بر اساس مطالعات محققان در صورت فوران آتشفشان دماوند شهرهایی که تا حتی صدها کیلومتر از این آتشفشان دور هستند، از فوران‌های آن در امان نخواهند ماند؛ از این رو طرح "رفتارسنجی دماوند" با ایجاد ۱۰ ایستگاه لرزه‌نگاری در دستور کار محققان قرار گرفته است .

ایجاد سیستم پیوسته‌ای از گسل‌های فعال و نیمه‌فعال در اطراف آتشفشان دماوند

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم زمین با اشاره به گسل‌های اطراف آتشفشان دماوند گفت: در سمت شرق قله دماوند گسل "شاهرود" و در غرب آن نیز گسل‌های "کپه‌داغ" قرار دارد که از جمله گسل‌های فعال به شمار می‌رود .

وی در نشست ویژه آتشفشان دماوند با بیان این‌که بخش زیادی از فشار صفحه عربی که به ایران وارد می‌شود در منطقه البرز است، افزود: از این رو منطقه دماوند از نظر زمین شناسی، سیاسی و جمعیتی از اهمیت زیادی برخوردار است.

طالبیان با بیان اینکه آتشفشان‌های فعال در جاهایی قرار دارند که فرودگاه‌های بزرگ در نزدیکی آنها احداث شده‌اند خاطرنشان کرد: از این رو در صورت فعال شدن آنها بخش مهمی از ارتباطات تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

این محقق حوزه زمین‌شناسی آتش‌فشان دماوند را از نوع انفجاری همراه با فوران خاکستر توصیف کرد و ادامه داد: بررسی‌های تاریخچه این آتش‌فشان نشان می‌دهد که فعالیت اول این آتش‌فشان از ۱۸۰۰ تا ۸۰۰ سال قبل و فعالیت دوم آن از ۶۰۰ تا ۷۰۰۰ سال گذشته بوده است.

عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین با اشاره به گسل‌های فعال اطراف آتشفشان دماوند افزود: گسل‌ راندگی در اطراف این منطقه وجود دارد که شناخت کافی از آن وجود دارد و همچنین پیرامون این آتشفشان گسل‌های امتداد لغزی کشیده شده که شناخت دقیقی از آن وجود ندارد.

به گفته این محقق زمین‌شناسی در سمت شرق دماوند گسل شاهرود کشیده شده که گسل فعالی است و در غرب آن نیز گسل کپه داغ وجود دارد.

وی با تاکید بر اینکه بر این اساس سیستم پیوسته‌ای از گسل‌های فعال و نیمه فعال از شمال غرب و تا شمال شرق کشیده شده است اضافه کرد: سوال مطرح در این زمینه آن است که‌ آیا حرکت صفحه کاسین باعث گرد و منحنی شدن البرز شده است یا خیر که این موضوع در حال مطالعه است.

طالبیان در عین حال یادآور شد: از سوی دیگر اگر بگوییم خم شدن البرز باعث ایجاد دماوند شده است این موضوع از نظر علمی قابل دفاع نیست.

مخاطرات دماوند در صورت انفجار

دکتر جلیل قلمقاش نیز در ادامه این نشست با بیان اینکه متاسفانه هر از چند گاهی شایعه‌ای در خصوص فعال شدن آتشفشان دماوند مطرح می‌شود، افزود: چه آنهایی که فعال شدن این آتشفشان را رد می‌کنند و چه آنهایی که می‌گویند این آتشفشان فعال شده است، صحیح نمی‌گویند و این نظرات تنها بر اساس احساسات بیان می‌شود، چرا که ما داده‌های دقیقی از این آتشفشان نداریم.

وی با اشاره به فعالیت فوران این آتشفشان خاطرنشان کرد: بر اساس مطالعات انجام شده جوان‌ترین فعالیت دماوند در دامنه غربی مربوط به ۷۳۰۰ سال قبل بوده، ولی در این مطالعات ادعا نشده است که  شواهدی از جوان‌ترین فوران یافت شده است.

قلمقاش با اشاره به مطالب دماوند در شاهنامه فردوسی، خاطرنشان کرد: داده‌های شاهنامه نشان می‌دهد که در یک هزار سال گذشته این آتشفشان فعالیت‌هایی داشته است.

این محقق حوزه آتشفشان با تاکید بر اینکه مخزن ماگمایی در عمق آتشفشان دماوند وجود دارد، افزود: مطالعاتی که بر روی این قله انجام گرفته، نشان از سه فوران است که در ۲۵ هزار سال قبل رخ داده و همچنین این مطالعات یادآور می‌شود که فوران‌های آینده این آتشفشان بزرگتر خواهد بود.

نگرانی محققان از کنده شدن قله دماوند

عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین با تاکید بر اینکه بر اساس این شواهد ایجاد مرکز مونیتورینگ دماوند پیشنهاد می‌شود، ادامه داد: زمانی که از فوران آتشفشان دماوند صحبت به میان می‌آید، تصور مسئولان خروج گازهای گوگردی از آن است، در حالی که نگرانی اصلی ما کنده شدن قله دماوند است.

به گفته وی، در چنین شرایطی شهرهایی که تا صدها کیلومتر از آتشفشان دماوند دور هستند نیز از این فوران در امان نخواهند بود، از این رو باید دماوند مانند بیماری مورد بررسی قرار گیرد.

محقق پژوهشکده علوم زمین با بیان اینکه در سال ۸۱ طرح پایش دماوند از سوی سازمان زمین‌شناسی مطرح شد، خاطرنشان کرد: ما در گام اول این مطالعات اقدام به پایش چشمه‌های آب گرم این منطقه کردیم که به دلیل کمبود اعتبارات این مطالعات متوقف شد.

وی یادآور شد: ما در این طرح که با عنوان طرح رفتارسنجی دماوند پیشنهاد شد، اعلام کردیم که برای مطالعه این آتشفشان نیاز است که یک ایستگاه اصلی در منطقه ابراء در بخش لاریجان ایجاد شود که قرار است با همکاری استانداری مازندران انجام شود.

این استاد دانشگاه، ایجاد حداقل هشت تا ۱۰ ایستگاه لرزه‌نگاری و GPS را از دیگر بخش‌های این مطالعات نام برد و گفت: برای ایجاد این ایستگاه، محل‌هایی در نظر گرفته شده است که اولین ایستگاه در روستای ناندل راه‌اندازی می‌شود.

این محقق اعتبارات ایجاد مرکز پایش دماوند را ۵.۸ میلیارد تومان اعلام کرد و گفت: تاکنون کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان آن محقق شده است.

تهیه نقشه‌ قله دماوند

مطالعات محققان سازمان زمین‌شناسی نشان می‌دهد که در صورت فعال شدن آتشفشان دماوند، به دلیل نزدیکی آن به مراکز جمعیتی، ۲۰ میلیون نفر متاثر می‌شوند و عمده تغییرات این آتشفشان در سال‌های اخیر از نوع تغییر اقلیم بوده است .

دکتر حمیده رشید، مجری طرح تهیه نقشه زمین‌شناسی دماوند با تاکید بر این‌که زلزله‌شناسی آتشفشان یکی از موضوعات مهم در دنیا است و با اشاره به این‌که در طرح سازمان زمین‌شناسی اقدام به تهیه نقشه یک بیست و پنج هزارم قله دماوند شد، اظهار کرد: این نقشه‌ها بستری را فراهم می‌کند تا بتوانیم مطالعات بعدی را بر  اساس آن اجرایی کنیم، چرا که برای مانیتورینگ دماوند نیاز به نقشه داریم که تنها نقشه تهیه‌شده از این آتشفشان در ۵۰ سال گذشته بوده است.

وی با بیان این‌که تهیه نقشه این آتشفشان از سال ۸۸ در سازمان زمین‌شناسی در اولویت قرار گرفته است، ادامه‌ داد: دماوند بلندترین قله و آتشفشان ایران و خاورمیانه در نزدیکی شمال شرق تهران و جنوب مازندران است.

تهدید ۲۰ میلیون جمعیت شهری در صورت فوران آتشفشان

مجری طرح تهیه نقشه زمین‌شناسی دماوند با اشاره به این‌که در صورت فوران این آتشفشان حدود ۲۰ میلیون نفر از ساکنان شهرهای اطراف آن به طور مستقیم و غیر مستقیم متاثر از آن می‌شوند، در ادامه صحبت‌های خود،‌ خاطر نشان کرد: آتشفشان خفته دماوند در پهنه البرز مرکزی قرار دارد و مخروط درون صفحه‌ای آن در وسعت ۴۰۰ کیلومتر مکعب دارای گدازه‌های تراکی آندیزیتی و مواد آذر آواری است.

رشید، وجود چشمه‌های آبگرم اسک، بایجان و لاریجان را از جمله تظاهرات فعال بودن آتشفشان دماوند نام برد و گفت‌: جامع‌ترین مطالعاتی که درباره دماوند انجام شده است در سال ۱۹۶۶ بود و بعد از آن نیز مطالعات جامع‌تری از سوی سایر محققان صورت گرفته است.

وی دماوند را به شکل مخروط نامتقارنی دانست که نیم مخروط جنوب غربی آن به علت دارا بودن گدازه به جهات دیگری متمایز شده است، گفت‌: بر اساس مطالعات سن‌یابی دماوند، این آتشفشان به دو بخش دماوند جدید و قدیم تقسیم شده که آتشفشان قدیم از ۱۸۰۰ تا ۸۰۰ هزار سال سن‌یابی شده است.

مجری طرح تهیه نقشه زمین‌شناسی دماوند در ادامه‌ صحبت‌های خود سن دماوند جدید را از ۶۰۰ تا هفت هزار سال گذشته دانست و خاطر نشان کرد: آخرین نقشه تهیه شده از این قله ۵۰ سال قبل بوده است و تاکنون هیچ نقشه‌ای برای آن تهیه نشده است و از این رو از سال ۸۸ نسبت به تهیه نقشه‌های یک بیست و پنج هزارم قله دماوند اقدام کردیم.

این محقق برداشت‌های صحرایی در سال‌های ۸۸ و ۸۹ و همچنین ۹۵ تا ۹۷ و برداشت‌های نهایی از پلور را از مراحل تهیه این نقشه نام برد و گفت‌: نقشه تهیه شده شامل بخش شرقی رینه و بخش غربی چاچال است که برداشت‌های نیمه شرقی به پایان رسیده است و برداشت‌های نیمه غربی تا پایان سال انجام خواهد شد.

این محقق سازمان زمین‌شناسی با اشاره به این‌که پیمایش‌های این مطالعات شامل بیش از ۴۰۰ نمونه مطالعاتی پتروگرافی، ژئوشیمی و فسیل‌شناسی است و گفت‌: نقشه اولیه این قله در حال‌ انجام است که تا اوایل زمستان نقشه بخشی از نیمه آتشفشان دماوند تهیه خواهد شد.

مجری طرح تهیه نقشه زمین‌شناسی دماوند در این نشست با بیان این که در مطالعات به نشانه‌های دماوند قدیم و جدید دست یافتیم، گفت‌: مشاهدات ما نشان می‌دهد که دماوند از سال ۸۸ تاکنون دچار تغییرات اساسی شده است، ولی این تغییرات بیشتر به دلیل تغییر اقلیم بوده است.

وی کوچک شدن آبشار یخی، کم شدن برف در قله و کاهش حجم برف را از جمله تغییرات اقلیم در منطقه دماوند نام برد و گفت‌: در سال ۸۹ در پی ۱۸ روز اقامت در این منطقه در شهریور ماه ۱۰ روز پر برف داشتیم، ولی در شهریور ماه امسال حتی یک روز پر بارش نیافتیم.

این مجری طرح تهیه نقشه زمین‌شناسی دماوند در پایان با اشاره به پدیده جاری شدن سیل در منطقه گزنک، گفت‌: بر اساس پرسش و پاسخی که از ساکنان این منطقه داشتیم، در مرداد و شهریور ماه این منطقه شاهد جاری شدن سیل بودند و امسال این حجم سیل بیشتر بوده است.

نزدیک‌ترین ایستگاه لرزه‌نگاری به "دماوند" با ۳۰ کیلومتر فاصله

رییس موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با تاکید بر این‌که ما برای مانیتورینگ آتشفشان دماوند دستگاه‌های لازم را نداریم، گفت: یکی از ایستگاه‌های نزدیک به قله دماوند به دلیل حضور کوهنوردان در آن آسیب‌دیده است و داده‌های آن قابل برداشت نیست، از این رو نزدیکترین ایستگاه مانیتورینگ ما برای پایش وضعیت این آتشفشان ۳۰ کیلومتر فاصله دارد .

دکتر علی مرادی در نشست ویژه‌ ریسک آتشفشان دماوند با تاکید بر این که زلزله‌شناسی آتشفشان یکی از موضوعات مهم در دنیا است، اظهار کرد: موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران نیز دراین حوزه مطالعات فراوانی انجام داده است،  ولی متاسفانه برای این که در حوزه زلزله‌شناسی و آتشفشان متمرکز شویم دستگاه‌های کافی را در اختیار نداریم.

وی آتشفشان دماوند را یک آتشفشان نیمه فعال در نزدیکی مراکز جمعیتی بزرگ توصیف کرد و ادامه‌ داد: از این رو لازم است که به لحاظ انجام مطالعات به دستگاه‌هایی همچون GPS ، سیستم‌های لرزه‌نگاری، ژئوشیمی و ژئوفیزیک مجهز شویم.

رییس موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با تاکید بر این‌که بر اساس تجربیات جهانی اگر قرار بر این باشد که تغییراتی در آتشفشان رخ دهد، می‌توان با تجهیزات لازم پیش‌آگهی‌های لازم را شناسایی کرد، گفت‌: آتشفشان دماوند در نزدیکی گسل مشاء در استان مازندران است که در نزدیکی این گسل زلزله‌های تاریخی متعددی به ثبت رسیده است، ولی داده‌های ما نشان می‌دهد که این زلزله‌ها در نزدیکی قله نبوده است.

وی در ادامه‌ صحبت‌های خود، با اشاره به وضعیت ایستگاه‌های موجود در اطراف آتشفشان قله دماوند، خاطرنشان کرد: ن زدیک‌ترین ایستگاه ما در قله دماوند به دلیل حضور کوهنوردان در آن به عنوان جان‌پناه در حال‌ حاضر از کار افتاده است و ما نیز قادر به دریافت اطلاعات از این ایستگاه نیستیم.

مرادی نزدیک‌ترین ایستگاه مانیتورینگ به این آتشفشان را با فاصله ۳۰ کیلومتری از آن نام برد و یادآور شد: با چنین وضعیتی چگونه می‌توان انتظار داشت که بتوانیم رخدادهای دماوند را ثبت کنیم. ما برای پایش وضعیت دماوند لازم داریم که به قله نزدیک شویم و همچنین ایستگاه‌های لرزه‌نگاری به صورت موقت و دائم در آن نصب شود.

رییس موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با انتقاد از این که هر چند سال یک بار شایعاتی در خصوص فعال شدن "آتشفشان دماوند" مطرح می‌شود، در این رابطه گفت‌: بر این اساس ما پیشنهاد کردیم که شبکه لرزه‌نگاری در این منطقه نصب شود، ولی بعد از فروکش کردن این شایعات، ایجاد چنین شبکه‌ای فراموش خواهد شد.

استادیار گروه فیزیک دانشگاه تهران در بخش دیگری از این نشست از اجرای طرح مشترکی برای مانیتورینگ دماوند با پژوهشگاه زلزله خبر داد و گفت‌: این طرح شامل ایجاد ۱۰ ایستگاه دائمی و ۳۰ دستگاه آرایه‌ای در اطراف دماوند می‌شود و ما امیدواریم که با خرید تجهیزات خارجی بتوانیم این طرح را اجرایی کنیم.

وی همچنین به وضعیت رخدادهای لرزه‌ای از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۶ اشاره کرد و گفت‌: برخی از این رخدادها در اطراف آتشفشان دماوند بوده است و این امر نشان می‌دهد که ما نیاز به فعال‌سازی شبکه لرزه‌نگاری داریم که بتوانیم این رخدادها را به ثبت برسانیم.

رخداد لرزه‌ای درمنطقه ثبت نشده است

رییس موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در ‌عین ‌حال یادآور شد: در سال جاری هیچ رکورد لرزه‌ای در این منطقه به ثبت نرسیده است، ولی این گفته نباید به گونه‌ای تلقی شود که از آتشفشان دماوند غافل شویم.

مرادی با تاکید بر این‌که بر اساس مطالعات ما مخزن ماگمایی در سه تا چهار کیلومتری جنوب غربی آتشفشان دماوند وجود دارد که این مخزن شامل توده‌ای در وسعت ۸۰ کیلومتر مربع است.

رییس موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با بیان این‌که این ماگما به دلیل فوران گوگرد و وجود چشمه‌های آب گرم، داغ است، ادامه‌ داد: ولی این‌که آیا این ماگما در حال‌ سرد شدن و یا در حال بالا آمدن است، پاسخ مناسبی نسبت به این موضوع نداریم؛ چرا که ما دستگاه‌های لازم را برای مانیتورینگ این منطقه در اختیار نداریم.

جمع‌شدگی ۲۲ میلی‌متری ایران به دلیل فشار دو صفحه

رئیس اداره ژئودزی و ژئودینامیک سازمان نقشه‌برداری با تاکید بر اینکه ایران سالانه ۲۲ میلی‌متر جمع می‌شود، گفت: بر اساس داده‌های ما تغییرات حرکتی در دماوند داریم؛ ولی میزان آن را نمی‌دانیم .

حمیدرضا نانکلی با ارائه گزارشی از وضعیت ریخت‌شناسی و تکتونیک دماوند، گفت: ایران از لحاظ تکتونیکی بین دو صفحه عربی و اوراسیا قرار دارد و صفحه عربی فشار زیادی به ایران وارد می‌کند .

وی ادامه داد: کشور ما شاهد پدیده‌های مختلف تکتونیکی و غیرتکتونیکی است که بخشی از آن به دلیل همین فشار روی می‌دهد .

نانکلی با اشاره به وضعیت پایش پوسته زمین در منطقه دماوند، ظهار کرد: ما ۱۳۰ ایستگاه جی‌.پی‌.اس از سال ۸۳ در منطقه فعال کرده‌ایم که وضعیت پوسته را رصد می‌کنند .

عضو کارگروه ملی مخاطرات زلزله، لغزش لایه‌های زمین، ابنیه، ساختمان و شهرسازی با اشاره به داده‌های دستگاه‌های جی‌.پی‌.اس در دماوند، اظهار کرد: این مشاهدات پایش شده و یافته‌ها نشان‌دهنده تغییرات شکلی روی پوسته منطقه دماوند هستند، در مناطقی که شبکه جی‌.پی‌.اس تراکم بهتری دارد مانند شمال غرب دماوند یا منطقه البرز با دقت بهتری می‌توان داده‌ها را تحلیل کرد .

به گفته وی محاسبات جدید نشان می‌دهد پوسته زمین در ایران به دلیل فشار صفحه عربی هر سال ۲۲ میلی متر جمع می‌شود و در منطقه البرز بخشی از نرخ لغزش گسل‌ها و کوتاه‌شدگی پوسته به همین دلیل است .

نانکلی از اندازه‌گیری‌های دقیق در دماوند خبر داد و گفت: بر اساس این اندازه‌گیری‌ها ارتفاع قله ۵ هزار و ۶۱۰ کیلومتر و دهانه قله ۱۵۰ در ۱۵۰ به عمق ۲۷ متر است .

وی ادامه داد: همچنین نصب یک شبکه موقت را طراحی کردیم که فقط برای قله دماوند باشد و داده‌های آن را در سال‌های ۹۱، ۹۲، ۹۴ و ۹۶ تحلیل کرده‌ایم .

این کارشناس زمین‌شناسی گفت: یافته‌های مطالعات نشان داد تغییرات حرکتی در دماوند داریم، ولی میزان دقیق آن را نمی‌دانیم .

وی همچنین با اشاره به برآیند کلی بر اساس مطالعات اولیه نیز گفت: یک ایستگاه در منطقه پلور داریم که داده‌های آن از سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۶ نشان می‌دهد دماوند به سمت شمال شرق در حال حرکت است و در ارتفاع هم ۳ میلی‌متر بالاآمدگی داشته است .

نانکلی با اشاره به انجام یک تحقیق دانشجویی بر اساس تکنیک تداخل‌سنجی راداری نیز گفت: بر اساس این مطالعه منطقه دماوند حدود ۵ میلی‌متر در قسمت شرقی و حدود ۳ تا ۴ میلی‌متر نشست داشته است .

وی در پایان نتیجه گیری کرد: از جهت تغییرات پوسته‌ای می‌توان گفت تغییرات معنی‌دار و غیرطبیعی در خود قله مشاهده نکرده‌ایم، ولی باید مستمر پایش شود و ایستگاه‌های لرزه‌نگار، شتاب‌نگار و جی‌.پی‌.اس در دماوند نصب شود تا از تحلیل داده‌های دقیق و چندحوزه‌ای بتوانیم وضعیت تغییرات پوسته‌ای در دماوند را بررسی کنیم .