فشار خون و دیابت دو مقوله بسیار مهم بهداشتی و درمانی هستند که هر سال، چه در سطح جهانی و چه در سطح کشوری باعث پیامدهای مهم سلامتی فردی - اجتماعی می شوند و هر دو در حال افزایش شیوع می باشند.

به طور کلی می توان گفت اگر یک بیماری دارای شرایط زیر باشد، ارزش مهمی برای مداخله گسترده در سطح جمعیت افراد چه از جهت تشخیص و چه از جهت درمان دارد:
⁃ بیماری یک مسئله مهم از نظر بهداشت عمومی جامعه باشد.
⁃ یک دوره ابتدایی بی علامت در روند پیشرفت بیماری وجود داشته باشد.
⁃ تست آزمایشگاهی مناسب و ساده ای برای تشخیص بیماری وجود داشته باشد.
⁃ درمان درخوری برای آن بیماری داشته باشیم.
⁃ درمان اولیه بیماری در زمان دوره بی علامتی، منجر به بهبود دراز مدت پیامدهای بهداشتی، فردی و اجتماعی شود.
هم دیابت و هم فشارخون به درجاتی در این دسته بندی قرار می گیرند.

برای هر دو بیماری روش های ساده ی تشخیصی در دوره بی علامتی وجود دارد و با یک آزمایش ساده و یا یک دستگاه سنجش فشارخون می توان روند تشخیصی و درمانی را آغاز کرد و باعث بهبود در سلامتی فرد و بتبع ارتقای وضعیت عمومی بهداشتی و درمانی جامعه و صرفه جویی در بسیاری از مسائل اقتصادی فردی و اجتماعی شد.

ابتدا به فشار خون می پردازیم:
فشار خون بالا چه در ایران و چه در سطح جهانی یکی از بزرگترین معضلات بهداشت عمومی است.
در کشور ما بیشتر از ۴۰٪؜ افراد بالای ۵۰ سال مبتلا به پرفشاری خون می باشند. یکبار دیگر به این عدد دقت کنید! چه رقم بالایی از افراد بزرگسال جامعه که آغاز میانسالی را تجربه می کنند در گیر این مشکل هستند.
شوربختانه درصد بسیار بالایی از این افراد، مطلع از بیماری خود نیستند و از افراد مطلع نیز درصد کمتری موفق به کنترل فشار خود می شوند.
جالب است بدانیم میزان فشار خون بالا در کودکان ۱۲-۶ ساله ایرانی نیز کم نیست و حدود ۱۰٪؜ می باشد.
با توجه به اهمیت فشار خون و درمان آن تعاریف حد فشار خون به نسبت گذشته تغییر کرده و آستانه ما برای اطلاق فشار خون کاهش یافته است.

فشار خون به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می شود.
اکثریت موارد ، فشار خون اولیه می باشند، که گرچه علت اصلی آن کماکان ناشناخته است ولی عوامل خطر متعددی در آن نقش دارند:
⁃ سن: افزایش سن فشار خون را افزایش می دهد، پس ما در میانسالی باید حساسیت بیشتری به تشخیص زود هنگام فشار خون داشته باشیم.
⁃ چاقی: چاقی و اضافه وزن نیز فاکتور های بسیار تعیین کننده ای در فشار خون هستند.
⁃ سابقه خانوادگی: فشار خون تقریبا در افرادی که پدر یا مادر آنها دارای فشار خون هستند، دو برابر است.
⁃ نژاد: در بعضی از نژادها فشارخون شدیدتر بوده و دارای عوارض بیشتر و زود هنگام است.
⁃ مصرف نمک بالا: با توجه به صنعتی شدن و تغییر رژیم غذایی افراد، مصرف نمک افزایش یافته که مستقیما ریسک فشار خون را بالا می برد.
⁃ الکل: برخلاف تصور عموم مصرف الکل باعث افزایش فشار خون می شود.
⁃ بی تحرکی: ورزش یک فاکتور موثر در کاهش فشارخون است.
⁃ خواب ناکافی: میزان خواب کمتر از ۷ ساعت در شب با ریسک بالاتر فشار خون همراه است.

فشار خون ثانویه در اثر علل دیگری مانند: داروها و یا برخی از اختلالات هورمونی، عروقی کلیه و یا خُر خُر شبانه اتفاق می افتد.

بدین ترتیب بررسی هورمونی و یا دارویی و همچنین اصلاح خواب افراد می تواند نقش مهمی در درمان داشته باشد.
دیابت نیز از یک شیوع حدود ۱۰٪ در جهان برخوردار است، که در کشور ما از شیوع ۱۱٪؜ در سال ۱۳۹۵ به حدود ۱۴٪؜ در سال ۱۴۰۰ رسیده است، که به نظر می رسد کماکان رو به افزایش است .

دیابت هم به ۲ دسته نوع یک و نوع دو تقسیم می گردد  به طوری که بیشتر از ۹۰٪؜ دیابت در افراد بزرگسال از نوع دو می باشد؛ دیابت نوع یک نیز که نیاز مبرم به انسولین درمانی دارد در کودکان و نوجوانان شایع تر است. همچنین مدیریت دیابتی که در دوران بارداری تظاهر می یابد اهمیت بسیاری جهت جلوگیری از عوارض مادر و جنین دارد.
علایم قند بالا مانند تشنگی، پرنوشی آب و ادرار فراوان معمولا در درصد کمتری از افراد دارای دیابت تظاهر می یابد و اغلب دیابت در آزمایش ها و بررسی ها مشخص می گردد، که در این آزمایشات بررسی قند ۳ ماهه از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا متوسط قند فرد را در یک دوره زمانی مشخص می کند.
عواملی که احتمال دیابت را بالا می برند عبارتند از:
⁃ افزایش وزن
⁃ سابقه خانوادگی
⁃ سابقه دیابت در دوران بارداری
⁃ نژاد
⁃ بی تحرکی
⁃ سیگار
⁃ خواب نامناسب
⁃ رژیم غذایی نامناسب
⁃ کمبود ویتامین D
⁃ برخوردهای شغلی و برخورد با بعضی از سموم
⁃ برخی داروها

همچنین بعضی ازشرایط با افزایش ریسک وقوع دیابت همراهند مانند بارداری، بیماری های قلبی و عروقی، فشار خون، تخمدانی که کیست های متعدد دارد و اسید اوریک بالای خون، بعضی شرایط هم مانند شیردهی باکاهش وقوع دیابت همراه است.

فشار خون و دیابت با عوارض متعدد قلبی و عروقی، کلیوی، سکته های مغزی و درگیری چشم ها و یا ناتوانی هایی مانند زخم های اندام ها همراه اند؛ به طوری که درصد بالایی از بستری افراد در بخش های مختلف اعم از اورژانس ها و مراقبت های ویژه، سی سی یو، بخش های داخلی، مغز و اعصاب، جراحی، چشم، دیالیز و ..... به طور مستقیم و غیر مستقیم به علت این دو عامل می باشند.

بدانیم که همچون یک کوه یخ که تنها قسمتی از آن در دید است و میزان زیادی از آن از دید همه ما پنهان است، این دو عامل اکنون و آینده ما و خانواده هایمان را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

دکتر اصغر دلیلی فوق تخصص نفرولوژی _ متخصص داخلی
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی نیشابور

معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی نیشابور