تاب‌آوری تهران متوسط است

عضو هیات علمی دپارتمان سلامت در حوادث و بلایا دانشکده بهداشت دانشگاه با اشاره به ضرورت توجه به مفهوم تاب‌آوری در مدیریت شهری، وضعیت تاب‌آوری تهران را متوسط توصیف کرد.

دکترعباس استاد تقی‌زاده در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به تغییر رویکردهای مدیریت بحران به سمت تاب‌آوری اظهار کرد: قبلا در زمینه مدیریت بحران تمرکز بر پاسخ بود یعنی منتظر بودیم اتفاقی بیفتد و بعد برای جمع کردن آن اقدام کنیم پس از آن رویکرد آمادگی مطرح شد یعنی علاوه بر اینکه بتوانیم حادثه را مدیریت کنیم باید از قبل آمادگی پاسخ به حادثه را داشته باشیم.در ادامه انقلاب ایدئولوژیکی در مدیریت بحران در دنیا رخ داد و کاهش اثرات و خسارات ناشی از حوادث مطرح شد یعنی اینکه چه کار شود تا خسارت‌ها چه با اقدامات پیشگیری، آمادگی و چه با اقدامات پاسخ و بازتوانی کمتر باشد.

این استاد دانشگاه در ادامه گفت:‌ این رویکرد کاهش میزان ریسک، مدت‌ها مطرح بود و از سال ۱۹۹۰ و به خصوص از سال ۲۰۰۵ رویکرد دیگری مطرح شد که مکمل بود و در این رویکرد صرفا کاهش ریسک و خسارت‌ها کافی نیست. یعنی به عنوان مثال وقتی شهری داریم که درست یا نادرست توسعه پیدا کرده و در معرض زلزله و سیل است آیا می‌توان در این شرایط کاهش مخاطره داشته باشیم و علل ایجاد کننده خسارات را کم کنیم یا خیر؟ که در نهایت در این زمینه رویکردی تحت عنوان تاب آوری مطرح شد.

وی ادامه داد:‌ در تاب آوری به جای اینکه بر کاهش خسارات توجه کنیم به این مسئله متمرکز می شویم که با وجود مخاطرات جامعه چطور می‌تواند به حیات خود ادامه دهد. برای واضح‌تر شدن این مفهوم به یک مثال اشاره می‌کنم . 'وقتی در جاده هراز برف می‌آید می‌گویند ماشین‌ها حرکت نکنند چرا که احتمال ریزش و خسارت وجود دارد اما در تاب آوری علی رغم وجود مشکلات تمهیداتی اندیشده می شود تا مسیر باز بماند و اختلالی در فعالیت سیستم ایجاد نشود'.

این عضو هیات علمی دانشگاه در ادامه توضیح خود درباره تاب آوری گفت:‌ نکته‌ای که باید مد نظر قرار بگیرد این است که اگر جامعه‌ای آسیب دید با چه هزینه‌ای، اثربخشی و در چه مدتی باید جامعه را به حالت اول برگرداند. اینجا بحث بهره‌روی خود را پررنگ نشان می‌دهد. تمام این ها در کنار هم مفهوم تاب آوری را تشکیل می دهند. در واقع تاب آوری یعنی توانایی یک سیستم، فرد و یا مجموعه‌ای که با استفاده از پتانسیل داخلی خود و نه نگاه به پتانسیل بیرونی، با یک نگاه مثبت و با استفاده از فرصت‌هایی که از میان تهدیدها به وجود می‌آید بتواند حرکت کند و خسارات را مدیریت کند و هر چه سریع‌تر و موثرتر به زندگی طبیعی بازگردد.

دکتر استاد تقی‌زاده در مورد اینکه وضعیت تاب آوری شهر تهران چگونه است گفت: وقتی صحبت از تاب آوری در مجموعه پیچیده ای مانند یک شهر می کنیم به این معناست که یک شهر بتواند برابر حوادث مقاومت کند و در زمان حوادث هم فعالیت خود را ادامه دهد و سپس به صورت اثربخش و در زمان کوتاه و منطقی به حالت اول باز گردد؛ البته این مسائل به عوامل معتددی بستگی دارد و دراین جا صرفا فیزیک شهر و خوب بودن ساختمان‌ها و معابر نیست. چه بسا ممکن است که معابر و ساختمان‌ها خوب باشند و صرف اینکه مردم آمادگی روانی نداشته باشند و آموزش کافی ندیده باشند نتوانیم جامعه را از این بحران بگذرانیم که مثال شفاف در این زمینه زلزله‌ای است که تهران را هم لرزاند و با وجود اینکه هیچ خسارتی هم نداشت؛ اما صرفا به دلیل احساس ترس و عدم آمادگی روانی دیدیم که کل سیستم مختل شد.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه تاب آوری یک شهر به عوامل مختلفی بستگی دارد به این عوامل اشاره کرد و گفت: بحث‌های حاکمیتی و مدیریتی، ظرفیت‌های اجتماعی،‌اقتصادی، زیست محیطی، فرهنگی و طبیعی از جمله این عوامل هستند. ضمن اینکه از بین تمام عوامل، ۶۶ عامل مهم وجود دارد که هر کدام از آنها قابل بحث هستند.

۳۰ درصد عوامل مربوط به تاب آوری به عوامل حاکمیتی و مدیریت شهر باز می‌گردد

به گفته این استاد دانشگاه، مطالعات نشان می‌دهد که مهمترین مسئله در ارتقاء تاب آوری یک شهر این است که شهر، نظام مدیریتی و حاکمیتی مناسب و مدعیان شایسته داشته باشد. اگر مدیران آگاهی داشته باشند قطعا در زمینه تامین و مصرف منابع و همچنین برنامه‌ریزی شهر موثر خواهند بود. درمجموع چیزی در حدود ۳۰ درصد عوامل مربوط به تاب آوری به عوامل حاکمیتی و مدیریت شهر باز می‌گردد.

وی با اشاره به اهمیت عوامل اجتماعی برای تاب آوری گفت: سرمایه اجتماعی و اعتمادی که بین مردم و مسئولان در شهر وجود دارد و حس تعلق شهروندان به شهر و امنیت اجتماعی بسیار مهم است. آمادگی های روانی و اجتماعی ، بحث‌های فرهنگی، سواد و میزان آمادگی مردم و نوع جهان بینی آنها و اینکه در حوزه پیشگیری چگونه فکر می کنند از مباحث تاثیر گذار است. مواردی دیگری مانند زیرساخت‌ها( آب و برق و پل‌ها) تاثیر گذار هستند؛ اما بر اساس مطالعاتی که در دنیا و کشور ما انجام شده از آنجایی که تاب‌آوری رویکردی جامع است که همه چیز را با هم می‌بیند اگر بخواهیم به عوامل مختلف وزن بدهیم برای تاب‌آور بودن، عوامل مدیریتی و فرهنگی و اجتماعی خیلی مهم هستند.

دکتر استاد تقی زاده اضافه کرد: با شرایطی که تهران دارد و با در نظر گرفتن سناریوهای معروفی که وجود دارد سوال این است که آیا دراین صورت واقعا فاجعه قرن رخ می دهد؟ و شهر 'کن فیکون' می شود یا علی رغم خسارت‌های زیاد می تواند سرپا بماند؟ و این یک سوال جدی است که وجود دارد.

ایشان با اشاره به نتایج پژوهش‌هایش گفت: در این زمینه کاری که انجام دادیم این بود که بر اساس ۶۶ آیتم وضعیت شهر تهران را سنجیدیم که آیا واقعا تهران توان ایستادگی در سناریویی مانند زلزله ۶.۵-۷ را دارد یا خیر؟ که مطالعات مانشان داد، وضعیت متوسط است.

وی ادامه داد: در سال‌های ۸۵ و ۹۵ به ترتیب تاب آوری تهران ۴۶ و ۵۷ درصد بود. بنابر این در طول این مدت تاب آوری تهران ۱۱ درصد افزایش داشت. با تحلیل این عددها سوالی که پیش می آید این است که آیا نسبت به گذشته وضعیت ما بهتر شده است یا خیر؟ مدعی هستم که قطعا وضعیت بهتر شده است. در حال حاضر امکاناتی داریم که شاید در سال ۸۵ نداشتیم. بازسازی‌هایی که انجام شده و تحقیقات و آزمایشاتی که انجام گرفته است تاثیر گذار بوده و همچنین در سال ۸۴ هیچ گونه از امکانات امروزی مثل سازمان مدیریت بحران و سوله‌های بحران وجود نداشت و تعداد پایگاه‌های آتش‌نشانی هم کمتر بود. بنابر این افزایش ۱۱ درصدی تاب آوری ناشی از توسعه عوامل مختلف است.

دکتر استاد تقی‌زاده در پاسخ به این سوال که آیا با در نظر گرفتن این نتایج می توان گفت که ما از نظر تاب آوری در حال حاضر وضعیت خوبی داریم؟ گفت: من می‌گویم خیر؛ زیرا تاب آوری ما متوسط است. در واقع اینکه تصویر سیاهی از تهران بعد از یک حادثه مثل زلزله مورد اشاره بدهیم و فکر کنیم که کل شهر با خاک یکسان می شود درست نیست و این شهر پتانسیل‌هایی دارد که می تواند ادامه بدهد؛ اما با این حال میزان تاب آوری متوسط است و نمی‌توان گفت شرایط بسیار خوبی داریم.

وی در پاسخ به این سوال که آیا ضرورت توجه به بحث تاب‌آوری در مدیریت شهر حس شده است؟ گفت: اگر توجه شده بود شاید بیشتر توسعه پیدا می کرد بحث ما این است که موضوع مدیریت بحران توجه ویژه می خواهد و دلیلش هم این است که مدیرانی که به حوزه مدیریت بحران چه در زمینه پیشگیری و تاب‌آوری تمرکز می‌کنند شهر را به سمت توسعه پایدار می‌برند. یعنی بحث تاب‌آوری یک قدم به توسعه پایدار نزدیک است.

با یک تغییر ساختار می‌شود به افزایش تاب‌آوری کمک کرد

به گفته عضو هیات علمی دپارتمان سلامت درحوادث و بلایا دانشگاه علوم پزشکی تهران ، گاهی دم از توسعه پایدار می‌زنیم؛ ولی عملا توسعه پایدار اتفاق نمی‌افتد؛ اما مدیرانی که بحث تاب‌آوری شهر را متوجه می‌شوند و جزو سیاست‌ها و اولویت‌هایشان قرار می‌گیرد قطعا به سمت توسعه پایدار حرکت می‌کنند. آنچه به عنوان یک عضو هیات علمی دانشگاه انتظار دارم این است که این موضوع مورد توجه جدی مدیران قرار بگیرد و در حوزه مدیریت هم وقتی صحبت می‌کنیم پول نمی‌خواهد و تنها تغییر دیدگاه نیاز دارد. به عنوان مثال در چند سال گذشته برای مدیریت بحران در شهر تهران ساختاری نداشتیم. سازمان مدیریت بحران شهر تهران به عنوان یک ظرفیت تشکیل شد و در حدود سال ۹۴ برای مناطق هم ساختارهای مدیریتی شکل گرفتند طبیعتا اگر این ساختارها تقویت شوند و توسعه پیدا کنند بدون اینکه منابعی به شهرداری تهران اضافه شود و سرمایه گذاری مالی و تجهیزاتی خاصی انجام دهیم با یک تغییر ساختار می‌شود به افزایش تاب‌آوری کمک کرد.

لزوم انتخاب مدیران شهری آگاه و باتجربه در حوزه مدیریت بحران

وی افزود: با توجه به اینکه شهردار تهران هم تغییر کرده یکی از آیتم‌های مهم برای انتخاب مدیران شهری بحث آگاهی و تجربه در حوزه مدیریت بحران است که می‌تواند خیلی کمک کند.

دکتر استاد تقی زاده گفت: آخرین مدل‌های مدیریت شهری به مدل توسعه پایدار و تاب آوری بر می‌گردد و ما تاجایی که می توانیم باید تلاش کنیم در این زمینه تولید ادبیات کنیم و تعامل داشته باشیم و مدیران ما متوجه اهمیت این موضوع شوند.

این عضو هیات علمی دانشکده بااشاره به زلزله کرمانشاه و اتفاقات مربوط به امداد رسانی و بازسازی شهرها دراین حادثه گفت: امروزه با پول و منابع و ... کمتر می‌توان میزان خسارت‌ها را کاهش داد و مهمتر از آن استفاده از منابع داخلی و ظرفیت‌های داخلی است و برای اثبات این دلیل به عنوان مثال در همین زلزله کرمانشاه می‌توانست یک رویکرد وجود داشته باشد. اینکه کلیه نیروهای امدادی که به منطقه می‌روند به سیستمی که در آن منطقه وجود دارد بپیونند و کمک کنند تا این سیستم سریع‌تر خود را بازیابی کند. این مسئله به عنوان خودسازماندهی در تاب آوری مطرح است ولی متاسفانه چیزی که در آنجا مشاهده شد این بودکه سیستم داخلی کامل کنار گذاشته شد و باسیستمی که از خارج آمده بود منطقه مدیریت شد. در حالی که تاب آوری می‌گوید هرچه امدادو کمک است باید در اختیار سیستم موجود قرار بگیرد تا بتواند هر چه سریع‌تر خود را ساماندهی کند و این تفاوت تاب‌آوری و سیستم از بیرون است.