گزارش کرسی ترویجی با عنوان «کاربست‌های عقل تفسیری با تاکید بر محدوده آن»
به دلیل تقارن زمان برگزاری کرسی با ایام شهادت حاج قاسم سلیمانی و نیز سالگرد ارتحال حضرت آیت‌الله مصباح یزدی، جلسه با یاد و خاطره آن عزیزان آغاز گردید. سپس حجت‌الاسلام دکتر اویسی به تبیین کاربست‌های عقل تفسیری پرداخت. وی اذعان داشت عقل در یک نگاه وجودشناختی دارای دو اصطلاح است: جوهری مجرد و قوه مدرکه که دومی در تفسیر استفاده می‌شود و بهره‌گیری از تعقل به دو قسم منبعی و ابزاری منقسم است. مراد از عقل منبعی، عقل بدیهی و برهانی است. عقل ابزاری و مصباحی تمامی قرائن را از منابع دیگر تفسیر اخذ می‌کند و به نتیجه‌گیری می‌پردازد. مهمترین و پرکاربردترین نقش عقل، عقل ابزاری است. به نظر وی تعبیر عقل مصباحی اولین بار از راغب اصفهانی در متون علمی وارد شده است. ایشان سپس به تبیین نظریه شهید صدر پرداخت و کارکردهای عقل نظیر عقل قیاسی، عقل تاویل‌گر، عقل تعمیم‌گر را تبیین و به تفاوت تفسیر به رای و کاربرد عقل در تفسیر اشاره نمود.
پس از آن ناقد محترم حجت‌الاسلام‌والمسلمین کریم‌پور قراملکی ضمن تشکر از برگزاری چنین جلسات علمی و مفیدی، نقدهایی شکلی و ساختاری موردنظر را مطرح نمود.
• عدم تبیین مساله و فقدان پیشینه در متن ارائه شده توسط استاد ارائه‌دهنده.
• ذکر نشدن روش پژوهش و عدم تصریح به یافته‌های پژوهش.
• لزوم اصلاح برخی کلیدواژه‌ها و جایگزین کردن کلید واژه «عقل مصباحی» و «عقل منبعی» به دلیل اهمیت آنها، از جمله نقدهای ناقد محترم به بحث بود.
ایشان سپس به اشکال اصلی چنین اشاره نمود: عنوان کاربست‌های عقل تفسیری با متنی که آمده سازگاری ندارد. زیرا بیشتر، مباحث اصولی مطرح شده است؛ درحالی‌که می‌بایست عقل منبعی یا مصباحی به دقت و با ذکر موارد کاربست آنها و تحلیل نمونه‌ها ارائه می‌شد. ضمناً بحث تفسیر به رای و تفاوتش با کاربرد عقل در تفسیر نیاز به استدلال بیشتری دارد.
در ادامه این نشست دکتر گرامی به عنوان ناقد دیگر این کرسی به طرح نقدهای خود پرداختند. اهم ایرادهای دکتر گرامی عبارتند از:
• فقدان نوآوری به دلیل عدم ذکر پیشینه و عدم مقایسه پژوهش حاضر با پیشینه غنی درباره کاربست عقل در تفسیر.
• نادرست بودن تطبیق عقل فطری و اکتسابی با چهار مرتبه عقل مطرح شده در فلسفه.
• نادرست بودن برخی آدرس‌ها نظیر آدرس مربوط به اسفار.
• شایسته بودن به کارگیری عقل متصل و منفصل در بحث جهت روشن‌تر شدن مطلب.
• ناقص مطرح شدن دیدگاه مکتب تفکیک درباره عقل فطری و… و عدم لزوم به ورود به چنین بحثی در مقاله.
• وجود نقل قول‌های گسترده و در برخی موارد استناد به منابع دسته دوم.
• رها شدن نقل‌قول‌ها و دیدگاه‌ها و اظهارنظر نکردن درباره آنها در بیشتر موارد.
• غالب بودن مباحث غیرتفسیری بر تفسیری در مقاله.
• کمرنگ بودن بحث عقل ابزاری (علی‌رغم اینکه به اذعان ارائه‌کننده محترم مهمترین کاربرد عقل در تفسیر ابزاری است).
در ادامه دبیر محترم ضمن جمع‌بندی نقدهای ناقدین محترم، از ارائه کننده محترم خواستند به نقدها پاسخ دهند. دکتر اویسی در پاسخ به برخی اشکالات چنین اظهار داشتند:
• غالب بودن مباحث اصول فقهی را بر خلاف نظر ناقدان محترم، از امتیازات مقاله دانستند. زیرا فهم متون دینی نیاز به اصول دارد.
• درباره بحث تفاوت تفسیر به رای با تفسیر عقلی نیز ظرفیت مقاله اجازه بیش از این را نمی‌دهد و نیاز به مقاله مستقلی دارد.
• درباره ایراد ناظر به مکتب تفکیک هم باید گفت که در مقاله اشاره شده که نظر آنها درباره عقل چیست و در همین حد برای مقاله کفایت می‌کند و این اشکال که ورود به این بحث لازم نبود قابل‌پذیرش است.
• آنچه به منبع دسته دوم ارجاع داده شده به دلیل آن است که مطلب در آثار فارابی یافت نشد و از مقاله‌ای آدرس داده شد.
• کمرنگ بودن مطالب درباره عقل ابزاری به این دلیل است که درباره عقل ابزاری چالشی نیست. چالش در عقل منبعی است.
در ادامه دبیر علمی محترم جلسه پیشنهاد دادند تا علاوه بر تعمیق مساله به چالش اصلی این پژوهش که آیا ارائه‌کننده محترم عقل را به عنوان منبعی برای فهم آیات و تفسیر قبول دارد یا نه؟ به صورت مبسوط پاسخ دهند. ایشان همچنین ضمن اشکال به طرح این مطلب که عقل منبعی بیشتر در آیات‌الاحکام کاربرد دارد متذکر شدند که امثال فخر رازی در تفسیر کبیر ذیل آیه «له ملک السموات و الارض» تصریح دارد که با برهان عقلی ثابت کرده است مالکیت فقط برای خداست.
در خاتمه این نشست دکتر گرامی به اینکه همین شیوه را علامه طباطبایی(ره) در تفسیر المیزان، فراوان به کار برده است و بسیاری از مباحث مربوط به آیات اعتقادی بدین شیوه تفسیر می‌شود، اشاره نمودند.
جلسه با نثار فاتحه‌ای به روح شهدای مدافع حرم و امنیت به ویژه حاج قاسم و همراهانش و نیز علامه مصباح یزدی به پایان رسید.