آیا می دانستید کارشناسان حوزه سلامت در دنیا برای داشتن نسلی سالم در آینده از همین حالا برنامه ریزی کرده اند؟ برنامه از این قرار است که آنها می خواهند با شناسایی بیماری ها از دوران کودکی هزینه های هنگفت تحمیلی درمان به جامعه را به حداقل ممکن برسانند. جالب است بدانید دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این زمینه دست به کار شده تا چنین هدفی را در ایران محقق کند برای همین به تازگی «مرکز جامع تکامل کودکان همایون» را در مرکز بهداشت شمال راه اندازی کرده است.

رویکرد متخصصان این حوزه به پیشگیری از بیماری ها از آنجا سرچشمه می گیرد که مستندات علمی نشان می دهد قبل از رسیدن به هشت سالگی، سنی است که بیشترین رشد هوشی در کودکان اتفاق می افتد. در واقع، سال های اولیه عمر در شکل گیری شخصیت، هوش و رفتار اجتماعی افراد بسیار تعیین کننده است. با این توضیح که به گفته کارشناسان نظام سلامت، میلیون ها کودک زیر پنج سال در دنیا از رسیدن به حداکثر پتانسیل تکاملی خود باز می مانند درحالی که عمده ترین عوامل آن ها قابل پیشگیری و مداخله است.

دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با همین نگاه و اهمیت کاهش نابرابری ها و دسترسی به عدالت در سلامت به تازگی مرکزی را راهاندازی کرده تا از این طریق از بروز معلولیتهای ناشی از یکسری اختلالات و در بلندمدت از تحمیل هزینه های درمان به نظام سلامت کشور جلوگیری کند؛ موضوعی که قاسم جان بابایی، معاون درمان وزارت بهداشت نیز به آن اشاره می کند و می گوید: «این برنامه درنظر دارد قبل از وقوع بیماری، پیشگیری از بروز بیماری، تشخیص زودرس، پیشگیری از عوارض بیماری و هزینه ایجاد شده برای خانواده بیمار و کشور را در دستور کار قرار دهد.»

اهمیت برنامه ریزی به منظور پیشگیری از بیماری ها برای کشورهای پیشرفته به اندازه ای است که به گفته معاون وزیر بهداشت، «در کره جنوبی سالانه حتی یک بچه «موکوپلی‌ساکاریدوز» متولد نمی‌ شود اما در حال حاضر در کشور ما با وجود بیماری «ام.پی.اس» هم بچه‌ های معلول به دنیا می‌ آیند و هم در سن جوانی از بین می‌ روند و هم برای درمان آنها صدها میلیارد در کشور هزینه می ‌شود؛ حالا چرا چنین چیزی در کره جنوبی اتفاق نمی ‌افتد؟ چون آنها در زمان مناسب پیشگیری می ‌کنند.»

به اعتقاد دکتر محمد آقاجانی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز توسعه پایدار کشور در گرو وجود کودکان سالم است. وی توضیح می دهد: «حمایت های وزارتخانه ما را مصمم تر خواهد کرد تا علاوه بر توسعه فضاهای پیشگیری و درمان به موقع برای کودکان بتوانیم از سایر دانشگاه ها برای راه اندازی این مراکز حمایت کنیم.»

تشخیص کودکانی که روند تکاملی غیرطبیعی دارند

از سوی دیگر، طاهره پریچهره، کارشناس مسئول واحد سلامت خانواده مرکز بهداشت شمال تهران درباره جزییات این طرح می گوید: «وضعیت زندگی در طول دوران شیرخواری و ابتدای کودکی تاثیر قابل توجهی بر تکامل کودکان دارد. شیرخواران و کودکانی که دارای مشکلات فیزیکی(جسمانی) یا محیطی هستند برای آن که تکامل مطلوب و مناسبی داشته باشند نیازمند توجه ویژه ای هستند. این کودکان نسبت به سایر اطفال بیشتر به اختلالات تکاملی یا تاخیر تکامل دچار می شوند و این امر خود زمینه ساز بروز انواع و درجات مختلفی از معلولیت های حرکتی، ذهنی، گفتاری، شنوایی و بینایی در آن ها می شود.»

به گفته وی، «برای پیشگیری از این امر لازم است با تشخیص زودرس مشکلات آن ها و انجام مداخلات به موقع، از بروز تاخیر یا اختلال تکامل جلوگیری کنیم. هدف ما این است که با یک برنامه غربالگری مناسب، کودکانی که روند تکاملی غیرطبیعی دارند را سریع تر تشخیص دهیم تا بتوانیم با مداخله به موقع در جهت اصلاح یا کاهش مشکلات این کودکان گام برداریم و نهایتا از بروز معلولیت کودکان پیشگیری کنیم . »

کارشناس مسئول واحد سلامت خانواده مرکز بهداشت شمال تهران یادآور می شود: «در همین راستا برنامه غربالگری تکامل کودکان برای همه کودکان یک ساله، کودکان ۴ تا ۶۰ماهه مشکل دار و شیرخواران پرخطر در تمامی مراکز خدمات جامع سلامت شهری و پایگاه های سلامت در حال اجرا است . »

ارایه پرسش نامه به مراجعان با هدف بررسی تخصصی

این کارشناس مسئول واحد سلامت خانواده توضیح می دهد: «گروه هدف فوق الذکر پس از مراجعه به مراکز ارائه خدمات بهداشتی و دریافت پرسشنامه ASQ ، پرسش نامه در منزل توسط والدین تکمیل و حداکثر ظرف مدت یک هفته به مراکز بازگردانده می شود. اقدامات امتیازدهی توسط همکاران غیر پزشک ارائه دهنده خدمت انجام و کودک جهت تصمیم گیری وضعیت تکامل به پزشک مرکز ارجاع داده می شود. در صورت تشخیص پزشک مرکز و احراز وجود مشکل با تایید مسئول مرکز، کودک به منظور تشخیص قطعی به مراکز تخصصی ارجاع داده می شود.»

اما واحدهای مرکز جامع تکامل کودکان همایون شامل چه مواردی است؟ پریچهره در این باره می گوید: «کلینک تخصصی اطفال، یکی از خدماتی است که در این مرکز ارایه می شود. درمانگاه تخصصی و فوق تخصصی مرکز همایون همه روزه ازساعت ۸صبح تا ۱۲ظهر فعال است. همچنین این مرکز دارای فوق تخصص نورولوژی اطفال در روزهای سه شنبه هر هفته و متخصص تغذیه همه روزه و متخصص اطفال و داخلی است که طبق برنامه ریزی قبلی در سایت اعلام می شود. با این توضیح که تمام ویزیت ها در این مرکز با حضور و نظارت مستقیم اساتید دانشگاهی است.»

غربالگری تنبلی چشم کودکان ۳ تا ۶ ساله

غربالگری تنبلی چشم کودکان هم از دیگر خدماتی است که در مرکز جامع تکامل کودکان همایون ارایه می شود. کارشناس مسئول واحد سلامت خانواده مرکز بهداشت شمال تهران توضیح می دهد: «برنامه ملی غربالگری تنبلی چشم یک برنامه بهداشتی، پیشگیری و مراقبت اولیه در نظام سلامت محسوب می ‎ شود. هدف اصلی این برنامه، کشف‌ به موقع کودکانی است که در ظاهر سالم به‌نظر می‌رسند اما امکان دارد به‌دلیل نابرابری خطای انکساری چشم‌ها یکی از آنها در خطر تنبلی چشم بوده، از دید طبیعی برخوردار نباشد.» به گفته وی، «غربالگری تنبلی چشم کودکان توسط کارشناسان معرفی شده از بهزیستی شهر تهران برای کودکان ۳ تا ۶ساله در مرکز تکامل انجام و موارد مشکل دار به اپتومتریست معرفی می شوند.»

گفتار درمانی نیز از دیگر برنامه هایی است که در مرکز جامع تکامل کودکان همایون اجرا می شود. پریچهره می گوید: «کمک به افرادی که اختلالات تلفظی دارند، اختلال در صوت یا حنجره دارند، به دلیل آسیب مغزی زبان پریش شده اند، همچنین  یاری به ناشنوایان برای برقراری ارتباط کلامی و کمک به طیف گسترده ای از عقب ماندگان ذهنی و سایر کودکانی که به هر دلیلی در اکتساب گفتار و زبان مشکل دارند از جمله اهدافی است که در این واحد دنبال می شود.»

واحد کاردرمانی نیز به گفته این کارشناس مسئول واحد سلامت خانواده در این مرکز گنجانده شده تا از ناتوانی کودکان پیشگیری شود و حداکثر استقلال بیماران چه در زمینه فردی و چه اجتماعی حفظ شود.»

در این میان، طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت سلامت روان عبارت است از حالتی از بهزیستی که در آن فرد، توانایی های خودش را می شناسد و می تواند با فشارهای معمول زندگی مقابله کند، می تواند به شیوه ای پربار و موثر کار کند و به جامعه خود خدمت کند. از این رو واحد روانشناسی نیز در این مرکز به آموزش مهارت های زندگی، فرزندپروری و خود مراقبتی در حوزه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد می پردازد.

واحد تغذیه هم در مرکز تکامل کودکان همایون درنظر گرفته شده که طاهره  پریچهره در این باره می گوید: «ارایه مشاوره تغذیه جهت مداخلات درمانی و دارویی به مراجعان در این واحد انجام می شود. از آنجایی که سوء تغذیه در سنین کمتر از ۱۸ماهگی علاوه بر اختلال رشد عوارض غیر قابل برگشتی را بر سیستم اعصاب مرکزی، تکامل و و بهره هوشی فرد ایجاد می کند راه اندازی چنین واحدی در این مرکز اهمیت پیدا کرد.»

توضیحات این کارشناس مسئول واحد سلامت خانواده درحالی است که دنیا به این نتیجه رسیده پیشگیری از بیماری هارابه صورت جدی از همان سنین کودکی باید در دستورکار قرار دهد بنابراین راه اندازی مرکز جامع تکامل کودکان همایون از مجموعه مرکز بهداشت شمال دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می تواندگام موثری دراین مسیربرای کشورمان باشد.