برنامه پژوهشی هیات باستان شناسی مشترک ایرانی ایتالیائی به مدت ۴۵روز در ماه های شهریور، مهر و آبان سال ۱۳۹۷ در محوطه تل آجری شهر پارسه تخت جمشید در حال انجام است. برنامه این فصل به سرپرستی مشترک باستان شناسان دوره هخامنشی دکتر علیرضا عسکری چاوردی عضو هیات علمی بخش تاریخ و باستان شناسی دانشگاه شیراز و پروفسور پی یر فرانچسکو کالیری از بخش باستان شناسی دانشگاه بولونیا ایتالیا با مشارکت دانشجویان هر دو دانشگاه و با حمایت و مدیریت پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه، معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی کشور، اداره کل میراث فرهنگی استان فارس و پایگاه میراث جهانی تخت جمشید انجام می شود. این برنامه با عنوان از کاخ تا شهر برنامه پژوهشی مشترکی است که به صورت چند رشته ای تعریف شده است. بکارگیری روش های دقیق باستان شناسی و تخصص های مرتبط نظیر مطالعات آب و هواشناسی کهن، زیست باستان شناسی، استخوان باستان شناسی، استفاده از انواع آزمایش ها در خصوص مواد آلی و کانی مکشوفه و بکارگیری فنون پیشرفته مطالعات ژئوفیزیک و نقشه برداری از ویژگیهای علمی این برنامه است. تمام یافته و دادهای حاصل از این مطالعات در سیستم های علمی طبقه بندی و در انواع بانک های اطلاعاتی مورد استفاده و ارزیابی قرار می گیرد.
تاکنون هشت فصل کاوش باستان شناسی در شهر پارسه تخت جمشید به سرپرستی این گروه مشترک انجام شده است و دهها مقاله پژوهشی، برگزاری سمینارهای بین المللی و پایان نامه های دانشجویی و سه جلد کتاب حاصل این مطالعات است. این کاوش ها در زمانی مورد توجه بیشتر دانشگاهها و مراکز علمی بین المللی جهان واقع شد که در فصل ششم کاوش باستان شناسی هیات مشترک ایرانی- ایتالیایی با پیدا شدن کتیبه میخی بابلی یکی از مهمترین ابهامات تاریخی دوره هخامنشی پارسه تخت جمشید روشن شد. با کشف کتیبه بابلی مشخص شد که بنای موجود در ویرانه های تل آجری دروازه بوده است. در واقع متن کلمه بابلی حک شده در زمینه آجر لعابدار از '' دروازه'' نام برده است. در فصل های پیشین کاوش بخش دیگری از همین کتیبه کشف شد که در آن کتیبه خط میخی فارسی باستان نیز از کلمه شارو به معنی شاه نام برده شده بود. بدلیل اینکه بنای مکشوفه در قرن ششم قبل از میلاد بنا شده بود، این بنا پس از ویرانی، طی ۲۵ قرن به تلی از آوار هزاران قطعه آجر تبدیل شده است. در طی این سده ها، کتیبه هایی که در راهروی مرکزی این بنا وجود داشته فروریخته و در آوار ساختمان پراکنده شده است.
این ساختمان بنای چهارگوش است که ابعاد هر ضلع آن حدود ۴۰ متر در محور شمالی جنوبی و ۳۰ متر در محور شرقی - غربی بوده است. دیوارهای قطور این ساختمان به ضخامت حدود ۱۰ تا ۱۲ متر، دور تا دور اتاقی مستطیل شکل به ابعاد ۴۰ متر مربع در مرکز مجموعه فرا می گرفته که این اتاق مرکزی با راهرویی به عرض ۵ متر در دو ضلع جنوب شرقی و شمال غربی به بیرون باز می شده است. در واقع می توان گفت چشم انداز بنای تل آجری با شناسایی سازه های معماری یک بنای بزرگ با نام و نشان کتیبه ای که از دروازه نام می برد، روشن شد.
محور ارتباطی این دروازه در فاصله ۳۶۰ متری جنوب آن یعنی در محوطه تل فیروزی ۵ کشف شد که در آنجا کاخی بزرگ به ابعاد ۵۵ در ۶۰ متر وجود دارد. محدوده بین دروازه تل آجری و هم کاخ مکشوفه اخیر را پردیس هایی فرا گرفته بود که امروزه بخشی از سازه های آبرسانی این پردیس در محل وجود دارد و هم اطلاعات حاصل از بررسی ژئوفیزیک وجود باغ ها و سیستم های آبرسانی این قسمت را تایید کرده است.
تا کنون صدها قطعه آجر لعابدار رنگین از این بنا بدست آمد که بخش عمده ای از این آجرهای لعاب دار مزیّن به انواع نقوش ترکیبی حیوانات بالدار هستند. تصاویر برجسته موجود در این آجرهای لعابدار در بیشتر موارد تصاویر ترکیبی از حیوانات اسطوره ای ایران باستان در سبک و سنّت هنر جنوب غرب ایران شوش و بین النهرین در هزاره اول ق.م است. تمام بدنه بیرونی و راهروی بزرگ بنای دروازه این بخش از شهر پارسه به آجرهای لعابدار رنگین مزیّن بوده است و در ساخت این دروازه هزاران قطعه آجر هر کدام به ابعاد ۳۳ در ۳۳ به ضخامت ۱۱ سانتی متر بکار رفته است. این بنای بزرگ پس از دوره هخامنشی به تلی از خاک تبدیل شده به گونه ای که امروزه ساکنان محلی آن را تل آجری نام نهاده اند.
با توجه به وجود تعداد ۱۲ بنای باستانی دوره هخامنشی در این بخش از حریم تخت جمشید به احتمال به دلیل وجود مشابهت زیاد بین آجرهای لعابدار مکشوفه از بنای دروازه مکشوفه جدید با نقوش اسطوره های بین النهرین و به ویژه دروازه ایشتار در بابل بین النهرین و هم مشابهت نزدیک پلان کاخ بزرگ مکشوفه در فیروزی ۵، به نظر می رسد این بخش از شهر پارسه در دوره های آغازین عصر هخامنشی به احتمال در دوره کوروش بزرگ و یا کمبوجیه بنا شده است. یعنی اینکه در امتداد محور بناهای تخت گوهر، کاخ ها و محوطه های باستانی همجوار آن و پردیس های محور ارتباطی تختگاه تخت جمشید، این بخش شهر پارسه دارای دروازه بوده است. البته وجود این دروازه می تواند به تبع وجود دروازه های آغازین عصر هخامنشی در بابل (۵۸۰ ق.م) و پاسارگاد(۵۵۹-۵۲۹ ق.م)، با اتکاء به نتیجه تاریخ گذاری مطلق کربن ۱۴، روند تاریخی بنا بدین گونه مطرح شود که با کشف این دروازه، خلاء تاریخی شهر پارسه به ویژه در دوره کوروش(۵۵۹-۵۲۹ پ.م) و کمبوجیه(۵۲۹-۵۲۱ پ.م) پیش از به قدرت رسیدن داریوش در سال ۵۲۱ پیش از میلاد روشن می شود.
تخت جمشید در سال ۵۲۱ پیش از میلاد در روزگار داریوش هخامنشی بنا نهاده شد و تا پایان حکومت هخامنشیان در سال۳۳۱ پیش از میلاد به عنوان مهمترین پایتخت سیاسی و مذهبی هخامنشیان مورد استفاده قرار گرفت. چشم انداز تختگاهی که کاخ های هخامنشی روی آن بنا شده است، با شناسایی بیش از ۱۰۰ اثر و بنای باستانی بزرگ در پیرامون تختگاه همواره منظری شهری را برای کاخ های هخامنشی قابل تصور ساخته است. بناهایی که در محدوده ای به وسعت ۶۰۰۰ هکتار در محدوده ای بنام عرصه و حریم تخت جمشید پراکنده اند و حدفاصل فضاهای خالی بین این آثار را پردیس هایی فرا می گرفته است.
باستان شناسان از حدود یکصد سال پیش تا به امروز در پی شناخت کارکرد این آثار باستانی واقع در حریم تخت جمشید هستند و تلاش دارند تا تحلیلی فضایی از انسجام و ارتباط معنایی در مفهوم شهر برای کاخ های تختگاه و بناهای وابسته به آنها در دشت پیدا کنند.
مطالعه جامع تل آجری واقع در ۳ کیلومتری شمال غربی تختگاه تخت جمشید را بایستی در چارچوب کلی تحقیقات پیشین شهر پارسه مورد بررسی قرار داد. دکتر علیرضا عسکری سرپرست ایرانی کاوش بیان داشت ما نیز همانند برخی از محققان پیشین تصور می¬کنیم که ناحیه باغ فیروزی به طور کامل بخشی از شهری بود که به اقامتگاه سلطنتی در تخت جمشید مرتبط بوده است. بقایای استقرار هخامنشی در نزدیکی روستای فیروزی به مرور توسط باستان شناسانی مورد توجه قرار گرفت و نواحی اطراف تختگاه به منظور مکان یابی جایگاه مقدس سلطنتی درون محدوده وسیع¬تر شهر بررسی شد.