به گزارش روابط‌عمومی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، به دنبال بروز زمین‌لغزش دامنه شمالی شهر شیراز در تیر ماه امسال کارشناسان  مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی منطقه جنوب(شیراز) به بررسی این پدیده پرداختند.

بر اساس این گزارش، در تاریخ ۹۷/۴/۲۶ جهت بررسی زمین‌لغزش دامنه شمالی بلوار جمهوری شهر شیراز در انتهای کوچه کوهستان،  کارشناسان مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی شیراز  همراه با اکیپ ستاد بحران استان، منطقه لغزشی را بررسی کردند و پس از بازدید از منطقه، پارامترهای چینه‌شناسی و ساختاری و زمین‌شناسی مهندسی منطقه بررسی و برداشت شد و در نهایت با توجه به اطلاعات برداشت شده و تصاویر ماهواره‌ای، تحلیل زمین‌شناسی آن انجام شد.

بر اساس دیدگاه کلی منطقه لغزشی در ۵۵۰ متری شمال بلوار جمهوری در انتهای کوچه کوهستان واقع شده که موقعیت محل لغزش در تصویر ماهواره‌ای شمال شهر شیراز در شکل شماره ۱ و ۲  نشان داده شده و محل لغزش در رسوبات کوهپایه‌ای، مخلوط‌های گسلی و لایه‌های مارنی سبز و خاکستری و سفید رخ داده که پیرامون آن لایه های سنگ آهک قرار دارد.

در شمال شهر شیراز رخنمون‌هایی  از سازند آسماری و جهرم که شامل لایه ستبر سنگ آهک است که رشته کوه‌های تاقدیسی این منطقه را تشکیل می‌دهد. در این منطقه تاقدیس پشت مله قرار دارد. دامنه جنوبی این تاقدیس در محل بلوار جمهوری توسط گسل راندگی ابریشمی متاثر شده و بهم‌ریختگی در شیب لایه‌ها در این مسیرکاملا مشهود است. در بخش‌های شمالی‌تر  دامنه دسته گسلی‌های فرعی ثقلی و امتدادلغز این یال تاقدیس را تحت‌تاثیر قرار داده و سبب به‌هم ریختگی در شیب لایه‌ها ، ایجاد دامنه‌های پر شیب، ظاهر شدن لایه‌های مارنی را تشکیل می‌دهد و در نهایت ناپایداری دامنه‌ای، که محدوده لغز یکی از این محدوده‌ها است.

لایه‌های مارنی مربوط به سازند رازک یا مارن‌های سازند آیماری یا جهرم (که در بررسی فسیل‌شناسی نوع سازند تعیین خواهد شد) است این سازند در این منطقه در بردارنده لایه‌های مارنی و سیلتی به رنگ سبز و خاکستری و سفید است. رخنمون این سازند در این قسمت بسیار محدود است و به علت عملکرد گسله ثقلی، بصورت محدود در این منطقه ظاهر شده است. لایه‌های مارنی توسط لایه های سنگ آهک جهرم محاط شده  که به صورت صخره‌ساز در این منطقه دیده می‌شود و در محدوده لغزش، رسوبات کوهپایه‌ای و برش گسلی (قطعات ریز و درشت زاویه‌دار بهم‌جوش خورده) در دامنه پر شیب این لایه‌های مارنی را نیز پوشانده است.

بر اساس شواهد صحرایی و نقشه زمین‌شناسی، گسلی فرعی با عملکرد ثقلی در محدوده لغزشی می‌گذرد و این گسل سبب ناهنجاری‌های ساختاری و تغییرات شیب لایه‌ها در دو سوی گسل و پدیدار شدن لایه‌های مارنی در این قسمت شده است. این گسل پهنه‌ای نزدیک به ۲۰۰ متر را متاثر ساخته و سبب ایجاد دامنه‌ای پر شیب و ناپایدار  در این محدوده شده است .  تصویر شماره  ۳ ،۴، ۵ و ۶ به ترتیب پهنه گسلی در محدوده لغزشی در تصویر ماهواره‌ای و نقشه زمین‌شناسی منطقه را نشان می‌دهند. عوامل ایجاد گسیختگی مواد تشکیل‌دهنده در دامنه‌هایی مانند محدوده مورد بررسی را می‌توان به  ناپایداری دامنه به‌علت وجود گسل فرعی با عملکرد ثقلی و فعال، ارتفاع زیاد و شیب زیاد دامنه در این قسمت و همچنین ناپایداری انسان زاد از قبیل حذف پاشنه دامنه، شیب زیاد دامنه سبب کاهش نیروی اصطکاک و افزایش نیروی ثقل، حرکت‌های توده‌ای و یا زمین‌لغزش می‌شوند.

عوامل موثر در زمین‌لغزش انتهای کوچه کوهستان

۱- عملکرد گسل فرعی و فعال با سازوکار ثقلی که بلوک بالا آمده گسل (فرا دیواره) در شمال محدوده لغزشی و بلوک پایین افتاده (فرو دیواره) در محل لغزش و جنوب آن قرار دارد و سبب ایجاد ارتفاع زیاد و شیب تند دامنه شده است. پهنه متاثر از این گسل در محدوده مورد بررسی نزدیک به ۲۰۰ متر است (شکل ۳)

۲- شیب دامنه (شیب‌های بالای ۳۰ درصد)، شیب و جهت  لایه‌ها، گسله‌ها و شکست‌ها می ‎ تواند در تشکیل و تشدید حرکات توده‌ای نقش داشته  باشند چنانکه در محدوده مورد مطالعه، دامنه پر شیب بوده و گوه آبرفت گسلی شامل رسوبات درشت دانه زاویه‌دار آهکی و برش‌های گسلی با ضخامت‌های متفاوت از ۲۰ سانتی‌متر تا ۴ متر، سطح این دامنه را پوشش داده است. جهت شیب لایه‌بندی با شیب زیر ۲۰ درجه به سمت دامنه است که خود یکی دیگر از عوامل ضعف دامنه‌ای در این منطقه است.

۳-وجود چشمه‌سارهای فصلی و آبیاری‌های فضای سبز در شمال محدوده لغزش که سبب کاهش اصطکاک می‌شود به‌ویژه چشمه‌سارها در فصول پر باران.

۴- لایه‌های مارنی نزدیک به سطح و زیر رسوبات دامنه‌ای با سطحی ناهموار (بدلند) وجود دارند که یکی دیگر از عوامل تضعیف دامنه می باشد.

۵- نوع استفاده از زمین، تسطیح اراضی بصورت غیر اصولی و برداشت خاک و نهشته‌های پاشنه پایداری دامنه، سبب ناپایداری و رانش در این محدوده شده است.

تمام عوامل یاد شده در رخداد این لغزش تاثیر داشته است و سبب حرکت توده‌ای و رانش زمین شده است.

ویزگی‌های زمین لغزش انتهای کوچه کوهستان

تصویر  شماره ۷ تا ۱۶ نمایی از زمین‌لغزش محدوده مورد بررسی و پدیده‌های رخداده ناشی از لغزش را نشان  می‌دهد. این زمین لغزش نزدیک به ۸۰ در طول دامنه و ۵۵ متر عرض دامنه در عمق های ۲۰ سانتی متر تا ۴ متر را متاثر ساخته که مساحت نزدیک به  ۴۴۰۰ متر مربع را متاثر ساخته و عمق زمین‌لغزش محدوده به لایه‌های آبرفتی و خاک است.

تصویر ۷: نمایی از توده آبرفتی لغزیده در محدوده مورد بررسی، محل گسیختگی با علامت مشخص شده است. (دید رو به شمال)

تصویر ۸ : نمایی از گسیختگی و لغزش در محدوده مورد بررسی (دید به شمال شرق)

تصویر۹ : نمایی از آثار گسیختگی متعدد و لغزش که در این تصویر چهار سطح پله‌کانی ناشی از گسیختگی دیده می‌شود

تصویر ۱۰: نمایی از دامنه پر شیب و آثار گسیختگی و همچنین محل تقریبی گذر گسل ثقلی در تصویر مشخص شده است(دید به جنوب شرق)

تصویر ۱۱: نمایی از حرکت افقی سقف بتنی آب انبار که با علامت مشخص شده است

تصویر ۱۲:  نمایی از ریزش بخشی بدنه آب انبار و صدمه به دیواره آپارتمان و شرایط ناپایدار فعلی این سازه در محل رانش

تصویر۱۳: ضخامت متغییر رسوبات دامنه ای، آثار گسیختگی در پوشش آبرفتی

تصویر  ۱۵: نمایی از گسیختگی های ایجاد شده در رسوبات دامنه ای

تصویر  ۱۶: نمایی از تاثیر رانش بر سازه های محدوده رانش

نتیجه: با توجه به بررسی‌های صحرایی و مطالعات انجام شده در ارتباط با محدوده رانشی نتایج زیر حاصل شد:

۱-این زمین لغزش نزدیک به ۸۰ متر در طول دامنه و ۵۵ متر عرض دامنه را در عمق های ۲۰ سانتی متر تا ۴ متر متاثر ساخته است که مساحت نزدیک به  ۴۴۰۰ متر مربع را متاثر ساخته است.

۲- عملکرد گسل فرعی و فعال با سازوکار ثقلی و پهنه متاثر از این گسل در محدوده مورد بررسی نزدیک به ۲۰۰ متر است، از جمله عامل اصلی ایجاد توپوگرافی ناپایدار، دامنه پر شیب و بلند در این منطقه است.

۳- عمق زمین‌لغزش محدوده به لایه‌های آبرفتی و خاک است و در مشاهدات صحرایی گسیختگی در لایه‌های مارنی دیده نشد.

۴- این زمین لغزش از نوع فعال است و آثار لغزش‌های مکرر در این قسمت گویای آن است.

۵- رخداد زمین لغزش در صورت عملیات های غیر اصولی، وجود دارد.

۶- سرعت زمین لغزش کُند است.

۷- درجه خطر زمین‌لغزش با توجه به اینکه در منطقه مسکونی قرار دارد از نوع پر خطر محسوب می‌شود.

۸-مرکز این زمین‌لغزش از محل حد واسط دو مجتمع آپارتمانی در محدوده است، که یکی از عوامل اصلی ایجاد رانش برداشت غیراصولی در این قسمت و بخش‌های پیرامون آن است.

۹- جهت شیب لایه‌بندی با شیب زیر ۲۰ درجه به سمت شیب دامنه است که خود یکی دیگر از عوامل ضعف دامنه‌ای در این منطقه است.

۱۰-وجود چشمه‌سارهای فصلی و آبیاری‌های فضای سبز در شمال محدوده لغزش که سبب کاهش اصطکاک می‌شود به‌ویژه چشمه‌سارها در فصول پر باران.

۱۱- لایه‌های مارنی نزدیک به سطح و زیر رسوبات دامنه‌ای با سطحی ناهموار (بدلند) وجود دارند.

۱۲- نوع استفاده از زمین، تسطیح اراضی بصورت غیراصولی و برداشت خاک و نهشته‌های پاشنه پایداری دامنه، سبب ناپایداری و رانش در این محدوده شده است.

راهکارها

بنابراین محدوده یاد شده از شمار مناطق پر خطر است و این چنین مسیرها باید شناسایی و جهت ایمن‌سازی آنها  اقدام شود و در صورت ایجاد پایداری، باید موارد زیر اعمال شود.

الف) عملیات‌های سریع و کوتاه‌مدت جهت ایجاد پایداری اولیه و خارج شدن از بحران

• ایجاد پاشنه و سطوح شیب‌دار در دامنه بخش لغزیده و افزودن به وزن پاشنه دامنه و یا با افزودن یک بخش خاکریز یا سنگریز سکو مانند در پای دامنه
• ایجاد فضاهائی برای انباشته شدن واریزه‌ها
• ایجاد مانع و دیواره برای سازه‌های در محرض خطر
• برداشتن قطعات سنگی ناپایدار
• خارج کردن بخش‌های ناپایدار با استفاده روش‌های پله‌کانی و کم کردن شیب دامنه
• مدیریت آب‌های بالا دست و زهکشی مناسب و هدایت جریان آنها به خارج از محدوده لغزش

ب) راهکارهای بلند مدت

• کم شیب کردن دامنه و کاهش ارتفاع دامنه به‌وسیله ایجاد سطوح پله کانی و کاهش وزن رو باره‌ها
• جلوگیری از فرسایش سطح دامنه
• ایجاد دیواره‌های بتی و حائل
• بهبود وضعیت زهکشی سطحی یا داخلی برای کنترل نیروی مخرب
• استفاده از تمهیدات یا سازه های مهندسی از قبیل پا سنگ بتنی، میل مهار سنگ، قطعات بتنی و میل مهار، مهار کابلی، توری سیمی، دیوار ضربه گیر، بتن پاشی و پایه سنگریز

شایان ذکر است، این گزارش در پی وقوع رانش در دامنه شمالی شهر شیراز و به درخواست استانداری فارس و اداره‌کل مدیریت بحران استان با اعزام اکیپ کارشناسی مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی منطقه جنوب(شیراز) به سرپرستی دکتر یوسفی رییس این مرکز تهیه شده است.

در این بازدید که با همراهی دکتر رحیمی معاون امور عمرانی استانداری فارس، مهندس وکیل‌زاده سرپرست اداره‌کل مدیریت بحران استان، دکتر یوسفی رییس مرکز زمین‌شناسی شیراز، صالحی دادستان شیراز، مهندس پورخواجه رییس نظام مهندسی ساختمان استان، دکتر بنان از دانشکده مهندسی دانشگاه شیراز، مسوولین معاونت فنی شهرداری و سازمان آتش نشانی حضور داشتند، ابتدا به درخواست معاون امور عمرانی استانداری، دکتر طهمورث یوسفی رییس مرکز زمین‌شناسی شیراز، توضیحاتی در خصوص وضعیت زمین‌شناسی، آبرفت، شکستگی‌ها و گسل فرعی در بالادست و گودبرداری‌های غیراصولی در محل توضیحاتی ارائه داد و سپس جلسه‌ای در محل تشکیل شد .

با توجه به مباحث جلسه میدانی و جلسات قبلی تصمیمات زیر اتخاذ شد :

۱-در گام اول اقدامات لازم جهت تثبیت و جلوگیری از ادامه حرکت توده رانشی توسط شهرداری انجام شود .

۲-کارگروهی متشکل از اداره کل مدیریت بحران، حوزه فنی شهرداری، نظام مهندسی، مرکز زمین شناسی شیراز، کانون کارشناسان رسمی دادگستری و راه و شهرسازی تشکیل و گزارشات جهت تصمیم‌گیری نهایی به حوزه امور عمرانی استانداری ارسال شود.

۳-مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی منطقه جنوب گزارشی از دلایل وقوع رانش و اقدامات لازم و ضروری جهت کنترل آن به استانداری ارائه کند .

۴-اکیپ نقشه‌برداری جهت پایش مقدار و نحوه حرکت توده رانشی برداشت‌های لازم را انجام دهد

۵-اقدامات ایمنی در خصوص تخلیه ساختمان‌های مجاور و قطع گاز توسط دستگاه‌های مربوطه ادامه یافته و مدیریت شود .

۶-دستگاه‌های اجرائی مرتبط گزارش کارشناسی و اقدامات انجام شده را جهت تصمیم‌گیری نهایی به اداره کل مدیریت بحران استانداری ارائه کند .

شایان ذکر است مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی منطقه جنوب(شیراز) از ابتدای وقوع رانش مذکور در همه بازدیدهای میدانی و جلسات مربوطه حضور داشته و در حال تهیه گزارش فنی درخواستی است که به محض تهیه، جهت بهره‌برداری از طریق وب سایت سازمان و فضای مجازی اطلاع‌رسانی خواهد شد.