نشست فصلی شاخه محیط‌ زیست و انرژی فرهنگستان علوم با موضوع «مدیریت پسماند کشور، چالش‌ها و راهکارها» روز چهارشنبه، ۱۱ آبان‌ماه ۱۴۰۱ با حضور جمعی از اعضا، اساتید دانشگاه و متخصصین اجرایی در محل سالن ابوریحان فرهنگستان علوم برگزار شد.

در آغاز این جلسه، دکتر مسعود تجریشی، مسئول اتاق فکر تغییر اقلیم و محیط‌زیست فرهنگستان علوم ضمن خوشامدگویی به شرکت‌کنندگان، به نقش فرهنگستان در حل چالش‌های کشور اشاره و خلاصه‌ای از برنامه‌های پیش رو در این زمینه (به ویژه راه‌اندازی کارگروه‌های مختلف) را ارائه کرد.

در ادامه جلسه، دکتر پنجه‌شاهی، رئیس شاخه مهندسی محیط‌زیست و انرژی به ارائه خلاصه‌ای از وضعیت حاکم بر پسماند در کشور پرداخت. طرح اولین قانون در این زمینه در سال ۱۲۸۲ و گذاشته شدن وظیفه نظافت شهرها بر عهده شهرداری‌ها، تشکیل سازمان مدیریت پسماندها در کلان‌شهرها در دهه ۶۰، تحولات دهه‌های ۷۰ و ۸۰ از جمله تصویب قانون شهرداری‌ها و تصویب قانون مدیریت پسماندها در سال ۱۳۸۳ از جمله مراحل قانونی طی شده در این حوزه بود که مورد اشاره ایشان قرار گرفت.

وی در ادامه با اشاره به سهم ۶۵ درصدی پسماند تر و ۳۵ درصدی پسماند خشک جمع آوری شده، خاطر نشان کرد که در شرایط فعلی تنها ۵ درصد از پسماند خشک بازیافت می‌شود که فاصله قابل توجهی با سایر نقاط جهان دارد. سرانه بالای تولید پسماند کشاورزی و نخاله ساختمانی ایران در مقایسه با میانگین جهانی، از دیگر نکات مورد اشاره در این ارائه بود.

دکتر پنجه‌شاهی در ادامه ارائه خود، عدم توجه به رعایت قوانین، عدم ضمانت اجرایی قوانین، عدم اصلاح الگوی مصرف و کاهش تولید پسماند، عدم اجرای صحیح تفکیک پسماند، تدوین نشدن برنامه جامع اجرایی مدیریت پسماند و عدم وجود آمار و اطلاعات کمی دقیق را از جمله مهم‌ترین چالش‌های موجود در این حوزه برشمرد.

در ادامه جلسه، دکتر احمدی، مشاور رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور در امور مدیریت پسماند، گزارشی از وضعیت مدیریت پسماند کشور ارائه کرد. وی در ابتدای این ارائه، به توجه ویژه دولت سیزدهم به بحث مدیریت پسماند به ویژه با ابلاغ راهبردهای ۱۰ ماده‌ای وزیر کشور اشاره نمود. تاکید این سازمان بر روی بحث کاهش تولید پسماند و تفکیک از مبداء، در کنار معضل پیش روی آن در زمینه جمع‌آوری غیررسمی پسماند خشک از جمله نکات مورد اشاره در این ارائه بود.

احداث ۳۰۵ محل دفن، توسعه ۱۰۰ واحد پردازش و تولید کمپوست، احداث ۷۸ واحد تولید RDF، راه‌اندازی ۴ واحد زباله‌سوز، ایجاد ۱۹ تاسیسات پردازش نخاله ساختمانی و بهره‌برداری از دو هاضم در شهرهای گرگان و اصفهان، از جمله برنامه‌های پیش روی وزارت کشور در سال‌های آتی بود که در این ارائه به تشریح آن‌ها پرداخته شد.

وی در ادامه ارائه خود، بر لزوم به کارگیری رویکرد مدیریت جامع با تاکید بر حفظ محیط زیست به عنوان یکی از زیرساخت‌های کشور تاکید کرد و وضعیت فعلی مبنی بر رویکرد اقتصادی به این مسئله را موجب ایجاد مشکلاتی در این زمینه دانست. همچنین در آسیب‌شناسی کلان حوزه پسماند مواردی چون کمبود نیروی متخصص، عدم هماهنگی دستگاه‌های اجرایی، نداشتن ضمانت اجرایی، عدم مشارکت واقعی بخش غیردولتی، فقدان منابع درآمدی پایدار، عدم همکاری مدیران محلی، انتخاب پروژه‌های نامناسب و عدم امتداد مسئولیت تولیدکننده از جمله مواردی بود که توسط دکتر احمدی به آن‌ها اشاره شد.

دکتر حسن پسندیده از دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست، سخنران بعدی این نشست بود. بیان جزئیاتی از وظایف دستگاه‌های اجرایی در قانون مدیریت پسماند کشور و تشریح خطرات زیست‌محیطی دفن غیر اصولی و عدم مدیریت صحیح پسماندها همچون آلودگی خاک، آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی، خطرات ناشی از فلزات سنگین و تولید گازهای گلخانه‌ای از مطالب ارائه شده در این قسمت از نشست بود.

دکتر ناصر طالب بیدختی، استاد دانشگاه شیراز و عضو فرهنگستان علوم، دیگر ارائه‌دهنده این نشست بود که به ارائه رویکردهای جدید جهانی در زمینه مدیریت پسماند پرداخت. اتوماسیون واحدهای بازیافت و واحدهای سورتینگ در کنار استفاده از فناوری‌های دیجیتال همچون روبات‌ها، اینترنت اشیاء، رایانش ابری، هوش مصنوعی، تحلیل داده‌ها و بررسی روندها با استفاده از تحلیل داده‌ها از جمله این رویکردهای نوین بود. لزوم توجه ویژه به اقتصاد چرخشی در بخش پسماند و تاکید بر ترویج، تحقیق و آموزش مستمر و پیوسته، از دیگر نکاتی بود که در این ارائه به آن‌ها پرداخته شد.

آشنایی با تجربیات مدیریت پسماند شهر تهران، موضوع بعدی بود که توسط دکتر نقوی، معاون سازمان مدیریت پسماند شهر تهران ارائه گردید. ایشان با ارائه تجربیاتی از راه‌اندازی هاضم شهر تهران، مشکلات به وجود آمده در این مسیر و تدابیر به کار گرفته شده به منظور رفع این مشکلات، بر اهمیت متناسب‌سازی فناوری‌های وارداتی با شرایط پسماندهای داخلی کشور و لزوم آزمودن این فناوری‌ها در مقیاس پایلوت تاکید نمود.
مهندس احمد بختیاری، دبیر سازمان مردم نهاد خانه نجات ایران نیز به معرفی فعالیت‌های این سمن و اقدامات انجام شده با هدف کاهش تولید پسماند، تفکیک از مبداء، رها نکردن زباله در طبیعت و استفاده از جایگزین‌های پایدار پرداخت. پویش‌های فروشگاه بدون پسماند، کیسه امانت و بانک اهدای لوازم ورزشی از جمله تجربیات ارزشمند ارائه شده بود.

آخرین سخنران این مراسم، دکتر نادر مختارانی، استاد دانشگاه تربیت مدرس و مسئول کارگروه مدیریت پسماند اتاق فکر تغییر اقلیم و محیط‌زیست فرهنگستان علوم بود که به تشریح اقدامات این کارگروه از جمله تهیه بانک اطلاعاتی متخصصین، احصاء عمده‌ترین چالش‌های حوزه پسماند و اولویت‌بندی آن‌ها به منظور ارائه راهکار پرداخت. وی همچنین با بیان این که این کارگروه هر ۲ هفته یکبار جلسات خود را برگزار می‌کند، از تمامی صاحب نظران برای ارائه تجربیات خود در جهت حل مشکلات و معضلات پسماند در بلندمدت، دعوت به عمل آورد.