جای خالی زیبایی

در باب کج سلیقگی طراحان ایستگاه های متروی تهران

در کلان شهر ها یکی از مهم ترین وسایل حمل و نقل عمومی، خطوط مترو است. حمل و نقلی که حدود نیم قرن از حضورش در اروپا می گذرد و به تبع آن مدت زمانی است که شهر تهران صاحب یکی از بزرگ ترین خطوط مترو شده است. یکی از بهترین راه حل های کنترل ترافیک در کلان شهر ها راه اندازی و گسترش خطوط مترو است که با توجه به سرعت جابه جایی و هزینه های کم، بسیاری از شهروندان ترجیح می دهند از مترو استفاده کنند. حتما در ترافیک تهران به این فکر کرده اید که اگر مترو نبود و جمعیت زیاد متروسواران روی زمین می آمدند، برای شهر چه اتفاقی می افتاد و بعد خدا را شکر کرده اید که مترو تهران ساخته شده است.
تقریبا تمام شهروندان تهران حداقل یک بار برای سوار شدن به مترو وارد ایستگاه مترو شده اند. اما اگر شما مشتری پر و پا قرص مترو تهران هستید، یکی از مواردی که به ذهنتان خطور کرده موضوع طراحی ایستگاه ها است. ایستگاه هایی که با یک نوع معماری شبیه به هم در امتداد حرکت قطار پشت هم به صف شده اند. ایستگاه هایی سری دوزی شده که فقط خستگی مسافران را دوچندان می کنند. بدیهی است که سازندگان مترو باید به این نکته توجه می کردند که برای مسافرانی که قید آسمان شهر را می زنند و زیر زمین حرکت می کنند، لازم است تمهیداتی بیندیشند. ناگفته پیداست که مدیران و سازندگان ایستگاه های مترو، تقریبا هیچ ایده و طرحی نداشتند و بعد از ساخت اولین ایستگاه و ذوق زدگی ناشی از آن، باقی ایستگاه ها را کپی پِیست کرده اند و چه موضوع آشنایی است این عدم دقت در زیبایی شناختی. نمونه بارز این روزها، داستان لباس تیم ملی فوتبال در جام جهانی است که مسئولین فوتبال کشور با کج سلیقگی تمام، برای بازیکنان پیراهن و شورت یکدست سفید خریده اند تا خود را برای یکی از مهم ترین رویداد های جهانی آماده کنند.
اما در این جا موضوع ما لباس تیم ملی فوتبال نیست بلکه سعی دارم چند ایستگاه مترو در جهان را با ایستگاه های مترو تهران مقایسه کنم. یکی از قدیمی ترین خطوط مترو در جهان متعلق به شهر مسکو در روسیه است. مترو کلان شهر مسکو در سال ۱۹۳۵ راه اندازی شد تا یکی از زیباترین و باشکوه ترین شبکه های زیرزمینی در جهان رقم بخورد. ایستگاه های بزرگ خطوط مترو مسکو با ذهنیت ستایش از دولت کمونیست، حاکم وقت، تاسیس شده بود. این ایستگاه های بزرگ با مجسمه های مرمری، دیوارهای موزائیک کاری شده، شیشه های رنگین و مانند آن تزئین شده اند. جالب است بدانید که یکی از جاذبه های توریستی مسکو، ایستگاه های مترو شهر است که چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند. ایستگاه هایی شبیه به موزه که با بهترین متریال روز و به بهترین نحو ممکن ساخته شده اند. معماری ایستگاه های مترو مسکو این روزها شامل ترکیبی از تاریخ گذشته این کشور و معماری مدرن است. در مسکو هیچ ایستگاهی شبیه به دیگری نیست و هر کدام با توجه به محل قرارگیری اش در شهر و پیش زمینه های تاریخی، طراحی مختص به خود را دارد. استفاده از معماران بنام و چیره دست برای طراحی ایستگاه ها باعث شده  که هر ایستگاه، حال و هوای مختص به خود را داشته باشد و فضاهای متفاوتی را در اختیار مسافران و بازدیدکنندگان قرار دهد. در سال های اخیر روسیه با توجه به میزبانی جام جهانی ۲۰۱۸، گسترش خطوط مترو و بازسازی ایستگاه ها را در دستور کار خود قرار داده است.
حالا سری هم به مترو پاریس بزنیم. قدیمی ترین مترو جهان که در سال ۱۹۰۰ اولین خط آن افتتاح شد. مترویی با بیشترین فضای ایستگاهی در جهان که فضای مناسبی را در اختیار مسافران قرار می دهد. اکثر ورودی های مترو پاریس به سبک آرت نو ساخته شده و هکتور گومارد معمار مطرح آن زمان بسیاری از سردرهای ورودی را طراحی کرده است که حدود ۸۶ تا از این ورودی ها هنوز پا برجاست. ایستگاه های مترو پاریس نیز منعکس کننده فرهنگ و تاریخ همان منطقه است. به عنوان مثال ایستگاه موزه لوور دارای نشانه هایی است که مسافران به راحتی درمی یابند که به ایستگاه لوور رسیده اند. دیوار های بیرونی مترو با کادری از کاشی های رنگی برای تبلیغات و پوستر در نظر گرفته شده است. این مجموعه زیبا در شهر پاریس باعث شده که توریست ها از خطوط حمل و نقل عمومی شهر خاطرات زیبایی را با خود همراه داشته باشند.
همان طور که گفته شد ایستگاه های مترو تهران به صورت اعجاب انگیزی سرد و بی روح هستند و کمترین توجهی نیز به اجرا و متریال آن نشده است. این بار که وارد مترو شدید به سنگ کاری دیواره های داخلی مترو دقت کنید تا متوجه شوید که مجری نیز سعی داشته فقط کار را انجام دهد و دقت در اجرا را نیز فدای سرعت بی دلیل کرده است.  به عنوان مثال در ایستگاه و زیرگذر چهارراه ولیعصر سهل انگاری در تمام موارد ساخت به اوج خود می رسد و حتی از نظر طراحی انگار به دنبال ساخت ماز برای سردرگمی مردم در زیر زمین بوده اند تا مسیر های ورود و خروج را گم کنند. از این نمونه های ضعیف به تعداد تمام ایستگاه های مترو وجود دارد که می تواند حس زیبایی رهگذران را در طرفه العینی کور کند.
در انتها فقط می توان امیدوار بود که با روی کار آمدن مدیران جدید شهری این مسیر تکرار نشود و ایستگاه های جدید مترو برای مسافران محل های جذاب و دیدنی شوند.

منبع: مجله دانش بنیان