گام دوم انقلاب که در پی تحوّل کشور برای دستیابی به تمدن نوین اسلامی است در مسیر خود با چالش‌های بیرونی و درونی مواجه هست که در صورت فائق آمدن به چالش‌های درونی خویش، چالش‌های بیرونی نمی‌توانند سد راه انقلاب در پیمودن مسیر خویش باشند. طبق بیانیه یکی از اصلی‌ترین چالش‌های گام دوم انقلاب ضعف مدیریتی در بخش‌هایی از کشور است.[۱] برای برطرف کردن این چالش نیاز  است به استانداردهای لازم مدیریت دولتی دست بیابیم که این امر مستلزم تحوّل در بسیاری  از حوزه‌های سیاستی و اداری است. اگر اصلاحات به صورت تکه تکه و موقتی برنامه ریزی  و اجرا شوند، ممکن است سیستم حکمرانی و عملکرد مدیریت دولتی را آنطور که انتظار می  رود تغییر ندهند. دستیابی به نتایج مستلزم آن است که دولت‌ها اجرای یک چشم انداز کلی  تحوّلات و اهداف اولویت‌بندی شده را هدایت و هماهنگ کنند. مهم است که تحوّلات مدیریت  دولتی را به صورت متوالی، با یک برنامه منسجم و تدوین دستور کار تحوّلات از منظر کل  دولت انجام دهیم.

تحوّلات مدیریت دولتی یکی از مهمترین حوزه‌های اصلاحات افقی در هر کشور است زیرا چارچوبی را برای اجرای سیاست‌های دیگر فراهم می‌کند و همچنین امکان ایجاد سیستم‌هایی را فراهم می‌کند که مبنایی مناسب برای اجرای قوانین در کشور می‌باشد. کشورها با سرعت‌های متفاوتی توسعه می‌یابند و رویکردهای متفاوتی برای حکمرانی و اجرای تحوّل مدیریت دولتی دارند. با این حال، اصول مدیریت دولتی، بلوک‌های اساسی برای مدیریت دولتی خوب را فراهم می‌کند و برای همه کشورها قابل اجرا هستند و لذا از تجربیات کشورهای دیگر می‌توان به احسن وجه سود برد.

به عنوان یک خط مشی افقی، تحوّل مدیریت دولتی تمام جنبه‌های مدیریت دولتی، از جمله سطوح کارکنان، تکثیر وظایف، سنجش عملکرد، کارایی و اثربخشی را در بر می‌گیرد. بنابراین ضروری است که اجرای تحوّل مدیریت دولتی از بالا هدایت شود. یک ساختار کاری روشن برای مدیریت و هماهنگی تحوّل مدیریت دولتی، پیش نیاز اجرای موفق سیاست دولت در این زمینه است. مکانیسم‌های قوی باید برای اطمینان از جریان مداوم اطلاعات تحلیلی بین وزرا و مقامات برای اطلاع‌رسانی تصمیم‌گیری در مورد کار بیشتر وجود داشته باشد. علاوه بر این، وزرا باید شهروندان را از پیشرفت‌ها و دستاوردهای تحوّلات در راستای راهبرد و  برنامه ارتباطی تحوّل مدیریت دولتی آگاه کنند. باید تقسیم روشنی از وظایف و مسئولیت‌ها بین موسسات مختلف در رابطه با تدوین، تصویب، اجرا، نظارت، گزارش و ارزیابی تحوّلات مدیریت دولتی وجود داشته باشد. تحوّل مدیریت دولتی یکی از سه ستون اصلی تحوّل یک کشور است. دو ستون دیگر تحوّل عبارتند از حاکمیت قانون و حکمرانی اقتصادی.

الزامات کلیدی «رهبری تحوّلات» و «سیستم مدیریت کارآمد» در قلب  خط‌مشی تحوّل مدیریت دولتی قرار دارد و در حصول اطمینان از اجرای کامل آن ضروری است.  رهبری تحوّلات مدیریت دولتی، پاسخگوی اجرای آن بوده و بایستی چارچوب راهبردی مبنایی  را برای اجرای فعالیت‌های تحوّلی اولویت‌بندی شده و متوالی در راستای شرایط مالی دولت  را فراهم کند. در اینجا لازم است در راستای چارچوب راهبردی تحوّل مدیریت  دولتی  به چهار اصل اشاره شود:[۲]

اصل ۱: دولت بایستی یک دستور کار موثر تحوّلات در مدیریت دولتی را توسعه داده و وضع کرده باشد تا به چالش‌های کلیدی بپردازد و لذا نیاز است رهبری تحوّلات، مستقر و منسجم باشد و اهداف تحوّلی که عموماً درک می‌شوند، تعیین ‌شوند.

اصل ۲: تحوّلات مدیریت دولتی به طور هدفمند اجرا شود. اهداف نتیجه تحوّلات تعیین شده و به طور منظم مورد رصد و نظارت قرار گیرد. بنابراین یک چارچوب راهبردی روشن یاید وجود داشته باشد که امکان اولویت بندی تحوّلات و برنامه‌ریزی واقع‌بینانه برای اجرای آنها را فراهم کند.

اصل ۳: پایداری مالی تحوّلات مدیریت دولتی باید تضمین شده باشد.

اصل ۴: تحوّلات مدیریت دولتی بایستی دارای ساختارهای مدیریتی و هماهنگی قوی و کارآمد باشد و هر دو سطح سیاسی و اداری هدایت فرآیند طراحی و اجرای تحوّلات را مد نظر قرار دهد. برای تحقق این امر لازم است تیم مدیریت تحوّلات دارای دیدگاهی کل نگر باشد، مسئولیت اجرا را تعیین کرده و ظرفیت اجرایی لازم را تضمین نماید.

چنین تیمی بایسته است به سازمان‌ها و نهادهای دولتی در موارد ذیل کمک کند:

طراحی و اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های تحوّل مدیریت دولتی در سازمان‌ها و نهادها، از جمله تعیین اولویت‌ها، مشارکت سهامداران کلیدی، ترتیب اقدامات و اصلاحات هزینه.

ایجاد نهادها و تقویت ظرفیت‌های مورد نیاز برای رصد، اجرا و نظارت و ارزیابی پیشرفت تحوّلات.

بررسی ترتیبات راهبردی و مدیریتی موجود، تشخیص چالش‌های اصلی و ارائه رهنمودها در محدوده و اولویت‌بندی تحوّل مدیریت دولتی در کشور.

باید توجه داشت که عملکرد ادارات دولتی در دهه‌های اخیر به یکی از اجزای اصلی بحث در مورد توسعه اقتصادی و مردمی‌سازی تبدیل شده است. یک مدیریت دولتی پاسخگو برای حکومت مردم‌سالار و پیشرفت اقتصادی بسیار مهم است چرا که در راستای اهداف پیشرفت کشورها در حوزه صلح و عدالت و برابری قرار داشته و به ارائه دسترسی به عدالت برای همه، و ایجاد نهادهای موثر و پاسخگو در همه سطوح اشاره دارد. علاوه بر این، موجب ارتقای رشد اقتصادی فراگیر و پایدار، اشتغال و کار شایسته برای همه افراد جامعه می‌شود. یک اداره دولتی با عملکرد خوب دارای محسنات و مزایایی هم برای افراد و هم برای دولت است.

اول، دولت‌ها را قادر می‌سازد تا به اهداف سیاستی خود دست یابند و اجرای صحیح تصمیمات سیاسی و قوانین حقوقی را تضمین می‌کند و بنابراین کارایی و ثبات سیاسی را ارتقاء می‌دهد. در مقابل، ضعف مدیریت دولتی باعث تاخیر، ناکارآمدی، عدم اطمینان، فساد و سایر اشکال سوء مدیریت می‌شود که منجر به رنجش، ناامیدی، مقاومت و اعتراض شهروندان علیه دولت و نهادهای آن می‌گردد. اینها مشروعیت دولت را تضعیف می‌کند و می‌تواند منجر به سقوط دولت شود.

دوم، اهمیت مدیریت دولتی برای پیشرفت اقتصاد در سطح بین‌المللی پذیرفته شده است. همراه با قوانین مناسب و یک قوه قضاییه مستقل و کارآمد، یک اداره دولتی خوب زیربنای اساسی یک بازار کارآمد است. سرمایه‌گذاران، ریسک را تا حد زیادی با پیش‌بینی‌پذیری تصمیمات اداری ارزیابی می‌کنند که به ثبات محیط سیاسی و نهادی بستگی دارد. سوء مدیریت در قالب نواقص اداری و فرآیندهای طولانی و غیرضروری پیچیده اداری، مانع ابتکارات اقتصادی سرمایه‌گذاران بالقوه داخلی و خارجی می‌شود و بر اشتغال و ثبات سیاسی تاثیر منفی می‌گذارد. یکی از جنبه‌های مهم یک اداره کارآمد، توانایی برنامه‌ریزی تحوّلات مهم است به طوری که اهداف سیاستی به خوبی تعریف شده از طریق اقدامات هدفمند مطابق با منابع موجود به روشی منطقی دنبال شود. این اقدامات باید به هسته اصلی کاستی‌ها یا مشکلات شناسایی و تحلیل شده‌ای که تحوّلات به دنبال رفع آنها هستند، رسیدگی کند.

اسناد برنامه‌ریزی استراتژیک و تجاری باید یک نقشه راه روشن  برای اجرای سیاست‌های فردی ارائه دهند. این اسناد برنامه‌ریزی باید بیانیه‌های اولویت‌بندی  در سطح سیاسی را به اهداف تحوّلی تبدیل کند، اقدامات و نهادهای مسئول اجرای آنها را  تعیین کند، منابع لازم را تخصیص دهد و سایر اطلاعات مرتبط را برای اجرای دستور کار  تحوّلات ارائه دهد. پس از تنظیم اسناد برنامه‌ریزی، اجرا باید با تامین مالی و ظرفیت  اداری کافی در نهادهای کلیدی درگیر پشتیبانی شود. از آنجایی که تحوّلات معمولاً نیازمند  منابع قابل توجه و اجرای متمرکز در طول سال‌ها است، راه‌اندازی و عملکرد یک سیستم مدیریت  و هماهنگی مناسب، سیستمی که اقدامات تحوّلی را در صورت لزوم برای اطمینان از اجرای  موفقیت‌آمیز ممکن می‌سازد، نیز بسیار مهم است. چنین سیستم‌هایی تنها در صورتی می‌توانند  به طور موثر عمل کنند که بر اساس داده‌های صحیح در مورد پیشرفت اجرا و پیشبرد تحوّلات  در برابر اهداف تعیین شده عمل کنند. از این رو، توسعه یک سیستم نظارت و گزارش قوی،  و همچنین ارزیابی نتایج تحوّلات، برای تصمیم‌گیران جهت هدایت موفقیت‌آمیز فرآیندهای  تحوّل ضروری است. برای تحقق این امر نیاز به جعبه‌ابزاری برای تهیه، اجرا، نظارت، گزارش  و ارزیابی راهبردهای تحوّل مدیریت دولتی است تا به صورت مجموعه‌ای از درس‌های آموخته  شده و ابزارهای عملی در خدمت تحوّل مدیریت دولتی کشور باشد. مخاطبین اصلی این جعبه  ابزار شامل کارکنان مرکز نهادهای دولتی، وزارتخانه‌ها ، سازمان‌ها و سایر نهادهای بخش  دولتی است که وظیفه تدوین و اجرای راهبردها و برنامه‌های عملیاتی آنها را دارند. علاوه  بر این، این جعبه ابزار می‌تواند منبع مفیدی برای ذینفعان در همکاری‌های توسعه، مانند  شرکای توسعه، سازمان‌های مجری درگیر در کمک‌های توسعه، و سازمان‌های غیردولتی و جامعه  مدنی فعال در حوزه‌های مختلف مدیریت و ادارات دولتی باشد.[۳]

در انتها بایستی به این واقعیت اشاره کرد که بخش عمومی لازم  است در یک روند دائمی تغییر و بهبود باشد، لذا مدیریت تغییرات حاصل از اجرای برنامه‌های  تحوّلی امکان دارد دولت‌ها را با چالش‌هایی مواجه سازد. برای گذر آرام از این مواجهه،  پیشنهاد می‌شود که از مدل تحوّل فرهنگی حکومت به شرح شکل ذیل استفاده شود[۴].

منابع

[۱] - بیانیه گام دوم

[۲]-  OECD(۲۰۱۷). The Principles of Public Administration. https://www.sigmaweb.org/publications/Principles-of-Public-Administration-2017-edition-ENG.pdf

[۳]  - OECD(۲۰۱۸). Toolkit for the preparation, implementation, monitoring, reporting and  evaluation of public administration reform and sector strategies. SIGMA PAPER  No. ۵۷. https://www.oecd.org/officialdocuments/publicdisplaydocumentpdf/?cote=GOV/SIGMA(2018)3&docLanguage=En

[۴]  - Melchor ,Oscar Huerta(۲۰۰۸). Managing Change in OECD Governments: An  Introductory Framework. OECD, France. https://www.oecd.org/gov/42142231.pdf