که این دعوا مربوط به بازتحریم های ۸ می به بعد می باشد نه تحریم های قبل. ایران می خواهد با تاکید بر جدید بودن و خاص بودن موضوع آنرا به دوره ای که در پسا برجام متصل شده متصل کند، و دیگر اینکه ایران بر روی دستور موقت سرمایه گذاری بسیاری کرده، چون اگر قرار بود موضوعات مربوط به بیش از ۳۰ سال پیش را مطرح کند دیگر نمی توان از دیوان انتظار داشت قرار موقت صادر کند. آمریکائی ها ایرادهای سختی گرفتند از جمله طبق معاهده مودت دیوان زمانی می تواند وارد شود که طرفین سعی کرده باشند اختلاف خود را با مذاکره حل و فصل کرده باشند. دیوان با استفاده از دفاعیات ایران مطرح می کند که در هر شرایطی مذاکره امکانپذیر نمی باشد. دیوان می گوید فرض می کنیم که ادعای این که ایران یک دعوای برجامی مطرح کرده باشد درست باشد، اینطور نیست که وقتی موضوعی در قالب توافقی قابل بحث است در توافق دیگر قابل بحث نباشد، و یعنی این موضوع هم می تواند برجامی باشد هم در قالب معاهده مودت طرح شود. در مورد خسارت قابل جبران آمریکائی ها می گویند ایرانی ها همیشه تحریم بوده اند و اینکه می گویند که تحت فشار هستند قابل استناد و موضوع جدیدی نیست. آنچه از نظر آمریکائی ها حائز اهمیت است این است که ایرانی ها سیستم مدیریت اقتصادیشان مشکل دارد و مشکلات آنها ربطی به ما ندارد. ازآنجا که ایران این نوع دفاعیات آمریکا را پیش بینی کرده بود، بنابراین همراه با دادخواست خود گزارشهایی که توسط وزارتخانه ها ی مختلف، شرکتهای خصوصی و ... بصورت مفصل تهیه شده بود، که نشان می داد ایران خودش نمی تواند در مورد افول اقتصادیش نقش داشته باشد و تحریم ها بی اثر باشد.( باور پذیری اصولا جایی مطرح می شود که احتمال خلافش تصور شود). آمریکا در مورد ایران ادعا می کند که از نظر امنیتی تحت فشار است، و پاسخ دیوان اینست که: اولا تفسیری که آمریکا از منافع استراتژیک امنیتی می آورد تفسیر موثق است در صورتیکه باید تفسیر مضیق بعمل آورد و تشخیص اینکه روشی که شما به کار برده اید تامین کننده امنیت شماست که عملا همه معاهداتی که چنین شرطی در آن است بی معنی می شود، در صورتی که من دیوان صلاحیت این را دارم که بگویم روش شما تامین کننده منافع امنیتی شما هست؟ و آیا تهدید امنیتی برای شما وجود داشته؟ اگر تحریم های جدید محقق شود نقض قرار صادره از سوی دیوان خواهد بود.آمریکایی ها می گویند در قرار مقرر نمی شود برای طرف بازنده رایی صادر شود که در صورتیکه برنده دعوای اصلی شود آن را نشود برگرداند. استدلال آمریکا اینست که برجام بدترین قراردادی بوده که ما امضاء کرده ایم و چون تامین کننده امنیت ما نیست باید از آن خارج شویم، بنابراین ما بدنبال تحریم هستیم. موضوع این تحریم ها در طبقه بندیهای آمریکائی ها تحریم های هسته ای است و می گویند لغو تحریم ها ی هسته ای امنیت ما را تهدید می کند. آژانس بین المللی هسته ای ۱۲ گزارش منتشر کرده که می گوید هیچ تهدید هسته ای متوجه آمریکا و نه هیچ کشور دیگری از جانب ایران نیست. مخاطب ما فقط امریکا نیست بلکه کشورهایی که با آمریکا همکاری می کنند نیز هستند، آنها همچون آمریکا در نقض حقوق بین الملل کمک می کنند و این موضوع مسئولیت بین المللی برایشان ایجاد می کند. دستاوردهای قابل توجهی از این دعوا خواهیم داشت: برجام تاریخ اجرا دارد(۲۰۲۵-۲۰۱۵)، و آنروز که تحریم ها بطور کامل از بین می روند و اتمام تاریخ اجرای برجام و رای دیوان ترتیب قابل توجهی است و به ما مصونیت می دهد( شاید به همین دلیل است که بر حفظ برجام تاکید می شود)
آمریکایی ها دو سلاح دارند:۱- تحریم ها ۲- تروریسم. آنها می خواهند این دو استدلال خود را به عنوان استدلالهای موافق حقوق بین الملل جا بیندازند و مشروع تلقی کنند. کاری که ما کردیم این است که حقوق بین الملل را تماما در مقابل آمریکا نگه داشتیم که نتواند این استدلالها را جا بیندازد و این به عملکرد دیوان بین المللی دادگستری بستگی دارد.
در ادامه ی سخنرانی های اساتید ، جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد .