۵ دسامبر روز جهانی خاک (World Soil Day) است، روز سازمان ملل که خاک های سالم را برای زندگی سالم جشن می گیرد. این روز که توسط جامعه‌ای در حال رشد جشن گرفته می‌شود، در سال‌های اخیر شتاب چشمگیری پیدا کرده است. موضوع روز جهانی خاک سال ۲۰۲۳ :خاک و آب، منبع حیات انتخاب شده است.

این روز در کشور ما برابر با روز سه شنبه ۱۴ آذر ۱۴۰۲ می باشد. فائو یا سازمان خوارو بار جهانی و کشاورزی ملل متحد که مقر آن در شهر رم کشور ایتالیا است پایگاه اینترنتی برای ثبت چنین رویداد بزرگی ایجاد کرده است که نهادها، سازمانها و افرادی که قصد برگزاری جشنواره و یا رویداد بزرگداشت این روز را در کشور خود دارند می توانند مشخصات برگزاری این رویداد در کشور خود را در این پایگاه اینترنتی به اشتراک بگذارند تا همه جهانیان متوجه برگزاری این رویداد گردند. در استان گلستان محمد اسماعیل اسدی، پیشکسوت و عضو هیات علمی این مرکز و پژوهشگر بین المللی آب و خاک و مروج ارشد کشاورزی حفاظتی با سابقه بیش از ۳۵ سال کار در امور آموزشی و پژوهشی و ترویجی با ثبت بزرگداشت این مراسم در استان گلستان بار دیگر نام گرگان و نام مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان را در سرتاسر جهان مطرح نمود.

https://www.fao.org/world-soil-day/worldwide-events/en/

اسدی در زمینه اهمیت بزرگداشت این روز و موضوع امسال آن یعنی خاک و آب منبع زندگی چنین گفت:

بقای سیاره ما به پیوند ارزشمند بین خاک و آب بستگی دارد. بیش از ۹۵ درصد غذای ما از این دو منبع پایه سرچشمه می گیرد. آب خاک که برای جذب مواد مغذی توسط گیاهان حیاتی است، اکوسیستم های ما را به هم متصل می کند. این رابطه همزیستی پایه و اساس سیستم های کشاورزی ما است. با این حال، در مواجهه با تغییرات اقلیمی و فعالیت

این اقدامات همچنین تنوع زیستی خاک را حفظ می کند، حاصلخیزی را بهبود می بخشد و به ترسیب کربن کمک می کند و نقش مهمی در مبارزه با تغییرات آب و هوایی ایفا می کند. روز جهانی خاک ۲۰۲۳ (WSD) و کارزار آن با هدف افزایش آگاهی در مورد اهمیت و رابطه بین خاک و آب در دستیابی به سیستم های کشاورزی پایدار و انعطاف پذیر است. روز جهانی خاک یک پلت فرم جهانی منحصر به فرد است که نه تنها اهمیت خاک را جشن می گیرد، بلکه شهروندان سراسر جهان را برای بهبود سلامت خاک توانمند می کند و درگیر می کند.

اهداف WSD عبارتند از:

• اطلاع رسانی، آموزش، و مشارکت دادن کشاورزان و عموم مردم در مورد اهمیت خاک
• افرایش آگاهی در مورد چگونگی تکیه همه ما به خاک های سالم.
• نشان دادن این که چگونه شیوه های مدیریت پایدار خاک برای سلامت اکوسیستم ها و رفاه انسانها حیاتی است و
• از دولت ها، بخش خصوصی و مردم بخواهیم تا از خاک محافظت کنند.

از سال ۲۰۱۵، روز جهانی خاک به عنوان یک جشن جهانی متشکل از فعالیت‌هایی مانند نمایشگاه‌های عکاسی، جشنواره‌های فیلم، سخنرانی‌ها، میزگردها، بازارهای مواد غذایی، کاشت درخت، نمایش مد، کنسرت، مسابقات ورزشی، آزمون‌ها، مسابقات نقاشی، سمینارها، کارگاه‌ها، سخنرانی ها، کارزارهای آگاهی عمومی، شعرخوانی و غیره در سرتاسر جهان به شیوه های مختلف برگرار می گردد. با این حال، این رویداد  فقط یک روز نیست، بلکه یک راهبرد دائمی و پایدار است.  یک فراخوان سالانه برای اقدام، جلب توجه بین‌المللی و ایجاد روابط کاری جدید با شرکای راهبردی و اهداکنندگان است.

موضوع در طول سالهای مختلف

روزجهانی خاک  هر سال موضوع متفاوتی را برای برجسته کردن مناطق مورد نیاز برای اقدام برای مسایلی که خاک را تهدید می کند اتخاذ کرده و همچنین تمرکز مشترکی برای کارزار ارتباطی ایجاد می نماید. موضوعات از “خاک سالم برای یک زندگی سالم” (۲۰۱۵)، “خاک و نبض، همزیستی برای زندگی” (۲۰۱۶)، “مراقبت از خاک  از زمین آغاز می شود” (۲۰۱۷)، «راه حل آلودگی خاک باشید» (۲۰۱۸)، «فرسایش خاک را متوقف کنید، آینده ما را نجات دهید” (۲۰۱۹)، “خاک را زنده نگه دارید، از تنوع زیستی خاک محافظت کنید” (۲۰۲۰)، “شوری خاک را متوقف کنید، بهره وری خاک را افزایش دهید” (۲۰۲۱) و “خاک‌ها، سرآغاز غذا”  (۲۰۲۲) و بالاخره سال ۲۰۲۳ ” خاک و آب منبع حیات”.

نقش فائو و مشارکت جهانی خاک مشارکت جهانی خاک

فائو به اتخاذ دو پلت فرم افزایش آگاهی در سطح سازمان ملل کمک کرده است: سال بین المللی خاک (۲۰۱۵) و برقراری روز جهانی خاک . با توجه به اینکه خاک زیست بنیان طبیعت بوده و پایه و اساس توسعه کشاورزی، خدمات ضروری اکوسیستم و امنیت غذایی و تغذیه را تشکیل می دهد، شصت و هشتمین مجمع عمومی سازمان ملل پس از نزدیک به ۳ سال رایزنی فشرده، سال ۲۰۱۵ را سال جهانی خاک اعلام کرد و پنجم دسامبر را به عنوان روز جهانی خاک نامگذاری  کرد. روز جهانی خاک که هر ساله در ۵ دسامبر جشن گرفته می شود، مصادف با سالروز تولد پادشاه فقید تایلند بومیبول، به منظور قدردانی از تلاش های عظیم و سهم حیاتی وی در امنیت غذایی، توسعه پایدار و حمایت از خاک می باشد.

پیامهای کلیدی روز جهانی خاک سال ۲۰۲۳

۱-خاک و آب منابع ضروری برای حفظ حیات روی زمین هستند

• خاک و آب اساس تولید غذا، اکوسیستم ها و رفاه انسان می باشد. با شناخت نقش ارزشمند آنها، می توانیم اقدامات پیشگیرانه ای را برای حفاظت از این منابع  برای نسل های آینده انجام دهیم.
• فرسایش و فشردگی خاک، ظرفیت خاک برای ذخیره، زهکشی و فیلتر کردن آب را مختل می کند و خطر سیل، رانش زمین و طوفان های شن و گرد و غبار را تشدید می کند.
• خاک و آب محیطی هستند که گیاهان در آن رشد می کنند و مواد غذایی ضروری را به دست می آورند.
• خاک سالم به عنوان یک فیلتر طبیعی نقش مهمی ایفا می کند و در تصفیه و ذخیره آب هنگام نفوذ به داخل خاک نقش اساسی دارد.
• سیستم های کشاورزی دیم ۸۰  درصد اراضی جهان را پوشش می دهند که در ۶۰ درصد تولید جهانی غذا نقش دارند. این سیستم‌ها به شدت به شیوه‌های موثر مدیریت رطوبت خاک متکی هستند.

۲- خاک و آب منابع به هم پیوسته ای هستند که نیاز به مدیریت یکپارچه دارند.

• سلامت خاک و کیفیت و در دسترس بودن آب به هم مرتبط هستند.
• اجرای شیوه های مدیریت پایدار خاک، دسترسی به آب را برای کشاورزی افزایش می دهد.
• خاک های سالم، غنی شده با مواد آلی، نقش مهمی در تنظیم و نگهداشت و در دسترس بودن آب دارد.
• استفاده بهینه از آب با کیفیت، ترویج استفاده پایدار از کودها و سموم کشاورزی، به کارگیری روش های مناسب آبیاری، بهبود سیستم های زهکشی، کنترل پمپاژ و پایش خاک و سطح شوری آب های زیرزمینی برای حفظ شیوه های کشاورزی پایدار ضروری است.
• مدیریت پایدار خاک کلید بهبود بهره وری آب در سیستم های آبی است.

۳- شیوه های نامناسب مدیریت خاک و آب بر فرسایش خاک، تنوع زیستی خاک، حاصلخیزی خاک و کیفیت و کمیت آب تاثیر می گذارد.

• کمبود آب منجر به از بین رفتن تنوع زیستی خاک می شود، در حالی که شسته شدن و غنی شدن محیط‌های آبی از ترکیبات محلول ناشی از فعالیت های کشاورزی منجر به از بین رفتن تنوع زیستی در بدنه های آبی می شود.
• مدیریت نادرست آفت کش ها و کودها نه تنها کیفیت خاک و آب را تهدید می کند، بلکه خطرات قابل توجهی نیز برای سلامت انسان و اکوسیستم دارد.
• روش های ضعیف آبیاری و زهکشی برخی از محرک های اصلی شوری خاک هستند.
• بالا آمدن سطح دریا موجب از دست رفتن اراضی می گردد، خطر شور شدن و سدیمی شدن خاک را افزایش می دهد، که می تواند بر بهره وری کشاورزی تاثیر منفی بگذارد.

۴- حفاظت از خاک و آب به کاهش تغییرات اقلیمی و سازگاری کمک می کند

• بهبود مدیریت خاک و آب، ظرفیت زمین را برای مقاومت در برابر شدائد اقلیمی نظیر خشکسالی، سیل و طوفان شن و گرد و غبار بهبود می بخشد.
• شیوه های مدیریت یکپارچه خاک و آب، خدمات ضروری اکوسیستم را فراهم می آورد و از زندگی روی زمین پشتیبانی می کند همچنین تاب آوری اکوسیستم را ارتقا می بخشد.
• خاک های سالم با ترسیب کربن به عنوان یک مخزن کربن عمل می کنند و در نتیجه هم با تغییرات اقلیمی سازگار هستند و هم اثرات منفی آن را کاهش می دهند.