شب قدر ، شب رحمت، برکت و مغفرت الهی است، شبی که در لحظه لحظه اش عطر خدا جاری است. در این شب، خداوند راه بندگی را هموار و مسیر تکامل را بیش از پیش در اختیار آدمیان قرار داده است و این شب فرصتی است مغتنم برای خودسازی. آنچه مسلم است، نقش آشکار تلاش آدمی در رقم زدن سرنوشت خویش در شب قدر است. کسانی که اهل دعا و راز و نیاز و اهل شب قدر ند، نقش خویش را در شب قدر به خوبی دریافته اند.
گرچه در احادیث مرتبط با لیله ال قدر ، شب های نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان مطرح است ولی در همین روایات، هدایت به سمت شب بیست و سوم بیشتر به چشم می خورد. برخی روایات اعتبار شب بیست و سوم را بیشتر دانسته و این شب را لیله ال قدر نامیده اند.
سفیان بن سمط از امام صادق(ع) پرسید؛ امید می رود چه شب هایی از ماه رمضان لیله ال قدر باشد؟ امام(ع) پاسخ داد؛ نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم. دوباره پرسید؛ مورد اعتماد از این ها کدام است؟ امام فرمود: شب بیست و سوم. امام صادق(ع) درباره اعمال شب قدر فرمود: شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان را غسل کن و در احیای این شب ها کوشش کن. در ادامه فرمود: در روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است که مردی در ماه رمضان خدمت پیامبر خدا (ص) آمد و به آن حضرت گفت؛ من در بیرون مدینه به سر می‌برم و شتر و گوسفند دارم که نمی‌توانم همه شب در مدینه حاضر شوم. دوست دارم شبی را به من معرفی کنی تا آن شب را به مدینه بیایم و در نماز و عبادت حاضر باشم. حضرت او را به نزد خود فراخواند و در گوش وی آن شب را معرفی نمود. آن مرد نیز وقتی شب‌های بیست و سوم ماه رمضان فرا می‌رسید، با همه خانواده و فرزندان و غلامان به مدینه می‌آمد و آن شب را می‌ماند و صبحگاهان به منزل خویش بر می‌گشت. همچنین در روایت دیگری نقل شده است که رسول خدا(ص) در شب بیست و سوم ماه رمضان به سر و روی خانواده‌اش آب می‌پاشید تا به خواب نروند و شب را به احیا بنشینند.
یحیی بن علا گفته است: امام صادق(ع) به شدت بیمار شدند پس فرمان دادند ایشان را به مسجد النبی بردند و تا صبح بیست و سوم ماه رمضان در مسجد بودند. این گونه رفتارها نیز عامل هدایت عملی مسلمانان به سوی درک ارزش و اهمیت شب بیست و سوم است. برقراری پیوند بین حوادث قطعی شب قدر با شب بیست و سوم در احادیثی که مرتبط با شب بیست و سوم ماه رمضان است، اتفاقاتی که در شب قدر روی می دهد به این شب نسبت داده شده است.
گزارش حوادث لیله ال قدر در بیان رویدادهای شب بیست و سوم، دلیل دیگری است که احتمال لیله ال قدر بودن شب بیست و سوم را تقویت می کند. امام صادق(ع) فرمود: هرکس سوره عنکبوت و روم را در شب بیست و سوم ماه رمضان قرائت کند، او ای ابامحمد به خدا سوگند اهل بهشت است و در آن هیچ کس استثنا نشده است. مرحوم علامه مجلسی نیز در کتاب "زادالمعاد" می‌گوید: ‌اکثر احادیث معتبر دلالت دارد که شب بیست و سوم، شب قدر است.
اعمال شب قدر بر دو نوع است. یکی آن که در هر سه شب انجام می‌شود و دیگر آن که مخصوص هر شبی است:
اعمالی که در هر سه شب مشترک است:
• غسل مقارن غروب آفتاب، که بهتر است نماز عشاء را با غسل خواند.
• دو رکعت نماز وارد شده است که در هر رکعت بعد از حمد، هفت مرتبه توحید بخواند و بعد از فراغ هفتاد مرتبه اَستَغفُرِاللهَ وَ اَتوبُ اِلَیهِ و در روایتی است که از جای خود برنخیزد تا حق تعالی او و پدر و مادرش را بیامرزد.
• قرآن مجید را بگشاید و بگذارد در مقابل خود و بگوید: اَللّهُمَّ اِنّی اَسئَلُکَ بِکِتابِکَ المُنزَلِ وَ ما فیهِ اسمُکَ الاَکبَرُ و اَسماوُکَ الحُسنی وَ ما یُخافُ وَ یُرجی اَن تَجعَلَنی مِن عُتَقائِکَ مِنَ النّار. پس هر حاجت که دارد بخواهد.
• مصحف شریف را بگیرد و بر سر بگذارد و بگوید.
• اَللّهمَّ بِحَقِّ هذاالقُرآنِ وَ بِحَقِّ مَن اَرسَلتَه بِه وَ بِحَقِ کُلِّ مومنٍ مَدَحتَهُ  فیهِ وَ بِحَقِّکَ عَلَیهِم فلا اَحَدَ اَعرَفُبِ بِحَقِّکَ مِنکَ
• ده مرتبه بگوید: بِکَ یا الله • ده مرتبه: بِمُحَمَّدٍ • ده مرتبه: بِعلیٍّ • ده مرتبه: بِفاطِمَهَ • ده مرتبه: بِالحَسَنِ • ده مرتبه: بِالحُسَینِ
• ده مرتبه: بِعلیّ بنِ الحُسین • ده مرتبه: بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ • ده مرتبه: بِجَعفَر بنِ مُحَمَّدٍ • ده مرتبه: بِموُسی بنِ جَعفَرٍ
• ده مرتبه: بِعلیِّ بنِ مُوسی• ده مرتبه: بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ • ده مرتبه: بِعَلِیِّ بنِ مُحَمَّدٍ • ده مرتبه: بِالحَسَنِ بنِ عَلِیٍّ • ده مرتبه: بِالحُجَّهِ
• پس از این عمل هر حاجتی که داری طلب کن.
• زیارت امام حسین(ع) است؛ که در روایت آمده است که چون شب قدر می‌شود منادی از آسمان هفتم ندا می‌کند که حق تعالی آمرزید هر کسی را که به زیارت قبر امام حسین علیه السلام آمده است.
• احیا داشتن این شب‌ها. در روایت آمده هر کس احیا کند شب قدر را گناهان او آمرزیده شود هر چند به عدد ستارگان آسمان و سنگینی کوه‌ها و وزن دریاها باشد.
• صد رکعت نماز بخواند که فضیلت بسیار دارد و افضل آن است که در هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه توحید بخواند.
• این دعا خوانده شود: اَللّهُمَّ اِنّی اَمسَیتُ لَکَ عَبدًا داخِرًا لا اَملِکُ لِنَفسی وَ اَعتَرِفُ...
شب بیست و یکم
فضیلت آن زیادتر از شب نوزدهم است و باید اعمال آن شب را از غسل و احیاء و زیارت و نماز، هفت قل هو الله و قرآن بر سر گرفتن و صد رکعت نماز و دعای جوشن کبیر و غیره در این شب به عمل آورد، در روایات تاکید شده در غسل و احیاء و جدّ و جهد در عبادت در این شب و شب بیست و سوم.
اعمال مخصوص شب بیست و یکم
۱- دعای اللهم صل علی محمد وال محمد و اقسم لی حلما یسد عنی باب الجهل ... .
۲- لعن بر قاتل امیرالمومنین.
۳- زیارت حضرت علی(ع).
شب بیست و سوم
شب بیست و سوم شبی است که در آن هر امری بر اساس حکمت الهی تدبیر و جدا می شود. توجه عملی اهل بیت(ع) به شب بیست و سوم نیز بیانگر اعتبار بالای این شب است. بنا به نقل امام علی(ع) در شب بیست و سوم ماه رمضان، در حالی که باران شدیدی آمده بود و مسجد مدینه را گل و آب فرا گرفته بود و با وجود این که صورت مبارک رسول خدا(ص) گل آلود شده بود، دست از عبادت و شب زنده داری نمی کشید.
اعمال مخصوص شب بیست و سوم
۱- تلاوت سوره های عنکبوت و روم که امام صادق(ع) فرمود: که تلاوت کنند که این دو سوره در این شب از اهل بهشت است.
۲- قرائت سوره های حم، دخان.
۳- هزار مرتبه سوره قدر .
۴- خواندن و تکرار دعای اللهم کن لولیک حجه ابن الحسن ... .
۵- دعای اللهم امددلی فی عمری واوسع لی فی رزقی ... .
۶- تلاوت قرآن کریم به هر مقدار که توانستی .
۷- دعای " یا باطنا  فی ظهوره و یا ظاهراً فی بطونه... .

گردآوری و تنظیم: محبوبه بهلولی
منبع: مفاتیح الجنان