عملکرد و سیاستهای کلی سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی کشور تا سال ۱۳۹۷ به مناسبت روز ملی صنعت و معدن
به گزارش روابط عمومی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تولید اطلاعات، پردازش و تحلیل دادههای علومزمین، متناسب با فعالیتهای حاکمیتی سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی کشور در حوزه زمینشناسی، زمینشناسی کاربردی، اکتشاف مواد معدنی و فنآوریهای نوین علومزمین از ابتدای تاسیس این سازمان تاکنون در حال انجام است. براساس سیاستگذاری و اطلاعرسانی جامع و هماهنگ در علوم و فنون زمین، میتوان به تولید اطلاعات پایه، تهیه و تولید نقشه¬ها، گزارش¬ها، اطلس¬ها، مجلات، ماهنامه و کتب، زمینهسازی جهت ایجاد مرکز رشد فناوریهای پیشرفته علوم زمین، ایجاد آزمایشگاه مرجع علومزمین و تدوین استانداردهای آزمایشگاهی، تهیه نقشه راه استانی علوم زمین کشور با کاربرد شناسایی پتانسیل¬های زمینشناسی، معدنی و مزیت¬های این حوزه در استان¬ها با نگاه ویژه بر آمایش سرزمین، بررسیهای مخاطرات طبیعی در کشور با هدف کاهش مخاطره سرمایهگذاری، ایجاد محیط شهری ایمن برای زندگی انسانها و تولید دادههای ناشی از آن در قالب طرح ریزپهنهبندی خطر زمینلرزه، طرح فرونشست زمین، مطالعات لرزه زمینساخت، سیل، مطالعات پایش و مهار گردوغبار، ایجاد پایگاه داده¬ها و کتابخانه دیجیتال علومزمین اشاره کرد. در این راستا، تهیه و تکمیل نقشههای زمینشناسی، اکتشاف موادمعدنی، ژئوفیزیک هوایی، بررسی مخاطرات طبیعی زمین، بررسیهای آزمایشگاهی و پتانسیلیابی ژئوپارکهای ایران بهعنوان چند شاخصه مهم این مجموعه در دستور کار قرار دارد؛ که در ادامه به برخی از این موارد اشارهای گذرا خواهیم داشت. پیجویی و شناسایی مواد معدنی در کشور به عنوان زنجیره ابتدایی اکتشاف در کشور به عهده سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی کشور است؛ در این راستا برنامههای انجام شده و جاری به شرح زیر بیان میشود: • با بررسی¬های اکتشافی سیستماتیک و با بهرهگیری از داده¬های مربوط به نقشه¬های زمینشناسی، نقشههای ژئوشیمیایی، داده¬های ماهواره¬ای وژئوفیزیک هوایی، اطلاعات معادن و نشانه¬های معدنی، شناسایی محیطهای رسوبگذاری و ژئودینامیک وتلفیق ومدلسازی این داده¬ها در محیط GIS، نقشه¬های پتانسل معدنی عناصر تهیه خواهد شد. • انجام ۵۰۰ هزار کیلومتر خطی برداشت ژئوفیزیک هوایی بهمنظور اکتشاف کانسارهای پنهان مواد معدنی • آماده¬سازی نقشه¬های دورسنجی اطلس موضوعی ۱:۲۵۰۰۰۰ ایران (تهیه تصویر- نقشه¬های ماهوارهای) • انجام مطالعات دورسنجی و شناسایی مناطق پتانسیل¬دار معدنی در استان¬های کشور با استفاده از تصاویر ASTER • موزائیک و یکپارچهسازی ۹۱ صحنه اطلاعاتی ماهواره لندست۸ سنجنده OLIبرای کل کشور • مطالعات دورسنجی و تهیه گزارش¬های دورسنجی در قالب استانی جهت استخراج ساختار¬های خطی و نگاشت کانی¬ها برای بکار¬گیری در معرفی مناطق پتانسیل¬دار معدنی استان¬های کشور با استفاده از تصاویر ASTER • همچنین شناسایی ۴۰۰ محدوده امیدبخش از پهنه¬های اکتشافی و کشف ذخایر جدید از کانسارهای سطحی شناسایی شده قبلی در اعماق در دستور کار این سازمان است. • انجام طرحهای اکتشافی سنگ آهن برای تولید فولاد و اکتشاف فلزات برای تولید طلا، مس، روی مولیبدن، سرب، کرومیت • همکاری¬های بینالمللی در حوزه زمین¬شناسی و اکتشاف • ارائه مجوزهای معدنی • تعداد ۲۸ فقره گواهی کشف شامل طلا، پتاس سنگی و املاح تبخیری، مس، سرب و روی، نقره، آنتیموان، پتاس سنگی و سیلیس رنگی • ۱۵ معدن طلا(۳۲تن)، ۲معدن آنتیموان(۶۴ هزار تن)، ۴ معدن مس(۲میلیون تن)، ۴معدن پتاس( ۳۶۳۱۰۰۰ تن)، ۲ معدن خاکهای نادر(۳۳ میلیون تن)، یک معدن آهن(۲۰ میلیون تن)، یک معدن سولفات سدیم(۱۳۴ میلیون تن)، ۲ معدن سرب و روی(۸ میلیون تن)، یک معدن سنگ قیمتی (۲۰ تن) و اکتشاف مواد فلزی و غیرفلزی مقادیر تولیدات معدنی ذخایر مکشوفه دارای گواهی کشف شامل۵۶/۵ تن طلا، ۷۵ تن نقره، ۱۵ هزار تن مس، ۴۹ هزار تن سربوروی، ۴۲۰ تن آنتیموان، ۳۱ هزار تن پتاسسنگی و ۲۰ تن سیلیس رنگی ارزش تولیدات معدنی ۵۵۲۶ میلیارد ریال طلا، ۱۵۰۱ میلیارد ریال نقره، ۳۱۳۵ میلیارد ریال مس، ۳۶۷۴ میلیارد ریال سربوروی، ۱۴۲ میلیارد ریال آنتیموان، ۴۰۵ میلیارد ریال پتاس سنگی، ۲ میلیارد ریال سیلیس رنگی (جمعا ۱۴۳۸۴ میلیارد ریال) منابع معدنی مکشوفه شاخص طلا، مس، سربوروی، نقره، آهن، آنتیموان، پتاسسنگی، سیلیس رنگی، بوکسیت، بیتومین، خاکهای نادر، لیتیوم، املاح معدنی و کانیهای استراتژیک و هایتک کشف ۵/۵ تن طلا به ارزش ۵۵۰۰ میلیارد ریال در آذربایجانهای شرقی و غربی، خراسانرضوی، کرمان و یزد کشف ۱۵ هزار تن مس به ارزش ۳۱۰۰ میلیارد ریال در کرمان و یزد کشف ۵۰ هزارتن سرب و روی به ارزش ۳۷۰۰ میلیارد ریال در کرمان و یزد کشف ۳۰ هزارتن پتاس سنگی به ارزش ۴۰۵ میلیارد ریال در هرمزگان • واگذاری پهنه¬های اکتشافی جهت اکتشاف یکپارچه و شناسایی ذخایر جدید در راستای تحقق اهداف برنامه توسعه کشور • آغاز و اجرای پروژه رویکرد استراتژیک واردات، صادرات و تولید مواد معدنی به منظور پتاسیل¬یابی مواد معدنی موجود در کشور جهت جلوگیری از واردات و خروج ارز و بالا بردن ارزش افزوده بخش معدن • انجام پروژه اکتشاف عناصر نادر خاکی: به دلیل وابستگی ۱۰۰% کشور به واردات این عناصر به جهت کاربرد در صنایع هایتک مانند:کاتالیست¬های شیمیایی در بخش پتروشیمی و نفت، صنایع پزشکی، اپتیک¬های هوایی • توسعه منابع معدنی آستانه¬ای به عنوان پشتوانه ذخایر در حال بهرهبرداری • تولید اطلاعات پایه اکتشافی، کاهش ریسک اکتشافی و جذب سرمایهگذاری و نیز با توجه به اینکه اغلب کانسارهای سطحی قبلا مورد شناسایی قرار گرفته و ذخایر جدید در اعماق بیشتر قرار دارند، این سازمان علاوه بر توسعه عمق اکتشافی موضوعات آبهای کارستی و پدیده گردوغبار را نیز در دستور کار خود قرار داده است. • این سازمان به دلیل اهمیت تکنولوژیکی و اقتصادی عناصر نادر خاکی، اکتشاف سیستماتیک این گروه از عناصر را در دستور کار خود قرار داده و طی سالیان اخیر با هدف شناسایی اولیه، اطلاعات بیش از ۱۰۶۲ نقطه مورد بررسی¬های اولیه قرار گرفته و ۱۱۵ منطقه به عنوان الویت اول مطالعاتی جهت مطالعات پیجویی معرفی شده که با توسعه مطالعات اکتشافی ذخیره زمینشناسی این عناصر در کشور جهت بررسی¬های فنی–اقتصادی و سپس بهرهبرداری تعیین خواهد شد. • همچنین در مورخ ۲۰/۰۱/۹۶ تعداد ۲۰ پهنه به مساحت تقریبی ۲۰۰هزار کیلومتر مربع آزاد اعلام شده که نتیجه آن معرفی ۴۰۰ محدوده امیدبخش بوده که تعدادی از این ۴۰۰ محدوده می¬تواند ما را به هدف معدنکاری بزرگ مقیاس نزدیک کند. اکتشاف مواد معدنی با روش ژئوفیزیک هوایی این روش یکی از فناوریهای نوین جهت انجام مطالعات اکتشافی و زمین¬شناسی است که به کمک این فناوری میتوان به اطلاعات با ارزشی در مورد ساختارها و تودههای پوشیده و پنهان زیرسطح زمین دست یافت. با توجه به دو فروند بالگرد و چند ست دستگاه برداشت بیش از ۵۰۰ هزار کیلومتر خطی تاکنون، پردازش و تفسیر داده انجام شده که این فعالیت¬ها شامل پروژههای ژئوفیزیک هوائی منطقه جیرفت-اسفندقه(کرمان)،مرند-جلفا(آذربایجانشرقی)، سنگان(خراسانرضوی)، دهشیر (استان یزد)، فسا (افارس) و ارائه خدمات به ارگان¬های دولتی (شرکت نفت) و خصوصی (سنگ آهن گلگهر) اشاره کرد. تهیه و تکمیل اطلاعات زمینشناسی و بررسی مخاطرات طبیعی به عنوان یکی از ارکان اصلی وظایف سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی کشور در بخش تولید اطلاعات پایه است: به طور جامع، کاربردی کردن علومزمین در حوزه¬های تخصصی تهیه نقشههای زمینشناسی، زمینشناسی پزشکی، دریایی، مهندسی، احیای دریاچه ارومیه، مطالعات مرتبط با پایش و مهار گردوغبار، اکتشاف منابع آب کارستی و اکتشاف ذخایر پنهان بخشی از برنامههای پیشروی بخش زمینشناسی این سازمان است. • با توجه به اهمیت طبیعی، سیاسی و اجتماعی احیای دریاچه ارومیه، این سازمان مطالعه جامعی را روی نحوه حفظ و احیای آن انجام داده و طی بررسی¬های انجام شده پیرامون بهرهبرداری اقتصادی از املاح دریاچه ارومیه با رعایت ملاحظات زیست محیطی، مشخص شده برداشت اصولی و استاندارد از املاح شورابه نه تنها هیچ مخاطره¬ای برای دریاچه ندارد بلکه کاملا در راستای تسریع در احیای بهینه این دریاچه بوده و می¬تواند به عنوان معیشت جایگزین اهالی بومی نیز قرار گیرد. با توجه به بررسی¬ها هم اکنون دریاچه ارومیه دارای بیش از ۲ میلیارد تن شورابه با عناصر منیزیم و پتاسیم و لیتیوم است و مناطق حاشیه جنوبی دریاچه (بندر رحمانلو، چیچست و آقگنبد) در الویت استحصال املاح قرار گرفته است. • با توجه به کمبود ذخایر آبی در کشور و اهمیت توجه به منابع آبی جدید، آبخوان¬های کارستی یکی از پتانسیل¬های بالقوه موجود در کشور است که با مطالعات صورت گرفته ۱۱ درصد از سطح کشور متشکل از واحدهای سنگی است که پتانسیل ایجاد این نوع منابع آبی را دارد. طی مطالعات سازمان در مقیاس ناحیهای، بیش از ۱۸۳ هزار کیلومتر مربع از کشور مستعد تشکیل آبخوان¬های کارستی تشخیص و مورد مطالعه قرار گرفت و با توجه به مطالعات صورت گرفته تاکنون، پیشبینی می¬شود امکان تامین حداقل ۵۰ درصد از آب شرب کشور، از این نوع آب وجود دارد. • با توجه به افزایش شدت و اثرات ناشی از پدیده گردوغبار (خصوصاً استان¬های غربی و جنوبی) شناخت و مهار این پدیده به یکی از مسائل مهم دولت تبدیل شد. بر همین اساس این سازمان بررسی ابعاد مختلف این مسئله را از سال ۱۳۹۳ در قالب یک طرح کلان ملی و منطقه¬ای در دستور کار خود قرار داد. نتایج اولیه این مطالعات ۳۲۰ هزار کیلومتر مربع از کشور را به عنوان کانونهای مستعد ایجاد گردوغبار در کشور شناسایی کرد که با مطالعات تفصیلیتر حدود ۱۰ درصد از این کانون¬ها به عنوان کانون¬های فعال و الویتدار برای برنامههای اجرایی مهار تعیین و با مطالعات انجام شده مشخص شد امکان کاهش قابل توجه، اثر این پدیده در دو منطقه خوزستان و سیستان و بلوچستان در کوتاه مدت و خروج از بحران وجود دارد. • برای اولین بار و به منظور کاهش ریسک اکتشاف گران، توسعه اکتشافات معدنی کشور از طریق شناسائی مناطق اولویتدار و فراهم آوردن اطلاعات پایه در قالب طرح پهنهبندی اکتشافی کشور انجام شد. • تهیه و تدوین شیوه نامه کارگروه¬های تعامل در فعالیت¬های معدنی با منابع طبیعی و محیط زیست و تعیین وظایف کارگروه¬ها و ابلاغ آن به ادارات و سازمان¬های استان¬های طرفین و برگزاری نشست¬های مشترک دوجانبه بخش¬های تخصصی سازمان محیط زیست و سازمان جنگل¬ها با وزارت متبوع به منظور بررسی موانع و معضلات انعکاسی از سوی سازمان¬¬ها و ادارات کل استانی و اتخاذ تصمیمات مقتضی و حل بسیاری از مشکلات نهادینه شده در این بخش¬ها • بررسیهای سیستمی فرصتها و چالشهای پیش روی در مناطق ساحلی و پهنههای آبی کشور، تولید اطلاعات پایه زمینشناسی پهنههای آبی، معرفی مناطق پرخطر جهت توسعه شهرهای ساحلی و ایجاد بستر اطلاعاتی مناسب جهت تعیین رژیم حقوقی دریاها در شمال و جنوب کشور، بررسیهایی در زمینه مخاطرات دریایی، اقلیم گذشته، تاثیر نوسان سطح آب دریایخزر، بررسی طوفان گونو بر سواحل شمال دریای عمان و مطالعات حوضه¬ای (با ایجاد ۳ سایت در دریایخزر، خلیجفارس و دریای عمان) بخشی از فعالیتهای زمینشناسی دریایی است که در ذیل به برخی از آن¬ها اشاره شده است: بررسی فلات قاره دریای عمان از مرز ایران و پاکستان تا تنگه هرمز در وسعتی بالغ بر ۵۰۰ هزار کیلومترمربع تا عمق ۲۰۰ متر (انجام کروز و نمونهبرداری، تهیه نقشه¬ها و گزارشات مطالعه بستر خلیجفارس در محدودهای بالغ بر ۱۱۰ هزار کیلومترمربع تا عمق ۱۰۰ متر (انجام کروز و نمونهبرداری، تهیه نقشهها و گزارشات و یک کتاب و مقالات متعدد مطالعه دریایخزر در محدوده آبهای کشور ایران تا اعماق ۹۰۰ متری آب خرید، راهاندازی و آموزش دستگاههای ژئوفیزیک دریا و بومیسازی دانش ژئوفیزیک دریا برداشت ژئوفیزیک دریایی شامل ۲۰۰۰ کیلومتر خطی به روش سایزمیک کمعمق، تصویربرداری از بستر و طبقهبندی رسوبات و بررسیهای مغناطیس دریایی در محدودههای خلیج چابهار، مرداب انزلی، شمال¬ شرق خلیجفارس (بندرعباس، قشم، لافت، پُهل) برداشتهای اقیانوسشناسی قدیمی خلیجفارس، دریای خزر و دریای عمان با کمک مغزههای رسوبی بررسی تاثیر بالا آمدن سطح آب دریاها بر مناطق ساحلی با هدف مدیریت کلان مناطق ساحلی بررسی مقدماتی در خصوص منابع اقتصادی دریایی به ویژه هیدراتهای گازی توسعه و تجهیز مراکز تحقیقات زمینشناسی دریایی در شمال و جنوب کشور اقدامات جهت تاسیس مرکز زمینشناسی دریایی در شهرهای ساحلی مطالعات پالئوژئولیمنولوژی دریاچههای ارومیه، حوضسلطان و مهارلو و تعیین اثر عوامل انسانی و اقلیمی در محیطزیست دریاچهها بررسی رسوبشناسی چشمههای تولید ریزگرد و تهیه نقشههای الویتبندی مهار آنها بررسیهای آزمایشگاهی یکی از مهمترین و کاربردیترین بخشهای سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی کشور، آزمایشگاههای آنالیز مواد معدنی است. هدف از راهاندازی این بخش ایجاد بستر مناسب برای کاربران است که کاربر با اشراف کامل به این اطلاعات بتواند این مرکز را برای ارائه خدمات آزمایشگاهی و آنالیز نمونهها انتخاب کنند. این مرکز دارای بزرگترین و قابلترین آزمایشگاه آنالیز مواد معدنی با ظرفیت بسیار بالا است. پتانسیلیابی ژئوپارکهای ایران امروزه موضوع ژئوتوریسم و ژئوپارک رویکرد اصلی توسعه گردشگری در بسیاری از کشورهای پیشرفته و همچنین کشورهایی است که منابع و ذخایر طبیعی محدود داشته و یا از لحاظ صنایع و تولیدات وابسته به آن ضعیف هستند. بهرهگیری از توان طبیعی و میراث زمینشناختی مناطق محروم و کمتر توسعهیافته، بهویژه روستاها و شهرهای کم برخودار صنعتی در راستای رفع محرومیت و ایجاد محرکهای توسعه و تحقق هدفهای تعیین شده در سند چشمانداز بیست ساله کشور، از اهداف اصلی برنامههای ژئوتوریسم و ژئوپارکهاست. سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی پرسابقهترین سازمان در منطقه خاورمیانه از دیدگاه بررسیهای مربوط به میراث زمینشناختی و ژئوتوریسم است و نقش کلیدی و مهمی در سازماندهی و مدیریت مطالعات ژئوتوریسم و ژئوپارک در کشور برعهده دارد. این سازمان برنامه بررسی توانمندیها و پدیدههای زمینشناختی کشور را بلافاصله پس از فراخوان یونسکو در سال ۲۰۰۰ میلادی آغاز کرد. با توجه به تصویب برنامه بینالمللی علومزمین و ژئوپارکها (IGGP) در مجمع عمومی یونسکو در سال ۲۰۱۶، این موضوع از این پس در شمار برنامههای اصلی و مهم این سازمان خواهد بود. همچنین مسوولیت مطالعه، شناسایی و معرفی میراث زمینشناختی کشور، بهصورت وظیفهای قانونی طی تصویبنامه شماره ۹۳۷۸۰/۴۳۱۰۸ مورخ ۸/۵/۱۳۹۰ هیات وزیران به سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی کشور واگذار شده و این سازمان به عنوان نهاد مرجع امور مربوط به میراث زمینشناختی در کشور معرفی شده است. به این ترتیب این سازمان محور مطالعات مربوط به ژئوتوریسم و میراث زمینشناختی در کشور مطرح شده و مسئولیت مستقیم تدوین "آییننامه ژئوپارکها" را به عهده دارد. این امر لزوم اختصاص یک گروه و یا مدیریت برای تمرکز بر روی این موضوعات و ایفای نقش کلیدی سازمان در کشور را بدیهی میکند. از جمله فعالیتهای اصلی این سازمان در زمینه مطالعات زئوتوریسم و ژئوپارک عبارتند از: • انجام پژوهشها و بررسیهای زیربنایی مرتبط با گوناگونی زمینشناختی و میراث زمینشناختی • شناسایی توانمندیها و پتانسیلها در زمینه توسعه زمینگردشگری و ژئوپارک در کشور • تدوین برنامههای راهبردی برای بهرهبرداری اصولی، حفاظت و نگهداری و آموزش و پژوهش در مورد پدیدههای زمینشناختی • همکاری در بررسی و تایید مناطق پیشنهادی برای تاسیس ژئوپارک¬های جدید • هماهنگی و برقراری تعامل بیندستگاههای ذیربط جهت ساماندهی ژئوسایتهای ارزشمند و معرفی ژئوپارکهای ملی و جهانی • فراهم کردن مقدمات سرمایهگذاری بخش غیردولتی در زمینه توسعه زمین گردشگری و معرفی ژئوپارکهای جدید • همکاری در اجرای برنامههای آموزشی و ترویجی در مناطق گوناگون به منظور ارتقاء سطح دانش عمومی در زمینه علوم زمین • مستندسازی پدیدههای زمینشناختی ارزشمند و تهیه اقلام آموزشی، ترویجی و تبلیغی در این زمینه (فیلم، اطلس، کتاب) • برقراری ارتباط با نهادها و سازمانهای بینالمللی مرتبط به منظور تحکیم نقش کشور در زمینه تولید دانش و گسترش موضوع میراث زمینشناختی در منطقه و جهان • برگزاری همایشهای تخصصی و کارگاههای آموزشی و حضور فعال در کنفرانسهای بینالمللی • همکاری با دانشگاهها و مراکز آموزشعالی در انجام پایاننامههای مرتبط با ژئوتوریسم و ژئوپارک به صورت مشترک • انجام مطالعات تفصیلی منطقهای در استانهای مختلف کشور • معرفی ۳۳ منطقه مستعد پیشنهادی جهت ثبت به عنوان ژئوپارک در سطح کشور • ایجاد و توسعه موزههای تخصصی علوم زمین • تالیف و ترجمه مجموعه کتابهای آموزش راهنمایان زمینگردشگری(ژئوتورلیدری) تالیف و ترجمه کتابهای متعدد در زمینه آشنایی کودکان و نوجوانان با مباحث علوم زمین همکاریهای بینالمللی طی دو برنامه چهارم و پنجم توسعه، این سازمان در قالب دو استراتژی متفاوت(دوران تحریم و پسابرجام) حضور هدفمندی در کشورهای جهان داشته است. این حضور گاهی در قالب صدور خدمات فنی-مهندسی و انتقال تجربیات کارشناسان ایرانی به کشورهای حوزه آمریکای لاتین، آفریقا و همسایگان بوده و در دوران پسابرجام استفاده از فنآوریهای به روز دنیا در حوزه علوم زمین، اکتشاف مواد معدنی و فنآوریهای به روز بوده که البته با روند آهستهای انجام گرفته و نیازمند سرعت بیشتری برای به هنگامسازی فعالیت¬های این حوزه خواهد بود. این سازمان با توجه به ماهیت فعالیت¬های علمی و بینالمللی خود از آغاز تاسیس تاکنون همواره در حال تبادل علمی و تخصصی با دانشمندان داخلی و خارجی بوده و این بخش تا حدی از محدودیتهای ناشی از تحریم در امان بوده که میبایست بصورت منسجم و هدفمند پیگیری شود.