نشست مساله شناسی و جامعه شناسی سیاسی، با تاکیدبر تحلیل جامعه شناختی حوادث شهریور و مهر۱۴۰۱، ازسوی دانشکده حقوق و علوم سیاسی شیراز برگزار شد.
در این نشست که روز یکشنبه ۲۹ آبان ماه ۱۴۰۱، در سالن آمفی تئاتر دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز ترتیب یافت، ابعاد مختلف حوادث اخیر در کشور، ازسوی استادان دانشگاه شیراز: دکتر محمدهادی صادقی، دانشیار جزا و جرم شناسی؛ دکتر خلیل اله سردارنیا، استاد علوم سیاسی؛ دکتر سیدسعید زاهد زاهدانی، دانشیار علوم اجتماعی؛ دکتر هادی صادقی اول، استادیار علوم سیاسی و دکتر محمدعلی توانا، دانشیار علوم سیاسی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

دکتر خلیل اله سردارنیا در این نشست اظهار کرد: حوزه ی جامعه شناسی سیاسی مربوط به تعارضات، وفاق و سازگاری است؛ البته سیاست را نمی توان صرفا نظم یا تعارض قلمداد کرد؛ اما کفه ی ترازو بیشتر به نفع تعارض است و اساسا مسئله محوری در جامعه شناسی سیاسی این است که چرا تعارض ها در یک جامعه روی می دهند؟

دانشگاه بایستی بزرگ ترین بازوی مشورتی حکومت و حکمرانی باشد

وی با بیان اینکه این تعارض ها در خلا شکل نمی گیرند، گفت: برخی عوامل خارجی و داخلی در رویکردهای مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی موثر هستند و هیچ موضوع و بحرانی در خلا رخ نمی دهد؛ طبق رویکرد جامعه شناسی تاریخی هرچه موضوع بزرگ تر و ابعاد آن گسترده تر باشد، دارای عقبه ی تاریخی بزرگ تری است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه بحران هرچه بزرگ تر، عقبه ی بحران در یک جامعه بسته به عوامل داخلی و خارجی آن گسترده است، گفت: در ایران در دو ماه اخیر با یک سری رویدادها و بحران های ناخوشایند روبه رو هستیم که این رویدادها قطعا بدون عقبه ی تاریخی نیست.
دکتر سردارنیا ادامه داد: نمی توان هیچ مسئله ای را مطلقا به صورت سلبی یا ایجابی نگاه کرد؛ بلکه باید رویکرد واقع بینانه، روش مند و نگاه خاکستری داشته باشیم.
وی بیان داشت: بحران ها در همه ی جوامع رخ می دهد؛ در جامعه ی ما هم یک سری بحران هایی روی داده است که هم معلول یک سری تناقضات در ساختار فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه است و هم مربوط به خود کنش گر، جامعه ی مدنی، جنبش ها و نیروهای اجتماعی می شود که چگونه خویشتن داری کنند.
دکتر سردارنیا عنوان کرد: اگر می خواهیم بحران ها در یک جامعه بدفرجام نشود، باید حکومت و نیروهای اجتماعی خویشتن داری و خود را بازنگری کنند و به این شرایط به عنوان یک فرصت نگاه و خود را واکاوی کنند؛ اما گاهی این توازن به هم می خورد و اینجاست که باید ببینیم که کجای کار حکومت می لنگد و در چه زمینه هایی مشکل وجود دارد.
وی گفت: اگر می خواهیم دچار التهاب شدید نشویم، باید جامعه و نیروهای اجتماعی هم خویشتنداری داشته باشند؛ خوشبختانه در جامعه ای زندگی می کنیم که به لحاظ عقبه تمدنی بسیاربالا و ریشه دار است.
این استاد دانشگاه افزود: باتوجه به عقبه ی تاریخی درازمدت و تمدن سازی که در ایران قبل و پس از اسلام داریم و دستاوردهای کشور پس از انقلاب اسلامی و همچنین خویشتنداری حکومت و مردم قطعا به سرانجام خوبی خواهیم رسید.
وی با اعتقاد به اینکه هیچ عامل و بحرانی بدون بستر داخلی نیست، گفت: ما در شرایطی هستیم که با یک همگرایی شدید نظام رسانه ای روبه رو هستیم که با دورشدن از مسئولیت پذیری رسانه ای در تقابل جدی با حکومت و نظام جمهوری اسلامی هستند؛ نظام جمهوری اسلامی هم باید این را مدنظر قرار دهد که یک سری بحران سازهای داخلی و تناقض های ساختاری در داخل داریم.
دکتر سردارنیا بیان کرد: جمهوری اسلامی دستاوردهای قابل توجهی داشته است، اما از آنجاکه این دستاوردها با انتظار مطلوب فاصله زیادی دارند، مشکلات و عواملی حل نشده جامعه خود را به صورت بحران نشان دهند.
وی اظهار داشت: متاسفانه در عرصه ی ساختار نیروهای اجتماعی و گروه بندی های سیاسی در دولت سازی بیشتر از اینکه بدنه های فکری در تشکیلات حکومتی باشد، عمدتا از آکروبات ها و کسانی که کمتر دغدغه فکری داشته اند، بهره گرفته شده است.
دکتر سردارنیا بیان کرد: در برخی موارد چه جناح اصلاح طلب ورود کرده و چه اصولگرایان آمدند، کادرسازی در بروکراسی و مجلس عمدتا تابعی از برادری سیاسی جناحی و ایدئولوژیک بوده است. از همین رو مبارزات جدی که با فساد داشتیم درخور انتظار مطلوب نیست.
وی گفت: نسل امروز دانشگاه ها نسل آگاه و نسل دهکده جهانی هستند، ما باید شرایطی فراهم کنیم که ضوابط و روابط و شان دانشگاهی و شان گفت وگو و مناظره حفظ شود و دانشگاهیان بتوانند حرف خود را شفاف بزنند.
او بیان کرد: دانشگاه که قلب تپنده ی تحول در همه ی جوامع است، از جایگاه خوبی در ایران بهره نمی برد و نگاه به دانشگاهیان در حد انتظار مطلوب نبوده است؛ نمی گویم به دانشگاهیان اصلا توجه نشده، اما درخور انتظار مطلوب نبوده و ما احساس بودن جدی نکردیم؛ از همین رو دانشگاه بایستی به عنوان بزرگ ترین بازوی مشورتی در خدمت حکومت و حکمرانی باشد و امیدواریم از این پس توجه بیشتری شود.

گفت وگو دارد راه خود را در دانشگاه بازمی کند

دکتر سیدسعید زاهد زاهدانی استاد جامعه شناسی و جنبش های اجتماعی نیز اظهار کرد: جای خوشحالی است که گفت وگو دارد راه خود را در دانشگاه باز می کند؛ در بحث های جامعه شناسی سیاسی تا اواخر قرن بیستم، دو مفهوم قدرت و اقتدار مورد بحث قرار می گرفت.
استاد جامعه شناسی و جنبش های اجتماعی دانشگاه شیراز ادامه داد: در اواخر قرن۲۰، اندیشمندان جامعه شناسی سیاسی برای اینکه بهتر بتوانند مسائل اجتماعی سیاسی را موردمطالعه قرار دهند، قالب جنبش های اجتماعی را پیش گرفتند.
وی با بیان اینکه جنبش های اجتماعی محوریت بحث های جامعه شناسی سیاسی را تشکیل می دهد، گفت: بنده معتقدم که اگر می خواهیم مساله را حل کنیم، باید در وهله ی نخست صورت مساله را خوب درک کنیم. از همین رو اگر مساله ای در جامعه وجود دارد باید در ابتدا صورت مساله را درک کنیم و سپس برای پرداختن به راه حل تلاش کنیم.
دکتر زاهدزاهدانی بیان کرد: می توان گفت جنبش اخیر یک جنبش جهانی است و اگر می خواهیم این جنبش جهانی را تحلیل کنیم، باید یک نظریه و تئوری جامع داشته باشیم.
وی با بیان اینکه هر جنبش اجتماعی از سه عامل اصلی تشکیل شده است، توضیح داد: یکی از ملزومات ظهور جنبش اجتماعی فراهم شدن زمینه ی اجتماعی تقابل و تعارض است. ایدئولوژی و نقشه راه و همچنین کنش گران نیز از دیگر ملزومات ظهور جنبش اجتماعی محسوب می شود؛ تا کنش گرانی فعال نشوند، طبیعتاً جنبش اجتماعی اتفاق نمی افتد.
او با اشاره به اینکه کنش گران به سه دسته تقسیم می شوند، افزود: کنش گران از سه دسته رهبران جنبش، توزیع کنندگان و توده ی روان تشکیل شده است؛ این ها مجموعه عواملی است که باید در هر جنبش سیاسی شناسایی کنیم تا بتوانیم براساس این عوامل راجع به آن جنبش قضاوت کنیم.

جامعه ایرانی درحال حرکت به سمت فردگرایی است

دکتر هادی صادقی اول، هم در این نشست بیان کرد: درخصوص بحث اعتراضات اخیر بایستی در ابتدا نیم نگاهی به ساختار جامعه داشته باشیم و سپس به این موضوع بپردازیم که چه ذهنیت هایی مسبب این اعتراضات بوده است.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز ادامه داد: در این اعتراضات نمی توان نقش رسانه های خارجی، سلبریتی ها، نقش نهادهای حکومتی و جنس اعتراضات را نادیده گرفت؛ این اتفاقات از جوانب مختلف قابل بحث است.
دکتر صادقی اول بیان کرد: اعتراضات را می توان در یک بستر اجتماعی تحلیل کرد؛ اگر نگاهی به شرایط جامعه داشته باشیم، متوجه خواهیم شد که نخستین مساله ی جامعه ی ما از زمان مشروطه تاکنون این است که جامعه ی ایرانی ترکیبی از ذهنیت ها و هویت های مختلف شده است و هریک از این هویت ها مطالباتی از سیستم سیاسی دارند؛ اما نکته ی قابل تامل این است که مطالبات این هویت ها در تعارض با یکدیگر است.
وی افزود: این هویت ها هیچ گاه کمرنگ نشدند و بدون شک، جامعه ی ترکیبی وابسته به این هویت های ناهمساز با چالش های بسیاری مواجه می شود.
او با اعتقاد به اینکه جامعه ی ایرانی درحال حرکت به سمت فردگرایی است، گفت: نظام سیاسی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دنبال اجتماع گرایی بود، این درحالی ست که جامعه ی ایرانی به سمت یک نوع فردگرایی درحال حرکت است. به عنوان مثال درخصوص مساله ی حجاب اگر از بانوان کم حجاب دلیل عدم رعایت حجاب کامل را بپرسیم، پاسخ خواهند داد که این خواست خودم است و خودم ترجیح می دهم چه پوششی داشته باشم.
دکتر صادقی اول با بیان اینکه خواست تفکر اسلامی جمع گرایی است، گفت: در جامعه ی ایرانی در طی سال های اخیر به تدریج اتفاقی افتاده، که دولت به عنوان نهاد خادم در نظر گرفته نمی شود؛ بلکه به عنوان نهاد مانع در نظر گرفته می شود و این هم بخشی از پروژه ی فردگرایی است که درحال اتفاق افتادن است؛ بسیاری از معترضان تصورشان این است که دولت یا نظام سیاسی مانع کنش ها و تفکرات مبتنی بر آزادی آن ها است.
وی افزود: اینکه ذهنیت جامعه دارد به سمت نهاد دولت به مثابه ی مانع به جای خادم حرکت می کند، یکی از چالش هایی است که در ساختار جامعه شکل گرفته و روند آن رو به افزایش است.
استادیار علوم سیاسی دانشگاه شیراز ادامه داد: جامعه ی ایرانی افزون بر اینکه به سمت شکاف نسلی درحال حرکت است، به سمت یک نوع شکاف فکری دیجیتالی مبتنی بر دل زدگی نیز درحال حرکت است.
وی با اشاره به اینکه در عصر جدید رسانه ها ذهن انسان ها را به تسخیر خود درآورده اند، گفت: به جای اینکه رسانه در خدمت انسان باشد، انسان در خدمت رسانه است؛ باید ببینیم تکونولوژی چگونه ساخت و زیست سیاست را در کشورهای مختلف تحت تاثیر قرار می دهد و ایران نیز از این امر مستثنی نیست؛ امروزه مفهومی به عنوان وب ۲ مطرح است که این وب زدگی فزاینده، خودش جزء عواملی است که دارد ذهنیت جامعه را جهت می بخشد و ساختارهای تبلیغاتی، فکری و دینی ما توانایی مقابله با این وب زدگی را ندارند.
دکتر صادقی اول گفت: جامعه ی وب زده امکان ثبات در یک طرز بینش و تفکر را از دست می دهد و یکی از آفات تکنولوژی همین است.
وی یادآور شد: هر عضو بدن انسان یک کارکرد دارد و اگر هر عضو دچار اختلاف شود، سایر اعضای بدن هم تحت تاثیر قرار خواهدگرفت؛ جامعه هم به همین صورت است و در این جامعه چه در نزد مردم و چه در حاکمان نگاه سیستمی وجود دارد و به همین خاطر دچار این آفات شده است. بدون شک اگر با یک رویکرد بالانسی به مسائل مختلف در حوزه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نگریسته شود، بسیاری از معضلات حل می شد.

جنبش شهریور ۱۴۰۱ با جنبش های قبلی متفاوت است

دکتر محمدعلی توانا، هم در نشست مساله شناسی و جامعه شناسی سیاسی اظهار داشت: گفتمان یک چارچوب ذهنی و زبانی است که حول یک کار مرکزی شکل می گیرد؛ به سوژه ها هویت می دهد و آن ها را به کنش وامی دارد؛ در تعبیری که من از گفتمان دارم این است که با ایدئولوژی درهم آمیخته شده است.
عضو هیات علمی بخش علوم سیاسی دانشگاه شیراز ادامه داد: نمی توانیم تمایز چندانی میان گفتمان ها و ایدئولوژی ها قائل شویم؛ در عین حال من معتقدم که در هر گفتمانی منازعه است و گفتمان ها در تلاش هستند که هژمونیک شوند.
دکتر توانا اضافه کرد: منازعه قدرت در گفتمان ها اساسی است. ریشه های گفتمان ها هم از ایدئولوژیک بهره می برند و هم در تلاش هستند تا رقبا را از صحنه خارج کنند؛ با تمام این اوصاف اگر یک نگاه خیلی مختصر از سال ۵۷ تاکنون به جامعه ایران داشته باشیم به نظر می رسد ایدئولوژی اسلام گرایی موفق شد خود را به گفتمان تبدیل کند و سایر گروه ها و جریان های سیاسی مختلف و متعارض را از صحنه خارج کند.
وی افزود: اولین گفتمانی که شکل گرفت اسلامی -سیاسی است. سیاست جزء ناگزیر اسلام است و مهم ترین جزء آن است و نهایتا با رفراندومی هم که در فروردین ۵۸ برگزار شد، جمهوری اسلامی هسته ی سوم این هسته ی مرکزی شد.
او ادامه داد: از سال ۶۰ به بعد اسلام سیاسی، نهاد ولایت فقیه و جمهوری اسلامی به عنوان سه هسته ی مرکزی هستند و مفاهیم دیگر مانند نظم حقوقی، سیاسی و اجتماعی بر همین مبنا شکل گرفته است.
وی با بیان اینکه عنصر مهم دیگر اسلام سازی جامعه است، گفت: در بعد اجتماعی قوانین قصاص و حجاب در اوایل دهه ی ۶۰ به صورت قانون درآمد و تلاش برای تربیت انسان مومن و تلاش برای احیای امت و وحدت اسلامی شکل گرفت.
این عضو هیات علمی دانشگاه با بیان اینکه ما در این سال ها جنبش های بسیارزیادی داشتیم، گفت: این جنبش ها در سال های متفاوت از لحاظ شدت، قدرت و خشونت با تحولات شهریور ۱۴۰۱ متفاوت است؛ به عنوان مثال جنبش سبز در سال ۸۸ از نظر تعداد معترضین و تسخیر خیابان از اعتراضات اخیر گسترده تر بود؛ اما فاقد گفتمان بود. درواقع هدف آن جنبش معطوف به سیاست خاص بود و گرچه با شعارهای براندازانه هم همراه بود، اما بخش عمده و بدنه جنبش از اصلاح طلبی حمایت می کرد.

تمدن غربی از طریق فرهنگ در حال نفوذ است

دکتر محمد هادی صادقی هم در این نشست بیان کرد: اصولاً کار علمی و دانشگاهی و حتی اعتراض و حرکت فکری دانشگاهی با آنچه که در کف خیابان در شهر اتفاق می افتد، متفاوت و متمایز است.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز ادامه داد: ادبیات و نحوه و محتوای شعاردادن و حتی سلوک سیاسی دانشگاهیان متاثر از هویت ها و شان دانشگاهی است.
وی با اعتقاد به اینکه شان دانشگاهی کار حزبی نیست، گفت: ممکن است علاقه ی حزبی داشته باشیم، اما عضو هیات علمی، استاد و دانشجویان فراتر از علایق حزبی اهداف بلندتری را تعریف می کنند.
دکتر صادقی بیان کرد: دانشگاه مکلف است فرصت و زمینه ی مناسب را برای تضارب دیدگاه ها و اندیشه ها در فضای دانشگاه ها فراهم کند؛ بدون شک برای پرداختن به هر موضوعی باید امکان توصیف آن به درستی فراهم شود؛ سپس در مقام علت شناسی عواملی که آن شرایط و وضعیت را ایجاد کردند، شناسایی کنیم و پس از آن به دنبال راهکارها و نسخه هایی برای مقابله یا هدایت آن وضعیت باشیم؛ دانشگاه اصرار دارد این اتفاق بیفتد و انشاءلله با استفاده از ظرفیت های دانشگاه، نخستین پژوهش و تحلیل را به مساله ی امروز اختصاص خواهیم داد.
این عضو هیات علمی دانشگاه بیان داشت: بدون کار میدانی و بدون درنظرگرفتن ترکیب جنسی و سنی عواملی که در کف جامعه در مقام اعتراض برآمدند، نمی توانیم موضوعات و مسائل را به درستی تحلیل کنیم.
وی عنوان کرد: من معتقدم این اعتراضات و آنچه در جامعه در شرف اتفاق است، ویژگی های یک جنبش را نداشته است و باید صرف نظر از آنکه آن را جنبش و شورش بنامیم، به تحلیل آن بپردازیم.
او با اعتقاد به اینکه این اعتراضات به دلیل خلاهایی که دارد جنبش محسوب نمی شود، گفت: ما این رفتار را در امتداد جدال تمدنی می دانیم. درحال حاضر ما با جنگ تمدن ها مواجه هستیم و این اتفاقات یک واقعیت میدانی و جهانی است. ما در جدال و جنگ هستیم.
وی به تمدن غربی اشاره کرد و گفت: تمدن غربی ویژگی ها و خصوصیاتی دارد که قرن هاست جایگاه خود را حفظ کرده است. این تمدن با نشانه هایی از افول تمدنی ناشی از اختلال در هویت و مسائل و مشکلات اقتصادی و کاهش نرخ جمعیت روبه رو است که زمینه های افول قدرت آمریکا را دامن زده و موجب نگرانی جدی نظریه پردازان در این حوزه شده است.
دکتر صادقی بیان کرد: تمدن غربی توانسته است سلطه ی خود را هوشمندانه، عالمانه، بی رحمانه، مقتدرانه، شیادانه و در پناه بهره مندی از سلاح رسانه حفظ کند.
وی اضافه کرد: باور من این است که ابزار قوی تمدن غربی در توان تبلیغات و امواجی است که در اختیار دارد؛ شاخص قدرت و توانایی در سلطه مساله ی تبلیغ است. تمدن غربی چنان قوی است که نیاز کاذب در افراد ایجاد می کند و در ظریف ترین ابعاد زندگی و شخصیتی چنان نفوذ می کند که برای مردم زیبایی، مُد و سبک زندگی را تعریف می کند.
دکتر صادقی عنوان کرد: تمدن غربی از طریق فرهنگ نفوذ می کند به گونه ای که حتی اگر من در کشور خودم رای می دهم ناخودآگاه در راستای منافع این تمدن است. اگر این طور نباشد، امکان ادامه ی حیات ندارد.
وی گفت: در این میان انقلاب اسلامی حضور پیدا کرد و تعریف دیگری از سیاست را مطرح کرد؛ سیاست مدیریت تعارض ها و ظرفیت ها است؛ این هویتی که انقلاب اسلامی درجهت طراحی زندگی مبتنی بر اطمینان و آرامش مدعی آن شده رویکرد «زندگی انسان متعالی» است که این رویکرد در قواعد حقوقی ما به شدت اثرگذار است.
دکتر صادقی با اعتقاد به اینکه هویت اسلامی در تقابل با هویت ملی نیست، گفت: حجاب یک پوشش کاملا ایرانی است و هیچ ربطی به جهان اسلام ندارد و از ایران به آن سمت رفته است و اگر در تاریخ ایران هم نگاه کنیم، متوجه می شویم که یک آمیختگی بین این هاست.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز افزود: یک ساختار براساس هویت ملی و دینی با تعریفی از زندگی شکل گرفت؛ آنچه که با آن مواجه هستیم جدالی است که از ابتدای انقلاب بین الگویی از زندگی و الگویی که غرب ارائه می کند، آغاز شد.
دانشیار جرم شناسی دانشگاه شیراز با بیان اینکه جمهوری اسلامی بر ضرورت حفظ کرامت انسانی تاکید دارد، اظهار داشت: به اعتقاد ما ایران کشوری است که بیش ترین ظرفیت ایجاد قدرت تمدنی را دارد؛ هم احساس ملی آن وجود دارد و هم ظرفیت تاریخی و ظرفیت فکری، فلسفی و اعتقادی آن را دارد و این تهدیدی برای سایر تمدن های رقیب است.
برای مشاهده تصاویر بیشتر اینجا را کلیک کنید.