شانزدهمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران به میزبانی دانشگاه شیراز برگزار شد.
شانزدهمین دوره همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران با محوریت آبخیزداری و توسعه ی پایدار، به همت بخش مهندسی منابع طبیعی و محیط زیست دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز، در روزهای ۱۷و۱۸ اسفندماه ۱۴۰۰ برگزار شد.
دکتر محمدعلی اکرمی، رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز در آیین افتتاحیه ی این همایش ضمن خیرمقدم گویی به شرکت کنندگان، گفت: با نگاهی به وضعیت موجود ایران می توان دریافت که بومسازگان های آن شکننده است. ایران یک کشور خشک و نیمه خشک به شمار می رود؛ با یک سوم بارش متوسط جهانی، که میزان تبخیر در آن سه برابر بیشتر از میانگین جهان است.
برای ایران خشک با بارش اندک و تبخیر و فرسایش فراوان؛ باید طرحی نو دراندازیم
وی با اشاره به اینکه ایران سالانه با فرسایش ۱۶تن خاک در هر هکتار مواجه است، گفت: ایران کشوری سیل خیز به شمار می رود و این موضوع آسیب های زیادی به زیرساخت ها وارد می کند؛ از طرفی با تخلیه ی آب های زیرزمینی و آبخوان ها از یک سو و فرونشست زمین از سوی دیگر مواجه هستیم.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه بسیاری از این معضلات با آبخیزداری جبران می شود و این مهم به صورت علمی و با مطالعات پژوهشکده ی حفاظت خاک و آبخیزداری قابل اثبات است، گفت: بهترین تعریف از آبخیزداری، نشان دادن اثربخشی آن است.

آبخیزدار طبیب طبیعت است
او سابقه ی آبخیزداری در ایران را بیش از ۵۰سال عنوان کرد و با اشاره به تحولاتی که طی ادوار مختلف در این حوزه شاهد بوده ایم، گفت: آبخیزداری الهی ترین نگاه به طبیعت و آبخیزدار طبیب طبیعت است.
دکتر اکرمی در بیان علت کندی عملیات های آبخیزداری در کشور و به ویژه در استان های سیل خیز، گفت: این موضوع ناشی از نبود چشم انداز و حرکت مبتنی بر اهداف است.
وی ادامه داد: در سال های گذشته، بیشتر عملیات های آبخیزداری در حوزه های منتهی به سدها انجام می شد و کارکردهای دیگر مثل تغذیه ی سفره ها و پیشگیری از سیلاب ها هدف نبود؛ بنابراین یک عقب ماندگی طولانی ناشی از این مساله به وجود آمد.
رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز گفت: از چند دهه قبل، توجه به موضوع آبخیزداری و آبخوانداری جلب شد. داشتن چشم انداز راه نجات ما است. چشم انداز بهترین دورنمای نتیجه محور ماست که به ما جهت می دهد و برای ما مسیری معین برای رشد و دستیابی به اهداف مورد نظرمان فراهم می کند.
او ادامه داد: تجارب جهانی نشان داده که بدون طراحی یک چشم انداز هیچ ملتی، سازمانی و فردی نمی تواند حرکت و پیشرفت کند. با توجه به ویژگی های خاص جهان امروز با تغییرات بسیارسریع و با موج فراگیر اطلاعاتی که هر روز با آن مواجهیم، بدون طراحی یک چشم انداز راه خود را گم خواهیم کرد.
دکتر اکرمی گفت: در آستانه ی قرن جدید شمسی نیازمند طراحی های نوین هستیم. بسیاری از نقشه ها، طرح ها و آموخته های قبلی دیگر کار نمی کنند. آن نقشه ها با شرایط و ساختارهای دیگری کار می کرد و باید ما خودمان را نو کنیم، اندیشه ها و طراحی های جدید داشته باشیم و طرحی نو دراندازیم. در این صورت خواهیم توانست جامعه خود را در مسیر پیشرفت و توسعه پایدار قرار دهیم.

ارتباط عاطفی و عاشقانه بین انسان و طبیعت محصول دستگاه فکر دینی
دکتر محمدهادی صادقی، سرپرست معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه شیراز نیز بیان کرد: نزولات آسمانی به قدر و اندازه است و خداوند این نزولات را آبخیزداری می کند. به اندازه بودن نزولات آسمانی به این معناست که طبیعت نظام دارد و عدالت بر طبیعت حاکم است.
او افزود: توازن در طبیعت ناشی از تسبیح طبیعت است. طبیعت شناور در مسیری است که خداوند مقدر کرده است و کمترین اختلال در توازن می تواند آثار جدی در به هم ریختگی نظام طبیعت داشته باشد.
دکتر صادقی با بیان اینکه بی نظمی در طبیعت به معنای بی عدالتی است، عنوان کرد: پیامبران رسالت خود را دعوت انسان به هماهنگی با طبیعت در این شناوری دانسته اند؛ زیرا انسان تنها موجودی است که می تواند خود را از مدار نظام طبیعت خارج و در این طبیعت فساد کند.
او اضافه کرد: دستکاری های مردم در طبیعت است که منجر به فساد در دریا و خشکی شده است.
دکتر صادقی با بیان اینکه نوع نگاهی که ما در دستگاه فکر دینی داریم موجب نوعی ارتباط عاطفی و عاشقانه بین انسان و طبیعت است، تصریح کرد: احترام به طبیعت نه به دلیل تاثیر آن در زندگی انسان است؛ بلکه به دلیل حق طبیعت در محترم بودن و حق بر وجود داشتن است.
دکتر حمیدرضا پورقاسمی دبیر علمی شانزدهمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران نیز ضمن ارائه ی گزارشی از روند برگزاری این همایش، خبر داد: در طول مدت زمان فراخوان همایش، ۱۴۸ مقاله به دبیرخانه ی همایش ارسال شد که ۱۲۵ مقاله پذیرفته شده و ۳۷ مقاله شفاهی و بقیه به صورت پوستر ارائه می شود .

مدیریت آب و خاک و منابع طبیعی فعلی زیبنده نظام جمهوری اسلامی نیست
دکتر علی طالبی، رئیس انجمن آبخیزداری ایران نیز در این رویداد ضمن قدردانی از داهنشگاه شیراز برای برگزاری این دوره از همایش، بیان کرد: انجمن آبخیزداری ایران از سال ۷۷ تشکیل شد و این انجمن از ۵۰۰ عضو بهره می برد که اکثر پژوهشگران از بخش اجرا، تحقیقات و بخش دانشگاهی هستند.
او با تاکید بر اینکه باید همگرایی برای حل این مشکلات ایجاد شود، افزود: صددرصد علت سیل سال ۹۸ و سیل قم در سال ۹۵، خطای انسانی بود و نمی توان این حادثه را به شرایط اقلیمی ارتباط داد.
رئیس انجمن آبخیزداری ایران با اشاره به سیل سال ۹۸ شیراز، عنوان کرد: رودخانه ی شیراز، خانه ی رود است و زمانی که به حریم رودخانه تجاوز می کنیم، نتیجه اش این می شود که با بارندگی ۲۰میلی متری ۲۱نفر تلفات می دهیم.
دکتر طالبی با بیان اینکه خسارت های سیل استان گلستان برابر ۷۰درصد بودجه ی عمرانی این استان بود، گفت: این درحالی ست که بودجه ای که صرف این خسارت ها می شود را می توان صرف آسیب شناسی کرد.
رئیس انجمن آبخیزداری ایران با بیان اینکه وضعیت مدیریت آب و خاک و مدیریت منابع طبیعی فعلی زیبنده ی نظام جمهوری اسلامی نیست، گفت: البته ما دنبال مقصر نیستیم و همه ما مقصر هستیم.
او با بیان اینکه سنگ بنای رشته های دانشگاهی در زمینه ی آب و خاک درست گذاشته نشده است، گفت: عناوین، روش ها، اقدامات، مدل سازی ها و مدیریت ها همه یکسان است؛ از همین رو همگرایی و هماهنگی بین سازمان هاست که از اهمیت بسیاری برخوردار است و باید از همین همایش ها آغاز شود.

آبخیزداری زیربنای توسعه پایدار در کشور است
دکتر علی سلاجقه، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز، در سخنرانی ویدیوکنفرانسی خود در شانزدهمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران گفت: نقش عملیات آبخیزداری در کنترل سیلاب ها و در حفظ منابع آب و خاک و پوشش گیاهی، نقش مثبتی است و بالای ۵۰درصد به طبیعت کشور کمک کرده است.
وی آبخیزداری را زیربنای توسعه پایدار در کشور دانست و اظهار کرد: مدیریت جامع حوزه ی آبخیز یعنی احترام گذاشتن به سرزمین و مدیریت سرزمین بر اساس اصول علمی و با مشارکت مردم برای حفظ طبیعت.
وی افزود: وقتی کار سازه ای می خواهد انجام شود می بایست در راستای ترمیم طبیعت باشد و آبخیزداری نیز به معنی ترمیم طبیعت است. این کار وقتی صورت می گیرد که طبیعت با مشکل مواجه شده و ما آن را به شرایط مناسب خود بازمی گردانیم. برای دستیابی به این هدف روش های متفاوتی وجود دارد که یکی از آ ن ها اقدامات سازه ای است.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، هدف از انجام اقدامات سازه ای را گرفتن فرصت از طبیعت برای حفظ آب، خاک و پوشش گیاهی عنوان کرد و گفت: در شرایط فعلی کشور که متاثر از تغییرات اقلیمی و عملکرد ما انسان ها در طبیعت است دیگر نمی توان با تکیه صرف بر فرآیندهای نرم، طبیعت را کنترل کرد. پس به ناچار باید از فرآیندهای سخت کمک گرفت تا فرآیندهای نرم اتفاق بیفتند.
دکتر سلاجقه با تاکید بر لزوم عالمانه بودن اقدامات سازه ای برای ترمیم طبیعت، تاکیدکرد: برای این منظور می بایست با استفاده از روش ها و مصالح سازگار با طبیعت و حداقل دستکاری در طبیعت، این کار را انجام داد.
وی در ادامه گفت: متاسفانه در برخی از گفتمان هایی که در جامعه شکل می گیرد، آبخیزداری به نوعی زیر سوال رفته است که جفا در حق این علم است و باید متخصصان و دانشمندان و دست اندرکاران کنار هم بنشینند و مسائل را تبیین کنند.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست افزود: باید ارزیابی کرد که اقداماتی که تاکنون انجام شده تا چه حد موفقیت آمیز بوده و چند درصد به پوشش گیاهی کشور افزوده است؟ آیا راهکارهای ما عالمانه و منطبق بر طبیعت بوده است؟
دکتر سلاجقه تصریح کرد: نقش عملیات آبخیزداری در کنترل سیلاب ها و در حفظ منابع آب و خاک و پوشش گیاهی با همه ندانم کاری هایی که شاید توسط برخی از مجریان انجام شده، نقش مثبتی است و بالای ۵۰ درصد به طبیعت کشور کمک کرده است.
وی با اشاره به سیلاب های چند سال اخیر در کشور، گفت: اگرچه بعضی ها تلاش کردند تخریب چندین سازه آبخیزداری را در این سیلاب ها برجسته کنند اما باید توجه کرد که طراحی و ساخت یک سازه براساس دوره بازگشت مشخصی است و چنانچه سیلابی با دوره بازگشت بزرگتر اتفاق بیفتد، امکان تخریب آن سازه وجود دارد.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست درخصوص طرح مباحثی پیرامون ادغام این سازمان با سازمان جنگل ها، یادآور شد: در تمام نشست هایی که تاکنون انجام می شد دیدگاه نخبگانی کشور این بود که مجموعه منابع طبیعی و محیط زیست یک مجموعه واحد است. ما اثبات کردیم که رشته ی محیط زیست در دوره ی کارشناسی صرفا در دانشکده های منابع طبیعی ارائه می شود. پس شخصی که فارغ التحصیل دانشکده منابع طبیعی است حتما محیط زیست را می داند.
وی افزود: من در نامه خود به ادغام صددرصدی اشاره کردم که منظور از آن، این بود که مجموعه منابع طبیعی و محیط زیست کاملا با هم ممزوج شوند و یک ساختار جدید به وجود آید.
دکتر سلاجقه تصریح کرد: اولویت اول این ادغام این است که بخش انفال و منابع طبیعی برای همیشه از زیرمجموعه ی یک بخش تصدی گری به نام کشاورزی جدا شود. اولویت دوم این است که وزارت منابع طبیعی ایجاد شود و سازمان محیط زیست در جایگاه معاون رییس جمهور باشد. در این صورت دو دستگاه به توسعه ی پایدار کمک خواهند کرد و در دولت هم دو حق رای خواهند داشت. اولویت بعدی تشکیل وزارت منابع طبیعی و محیط زیست و اولویت آخر نیز ادغام دو مجموعه در جایگاه معاونت رئیس جمهور است.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، گفت: گفتمانی که پس از نامه بنده در کشور شکل گرفت بسیار عالی بود و همه موافقین و مخالفین به این نتیجه رسیدند که حتما می بایست مجموعه منابع طبیعی از زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی خارج شود که دستاورد بزرگی برای کشور است.
وی اظهار امیدواری کرد در این همایش ملی، متخصصان و کارشناسان و دانشگاهیان برای مصالح کشور حرف بزنند و از رویکردهای ژورنالیستی پرهیز کند.
دکتر سلاجقه با بیان اینکه تلاش سازمان حفاظت محیط زیست استفاده از ظرفیت های جامعه ی نخبگانی و دانشگاهی و سمن های محیط زیستی است، گفت: ما آمادگی داریم در مناطق حفاظت شده خود عملیات آبخیزداری با رویکرد مدیریت جامعه حوزه آبخیز انجام شود.

مشکل اساسی در انجام طرح های آبخیزداری کمبود اعتبار است
دکتر پرویز گرشاسبی، معاون آبخیزداری و امور مراتع و بیابان سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز در همایش ملی علوم و مهندسی آبخیز داری ایران در شیراز گفت: در زمان حاضر در ایران در ۱۲۵میلیون هکتار باید طرح های آبخیزداری اجرا شود در حالی که تاکنون تنها ۴۲میلیون هکتار مطالعه شده و در ۳۲میلیون هکتار این طرح ها اجرا شده است.
گرشاسبی با بیان اینکه سالانه در ایران نیاز است ۳ میلیون هکتار آبخیزداری در کشور اجرا شود گفت: در حال حاضر تنها ۳۰۰ هزار هکتار کار شده است.
او مشکل اساسی در انجام طرح های آبخیزداری را کمبود اعتبار عنوان کرد.
دکتر گرشاسبی با بیان اینکه تا کنون در ۱۳ استان کشور هزار و ۲۰۰ طرح آبخیز داری توسط خیران اجرا شده است تصریح کرد : اعتبارات اندک دولتی جوابگو نیست و باید از خیران کمک گرفت.
معاون آبخیزداری و امور مراتع و بیابان سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور با بیان اینکه امسال طرح های آبخیزداری در یک میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار از اراضی کشور اجرا شده است، افزود: از این میزان ۲۵۰هزار هکتار توسط خیّران اجرا شده است.
گفتنی ست، در شانزدهمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیز داری ایران با برگزاری ۵ پانل تخصصی و نشست «ارزیابی اثرات زیستی- فیزیکی و اجتماعی-اقتصادی اقدامات اصلاحی آبخیز در اراضی لسی: آبخیز نمونه حوضه قرناوه استان گلستان» در روزهای ۱۷و ۱۸ اسفند ۱۴۰۰، به صورت مجازی ادامه یافت.
کاشت نهال یادبودی و بازدید میدانی از پروژه ی آبخیزداری دروازه قرآن شیراز نیز، از دیگر ویژه برنامه های این دوره از همایش بود که به همت بخش مهندسی منابع طبیعی و محیط زیست دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز در هفته ی منابع طبیعی ترتیب یافت.