دکتر اکبر رستم آبادی عضو هیات علمی گروه بهداشت حرفه ای دانشگاه علوم پزشکی نیشابور همزمان با هفته سلامت مردان در خصوص " اثر عوامل زیان آور شغلی بر ناباروری مردان" مطالبی ارائه داد که بخشی از آن را فرارویتان می نهیم؛

بر اساس آخرین پژوهش های انجام شده، حداقل ۵ درصد از ناباروری ها ناشی از مواجهه با عوامل زیان آور شغلی است. متاسفانه کلیه عوامل زیان آور موجود در محیط های شغلی شامل عوامل زیان آور شیمیایی، فیزیکی، ارگونومیکی، بیولوژیکی و روانی قادرند بر سیستم تولید مثلی اثرات مخربی را بر جای بگذارند. نوع اختلال در دستگاه تولید مثل بستگی به عوامل متعددی از جمله نوع، میزان و مدت زمان تماس (حاد یا مزمن) با عامل زیان آور داشته و بر اساس این فاکتورها عوامل زیان آور شغلی می توانند سبب کاهش باروری یا ناباروری در مردان شوند. عوامل زیان آور شغلی با تاثیر مستقیم بر بافتهای تولیدمثلی و یا به طو غیرمستقیم از طریق تاثیر بر سیستم هورمونی و غدد بدن، بر ناباروری مردان تاثیر گذارند. بر اساس یافته های مطالعات اخیر، تماس با برخی از این عوامل زیان آور حتی در فاصله زمانی نسبتا کوتاه نیز ممکن است باعث اختلال در باروری مردان شوند. عوامل شیمیایی در محیط کار در برگیرنده تمام مواد اولیه، بینابینی و فراورده های اصلی می باشند که در صنعت و یا پزشکی بکار رفته یا تولید می شوند. حلال ها، فلزات سنگین و آفت کش ها از جمله مهمترین مواد شیمیایی اثر گذار بر سیستم تولید مثلی مردان می باشند. طبق گزارش موسسه ملی بهداشت و ایمنی شغلی آمریکا (NIOSH)، در زمینه اثرات تولید مثلی، تاکنون فقط بر روی پنج در صد از مواد شیمیایی موجود مطالعات سم شناسی جامع صورت پذیرفته است و در مورد سایر مواد شیمیایی یا هیچ گونه اطلاعاتی در دسترس نیست و یا اینکه این اطلاعات بسیار ناقص و سطحی هستند. مواجهه با عوامل فیزیکی بخصوص پرتوهای یونیزان و غیر یونیزان از دیگر عوامل آسیب رسان مهّم بر سیستم تولید مثلی مردان می باشند. پرتوهای یونیزان که در برخورد با بافت های بدن ذرات بارداری به نام یون تولید می‌کنند، قدرت آن را دارند که آسیب های مستقیمی در سلول ایجاد کنند و منجر به تخریب DNA، اثر بر روند تولید اسپرم در بیضه ها، کاهش تعداد اسپرم ها و عقیمی طولانی مدت یا دائمی شوند. از سوی دیگر، پیشرفت تکنولوژی و افزایش روز افزون استفاده از امواج غیر یونیزان مانند میدان های الکترومغناطیسی رادیویی (EMF-RF) در ارتباطات و فن آوری (از طریق وسایل مختلفی مثل تلفن همراه، امواج رادیویی، تلویزیون، کامپیوتر، رادار و دیگر وسایل) باعث مواجهه بیش از حد با این دسته از عوامل زیان آور نه تنها در محیط های شغلی بلکه در میان افراد جامعه شده است. مطالعات اخیر نشان داده اند که میدان های الکترومغناطیسی رادیویی اثرات مخربی بر تعداد، شکل، میزان تحرّک، متابولیسم و سوخت و ساز سلولی در اسپرم ها داشته و باعث ایجاد بی ثباتی ژنوم و استرس اکسیداتیو در سیستم تولید مثلی می شوند.عوامل زیان آور ارگونومیک و عوامل روانی از جمله عواملی محسوب می گردند که تقریبا در کلیه مشاغل وجود دارند. از میان عوامل خطر ساز ارگونومیک پوسچر نامطلوب، تلاش فیزیکی بیش از حد، سیستم نوبت کاری، ساعات کار طولانی و کار بدون استراحت از تاثیر گذارترین عوامل زیان آور محسوب می شوند. این عوامل اثر خود را بر سیستم تولید مثلی مردان بصورت کاهش تعداد اسپرم، کاهش تحرّک اسپرم و کاهش سطوح تستوسترون (هورمون جنسی مردانه) اعمال می نمایند. در مورد عوامل روانی محیط کار نیز پژوهش‌ها نشان می‌دهند که استرس شغلی با کاهش در تراکم و حرکت پیشرونده اسپرم همراه است و شمار اسپرم های غیر طبیعی را افزایش می‌دهد. خوشبختانه، بسیاری از ناباروری ها و ناهنجاری های ناشی از مواجهه با عوامل زیان آور در محیط های شغلی قابل پیشگیری هستند. برخی از مهمترین راهکارهای کنترلی برای پیشگیری از اثر عوامل زیان آور شغلی بر ناباروری در مردان شامل: حذف یا جایگزین کردن مواد خطرناک (بخصوص مواد شیمیایی آسیب رسان)، کاهش ساعات مواجهه، طراحی مجدد شغل یا اصلاح شرایط کار، ایزولاسیون و استفاده از حفاظت فردی می باشند.

مرکز سلامت محیط کار، معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی نیشابور