استارت‌آپ‌های ایرانی تحریم و محدودیت نمی‌شناسند
استارت‌آپ‌های ایرانی تحریم و محدودیت نمی‌شناسند
گزارش رویترز از وضعیت استارت‌آپ‌ها در ایران
بودجه کم اما امید بسیار؛ این داستان همیشگی استارت‌آپ‌ها و کارآفرینان ایرانی است. کارآفرینان ایرانی در حوزه فناوری طی سال‌های اخیر خوب یاد گرفته‌اند چگونه با تحریم، بی‌پولی، افزایش سنگ‌اندازی‌های امریکا و از همه بدتر قوانین دست‌وپاگیر داخلی کنار بیایند. استارت‌آپ‌ها، کسبوکارهای تجارت الکترونیک و اپلیکیشن‌ها، با حمایت‌های زیرساختی دولت و به لطف نیروی انسانی جوان و دانش‌آموخته در دانشگاه‌های مطرح داخل و خارج از کشور، به‌شدت رو به رشد هستند. برخی از این استارت‌آپ‌ها در حالی موفق به جذب سرمایه خارجی شده‌اند که حتی صنایع نفتی بزرگ و قدرتمند ایران هم نتوانسته‌اند از زمان لغو برخی تحریم‌ها از دو سال گذشته، به این موفقیت دست یابند. به‌رغم خروج تدریجی ایران از انزوای بین‌المللی، هنوز هم شرایط اقتصادی، زندگی و فضای کسب‌و‌کار سخت و دشوار است که این فضا با اظهارات گاه و بیگاه ایالات متحده در خصوص اعمال تحریم‌های جدید، تیره‌تر می‌شود. ورای همه این مشکلات باید به تحریم‌های گوگل و اپل نیز اشاره کرد که طی ماه‌های اخیر دسترسی به برخی سرویس‌های خود از سوی کاربران ایرانی را محدود کرده‌اند. هر چند این بازی یک طرف برنده هم دارد چرا که عدم حضور سرویس‌هایی چون اوبر و آمازون در ایران، راه را برای رشد سریع فروشگاه‌های آنلاین و تاکسی‌های اینترنتی باز کرده است و این کسب‌وکارها بسیار سریع‌تر و قدرتمندتر از سایرین در حال توسعه بازار خود هستند.
رامین ربیعی، مدیرعامل یکی از شرکت‌های سرمایه‌گذاری که به جذب سرمایه خارجی از سوی کسبوکارهای ایرانی کمک می‌کند، معتقد است لفاظی‌های دونالد ترامپ به جای این‌که کسبوکارهای حوزه فناوری را دچار خلل کند، برعکس سبب رونق آن‌ها شده است. وی در ادامه می‌افزاید: «اگر ترامپ همچنان دم از تحریم‌ها بزند، شاید ریسک سرمایه‌گذاری در ایران افزایش یابد اما از سوی دیگر سبب حفظ رقابت بین کسب‌وکارها می‌شود چرا که خبری از حضور نام‌های بزرگ جهانی در ایران نخواهد بود و این نیاز سبب شکل‌گیری استارت‌آپ‌های بومی خواهد شد.»
ربیعی همچنین برآورد کرده که پس از توافق هسته‌ای، تاکنون هزاران میلیون دلار سرمایه به جریان افتاده هرچند آمار دقیقی از این ارقام در دسترس نیست. این در حالی است که با وجود لغو تحریم‌ها، هنوز بسیاری از انتظارات درباره سرمایه‌هایی که پیش‌بینی می‌شد به سمت منابع انرژی سرازیر شوند، تحقق نیافته است. به غیر از قرارداد همکاری شرکت ملی نفت جمهوری اسلامی ایران با کمپانی «توتال» فرانسه، تهران همچنان نتوانسته قرارداد نفتی مهم دیگری با شرکای بزرگ بین‌المللی خود منعقد کند. در مقایسه با قراردادهای عظیم منطقه‌ای نظیر خرید فروشگاه اینترنتی مشهور «سوق» دوبی از سوی آمازون که برخی منابع ارزش این معامله را رقمی بالغ بر ۸۰۰ میلیون دلار برآورد کرده‌اند، سرمایه‌گذاری خارجی در ایران رشد محسوسی نداشته است.
با این حال، ربیعی آینده درخشانی را برای ایران متصور است و می‌گوید: «بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی از من سوال می‌پرسند که کدام یک از بخش‌های سرمایه‌گذاری در ایران در یک دهه آینده شرایط درخشان‌تری خواهند داشت و من همیشه به آن‌ها می‌گویم بخش تجارت الکترونیک و فناوری!»
توان داخلی
پس از لغو تدریجی تحریم‌های بین‌المللی و خروج ایران از انزوا، بخش فناوری توانسته است بسیاری از متخصصان جوانی را که به امریکا، کانادا و اروپا مهاجرت کرده بودند، به وطن بازگرداند. آن‌ها امیدوارند بتوانند تجربیات جهانی خود را به استعدادهای داخلی منتقل کنند.
رضا اربابیان یکی از همین متخصصان است که با همین انگیزه کانادا را به مقصد موطن خود ترک کرده است. او که از نوجوانی به کانادا مهاجرت کرده بود، با این هدف به ایران بازگشت تا در کنار خانواده‌اش به تجارت منسوجات بپردازد اما در سال ۲۰۱۲ میلادی نسخه ایرانی وب‌سایت مشهور امریکایی Craigslist را راه‌اندازی کرد که کاربران روی این وب‌سایت اقدام به خرید و فروش لوازم خانگی، خودرو و... می‌کنند. این وب‌سایت که اکنون حدود شش سال از راه‌اندازی آن می‌گذرد، اکنون حدود ۲۰۰ نفر پرسنل دارد اما هنوز هم بودجه و سرمایه مهم‌ترین دغدغه این وب‌سایت محسوب می‌شود. اربابیان می‌گوید: «بسیاری از کمپانی‌های خارجی همچنان نسبت به سرمایه‌گذاری در این کشور حساس و محتاط هستند و از طرفی سرمایه‌گذاران داخلی هم هنوز ارزش تجارت آنلاین را درک نکرده‌اند. برای بسیاری از سرمایه‌گذاران داخلی هنوز این مسئله که بخواهند پنج سال صبر کنند تا یک استارت‌آپ به سوددهی برسد، جا نیفتاده است.
زیرساخت
هر چند چرخه دسترسی وسیع به اینترنت در ایران خیلی دیر کامل شد اما در دولت حسن روحانی، سرمایه‌گذاری وسیعی در این زمینه شکل گرفت که امید می‌رود این زیرساخت به جذب بیشتر سرمایه خارجی و اشتغالزایی کمک کند.
انجمن پایش جامعه اطلاعاتی جمهوری اسلامی ایران در گزارشی اعلام کرده که تا ماه مارس ۲۰۱۷، بیش از ۶۲ درصد از جمعیت ایران به اینترنت متصل شده‌اند که این رقم در مقایسه با سال ۲۰۱۳ میلادی یعنی زمانی که حسن روحانی در دور نخست به ریاست جمهوری رسید، ۲۱ درصد رشد داشته است.
همچنین نرخ خرید گوشی‌های هوشمند نیز در ایران افزایش یافته به طوری که جمعیت ۸۰ میلیونی ایران که سه سال پیش تنها از دو میلیون دستگاه گوشی هوشمند استفاده می‌کرد، تا سال ۲۰۱۶ میلادی ۴۰ میلیون استفاده‌کننده از گوشی‌های هوشمند داشته است. گرچه برخی اپلیکیشن‌های ایرانی از روی اپلیکیشن‌های مشابه خارجی کپی شده‌اند اما سال‌ها تحریم و انزوا، استعدادهای داخلی را مجبور کرده تا خلاقیت بیشتری به خرج دهند و اپلیکیشن‌های بومی را طراحی و پیاده‌سازی کنند به طوری که به نظر می‌رسد در ایران دیگر شاهد کمبود نیروی متخصص در این زمینه نیستیم.
یکی از این استعدادها، فرشاد خدامرادی است که توانسته اپلیکیشن کاریابی طراحی کند که این اپلیکیشن برخلاف وب‌سایت‌های قدیمی، با کمک یک الگوریتم می‌تواند کاندیداهای استخدام را به مشاغل مناسب متصل کند. خدامرادی نیز از دشواری‌های دسترسی به خدمات فناوری خارجی که اغلب آن‌ها نیز در ایالات متحده فعالیت دارند، گله‌مند است. وی می‌گوید: «بزرگ‌ترین مانع استارت‌آپ‌های ایرانی این است که هر لحظه امکان قطع سرویس‌های جهانی که این استارت‌آپ‌ها استفاده می‌کنند، می‌رود.»
خدامرادی به سرویس Firebase گوگل اشاره می‌کند که از این پلتفرم برای ارسال اعلان‌ها (Push Notification) توسط اپلیکیشن‌هایی مانند تاکسی‌های آنلاین و... استفاده می‌شود. این سرویس تاکنون چندین بار در ایران از کار افتاده ولی گوگل تاکنون درباره این مشکل اظهارنظری نکرده است.
گرچه شرکت‌های فناوری در ایران می‌توانند راه خود را از تحریم‌ها جدا کنند اما همچنان شرکت‌های امریکایی اشتیاقی برای ریسک کردن و همکاری با شرکت‌های ایرانی در حوزه فناوری ندارند. هر چند ممکن است کمپانی‌های امریکایی چون آمازون قادر به ورود به ایران نباشند اما احتمال این‌که شرکت‌های اروپایی و آسیایی اقدام به خرید یا سرمایه‌گذاری روی بازیگران اصلی عرصه فناوری در ایران کنند، زیاد است.
منبع: مجله دانش بنیان