مقوله سلامت زنان با توجه به نقش آنها در سلامت خانواده و جامعه از اهمیت بسزایی برخوردار است. یکی از مهم ترین عوامل تهدید کننده مهم سلامت این قشر که می تواند منجر به از دست رفتن بهترین سالهای عمر یک زن و متعاقبا پیامدهای منفی برای خود فرد، خانواده، فرزندان و جامعه شود ابتلا به سرطان پستان است. سرطان پستان شایعترین سرطان در بین زنان جهان و ایران است، بگونه ای که بر اساس آخرین آمار منتشر شده در GLOBOCAN در سال ۲۰۲۲، این سرطان ۲۳.۸% سرطان ها در زنان در سطح جهان و ۲۵.۵% از کل سرطانها در زنان ایرانی را به خود اختصاص داده است. بر اساس آمار منتشر شده، یکی از شایعترین سرطانها در بین زنان در ۱۵۷ کشور از ۱۸۵ کشور جهان در سال ۲۰۲۲ بوده است که منجر به مرگ ۶۷۰ هزار نفر در سطح جهان در این سال شده است. علیرغم شیوع بالای سرطان پستان در اغلب کشورهای جهان، آمار مرگ و میر و بار این بیماری ارتباط مستقیمی با شاخص توسعه انسانی و سطح توسعه یافتگی کشورها دارد. بگونه ای که در کشورهای توسعه یافته نسبت مرگ و میر در مبتلایان بسیار کمتر از کشورهای در حال توسعه یا کمتر توسعه یافته می باشد.

در واقع بهبود چشم انداز و بقای سرطان پستان در کشورهای توسعه یافته مرهون برنامه های تشخیصی زودهنگام و پروتکل های درمانی استاندارد است که کاهش ۴۰ درصدی مرگ و میر آن را بین سال های ۱۹۸۰ تا ۲۰۲۰ به ارمغان آورده است. در نقطه مقابل با وجود مداخلات اثبات شده و مقرون به صرفه موجود، تشخیص زودهنگام و دسترسی به درمان موثر همچنان چالشی برای کشورهایی با منابع محدود است. کشور ما ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و نیاز به توجه ویژه برای تشخیص زودهنگام و درمان مبتلایان به خوبی احساس می گردد. در حالی که بر اساس مطالعات اخیر، میانگین سن ابتلا به این سرطان در ایالت متحده آمریکا ۶۲ سال است، نتایج تحقیقات اخیر در ایران این میانگین را خیلی کمتر و بین ۴۷ تا ۴۹ سال گزارش کرده‌اند. با توجه به شیوع بالای سرطان پستان و متناسب با سطوح مختلف پیشگیری، در قدم اول باید فاکتورهای خطر این سرطان شناسایی و در راستای اصلاح و یا رفع فاکتورهای خطر قابل تعدیل، اقدام نمود. سن و جنس دو فاکتور خطر اصلی برای ابتلا به سرطان پستان هستند. تقریبا ۹۹ درصد از سرطان‌های پستان در زنان و ۰.۵ تا ۱ درصد در مردان رخ می‌دهد. برخی دیگر از عوامل خطر چاقی، مصرف افراطی الکل، سابقه خانوادگی سرطان پستان، سابقه قرار گرفتن در معرض اشعه، سابقه باروری (مانند سن شروع قاعدگی پایین و سن بالا در اولین بارداری)، مصرف دخانیات و هورمون درمانی پس از یائسگی است که تعدادی از این فاکتورها با اصلاح سبک زندگی افراد قابلیت تعدیل دارند.

با این حال نکته مهم این است که تقریبا پنجاه درصد سرطان های پستان در زنانی ایجاد می‌شود که هیچ عامل خطر قابل شناسایی به جز جنس و سن ندارند. لذا انجام غربالگری در تمام زنان اهمیت بسزایی دارد. بر اساس دستورالعملهای جهانی خودآزمایی پستان، معاینه توسط کادر بهداشتی _درمانی، روشهای تصویربرداری مانند سونوگرافی و ماموگرافی مهمترین روشهای غربالگری می باشد. با وجود کارایی بالای ماموگرافی اما از آنجاییکه امکان انجام آن در زنان بالای ۴۰ سال وجود دارد و با توجه به سن پایین ابتلا به سرطان پستان در کشور ایران توجه به خودآزمایی پستان و معاینه توسط کادر بهداشتی_درمانی در زنان سنین ۲۰ تا ۴۰ سال بسیار حائز اهمیت است. آموزش زنان در سطوح اولیه ارائه خدمات بهداشتی در مورد معاینه ماهیانه پستان که بهترین زمان آن ۱۰-۷ روز پس از قاعدگی است باید انجام گیرد. بعلاوه توانمند کردن کادر بهداشتی_درمانی برای معاینه صحیح و کامل برای تشخیص اولیه ضایعات و دیگر علائم در مراحل اولیه باید صورت گیرد. از سن ۴۰ سال به بالا علاوه بر این دو روش به بانوان توصیه می شود سالانه یا نهایتا هر دو سال برای غربالگری ماموگرافی مراجعه نمایند تا ضایعات در مراحل اولیه شناسایی و تحت پیگیری و درمان قرار گیرند.

همچنین باید آموزش زنان و کارکنان در مورد علائم و نشانه های سرطان پستان مانند احساس توده، ضخیم شدگی پوست پستان، ترشحات غیرطبیعی بویژه خونی از پستان، توکشیدگی بافت پستان و ... صورت گیرد، تا از مراجعان با علائم پیشرفته و متاستاز گسترده که در حال حاضر کم نیستند کاسته شود و امکان بررسی و درمان به موقع و در مراحل اولیه فراهم شود. در سطوح بالاتر تعریف درست نظام ارجاع این بیماران و درمان جامع و متناسب با دانش روز می تواند از مرگ و میر این بیماران کاسته و کیفیت زندگی آنها را ارتقا دهد. با امید اینکه هیچکدام از زنان این سرزمین و جهان که شالوده و اساس خانواده هستند بر اثر مرگهای قابل اجتناب از بین نروند.

معاونت تحقیقات وفناوری دانشگاه علوم پزشکی نیشابور