فرهنگ و تمدن اسلامی، واحدی برای مطالعه درباره زیست گذشته مسلمانان در قرون متمادی پس از ظهور اسلام عزیز است. تاکنون آثار مکتوب متعددی چه از سوی مستشرقان و چه از سوی خود مسلمانان با رویکردهای مختلفی، درباره تمدن اسلامی به نگارش درآمده است. از جمله این آثار، کتاب‌های آموزشی است که به عنوان کتاب درسی معارف اسلامی در دانشگاه‌های کشورمان در سطح کارشناسی به رشته تحریر درآمده و دانشگاه معارف اسلامی، عهده‌دار تولید آن بوده است. نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، در ادامه تولید این آثار، اجرای طرحی با عنوان «طرح تحول کوتاه مدت دروس معارف اسلامی» را به دانشگاه معارف اسلامی محول نمود و معاونت پژوهشی دانشگاه نیز اثر حاضر را برای درس تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی ارائه نموده است.
این اثر، حاصل تلاش آقای دکتر محمد مصطفی اسعدی است که به منظور «طرح تحول کوتاه مدت دروس مدرسی معارف اسلامی» از سوی معاونت پژوهشی دانشگاه معارف اسلامی عرضه شده است.
اشتغال مولف به تدریس این درس در مقطع کارشناسی، ادبیات نزدیک به دانشجو و تنوع مطالب از ویژگی‌هایی است که می‌توان برای این اثر برشمرد. این اثر در یک پیشگفتار و هفت فصل تنظیم شده است. در پیشگفتار به ضرورت و اهمیت این درس برای دانشجویان پرداخته است و در فصل اول به ارائه مباحث پایه‌ای همچون توضیح چند مفهوم و محدوده جغرافیایی تمدن اسلامی پرداخته است. نویسنده فصل دوم را به شکوفایی تمدن اسلامی اختصاص داده است و ضمن برشمردن ویژگی‌های ده‌گانه تمدن اسلامی، به نسبت تمدن‌های معاصر با تمدن اسلامی و نیز شکوفایی علمی در آن پرداخته است. در فصل سوم کتاب به نهادهای مدنی در تمدن اسلامی شامل نهادهای حکومتی، نهادهای اداری، نهادهای دینی، نهادهای علمی آموزشی و نهادهای خدماتی پرداخته شده و فصل چهارم به گونه‌شناسی هنر و معماری در تمدن اسلامی اختصاص یافته است. نویسنده فصل پنجم اثر را با عنوان «تاثیر تمدن اسلامی بر غرب» ارائه کرده و در آن به چگونگی و نیز گستره این اثرگذاری پرداخته است. در فصل ششم اثر به بازنمایی رکود و انحطاط تمدنی در جهان اسلام پرداخته شده و تلاش شده است تا عوامل درونی و بیرونی بررسی گردد. نویسنده در فصل پایانی اثر با عنوان «جهان اسلام در دوران معاصر» تلاش نموده است تا هم ظرفیت‌های موجود در جهان اسلام را به تصویر کشد و هم در باب احیاء و بازتولید تمدن اسلامی مطالبی ارائه نماید. اثر حاضر به اهتمام نشر معارف در ۲۸۸ صفحه و در قالب هفت فصل به زیور طبع آراسته شده است. معاونت پژوهشی دانشگاه ضمن سپاس از مولف محترم و نشر معارف از همه کسانی که در تهیه اثر نقش داشته کمال تشکر و امتنان را دارد و نظر همه اساتید دروس معارف را که با موشکافی‌های عالمانه خویش غنای هرچه بیشتر آن را فراهم می‌آورند ارج نهاده و از آن استقبال می‌کند.
جهت آشنایی بیشتر با مطالب این اثر صفحه‌های آغازین کتاب را ملاحظه نمایید.