در پی حمله نظامی روسیه به اوکراین در اولین ساعات بامداد ۵ اسفند ۱۴۰۰، قیمت نفت خام در بازارهای جهان به بیش از ۱۰۰ دلار افزایش یافت. آلمان خط لوله گاز نورد استریم ۲ از روسیه را متوقف می‌کند. پس از به رسمیت شناختن مناطق جدایی‌طلب در اوکراین توسط روسیه، آلمان صدور گواهینامه خط لوله گاز در زیر دریای بالتیک را متوقف کرد. روند تصویب خط لوله گاز نورد استریم ۲، بحث‌برانگیزترین پروژه انرژی اروپا بوده است. اولاف شولتز، صدراعظم آلمان گفت که صدور گواهینامه نظارتی خط لوله ۱۲۳۰ کیلومتری زیر دریای بالتیک را که ساخته شده است، اما عملیاتی نشده، متوقف می‌کند. شولز در توییتی نوشت: «تغییر چشمگیری در وضعیت رخ داده است». درحالی‌که روابط با روسیه که تامین‌کننده اصلی گاز هستند، سردتر می‌شود، به نظر می‌رسد که «اگر» بازگشت به برجام و حذف تحریم‌ها علیه ایران و افزودن برخی زیرساخت‌های خط لوله انتقال نفت و گاز ایران به اروپا در دستور فوری قرار گیرد، ایران جایگزین مهمی برای روسیه برای صادرات انرژی به اروپاست. ایران برای اقدامات میان‌مدت به کاهش اتکای اروپا به گاز روسیه کمک می‌کند. گاز ایران می‌تواند به راحتی به اروپا برسد. روسیه در حال حاضر بزرگترین تامین‌کننده گاز طبیعی اروپا است و یک‌سوم درآمد خود از این راه را به ارزش ۸۰ میلیارد دلار در سال تامین می‌کند. اتحادیه اروپا تحریم‌هایی را علیه مسکو به دلیل درگیری در اوکراین وضع کرده است و نیاز به گاز از سایر نقاط افزایش یافته است. ایران درحالی‌که تحریم شده است، دومین ذخایر بزرگ گاز جهان پس از روسیه را دارد و با توجه به مذاکرات بین تهران و پنج بعلاوه یک در وین برای دستیابی به توافق بر سر برنامه هسته‌ای، کشور ما یک جایگزین بالقوه است. پتانسیل بالا برای تولید گاز، توسعه بخش انرژی داخلی که در حال انجام است و عادی‌سازی مداوم روابط آن با دنیا، ایران را به جایگزینی معتبر برای روسیه تبدیل می‌کند. ایران به دلیل تحریم‌ها و نیازهای زیرساختی بزرگ قبل از اینکه صادرات قابل دوام بتواند داشته باشد، در کوتاه‌مدت یک تامین‌کننده انرژی جایگزین برای اروپا نیست. ایران با توجه به پایان دولت داعش در خاورمیانه، نیز می‌تواند با خیال راحت‌تر برای فروش گاز خود برنامه‌ریزی کند. ایران می‌تواند مرکز انرژی امنی برای اروپا باشد. این احتمالا زنگ خطری برای غول روسیه «گازپروم» است که با وقفه در صادرات از طریق اوکراین در مناقشات قبلی و فعلی تامین انرژی اروپا با وقفه مهمی روبه‌رو خواهد شد. ایران از صادرات پر سود گاز طبیعی مایع (LNG) در آسیا، جایی که مشتریان بالاترین قیمت‌ها را پرداخت می‌کنند، رقابت را به قطر، رقیبش در خلیج فارس واگذار کرده است. بنابراین تهران باید به اروپا نگاه کند. امکان‌پذیرترین مسیر برای گاز ایران به اروپا از طریق ترکیه خواهد بود که در حال حاضر مشتری گاز ایران است، اگرچه خط لوله تبریز-آنکارا برای صادرات عمده باید تقویت شود. ایران مدت‌هاست که برای ساخت یک خط لوله که میدان گازی بزرگ پارس جنوبی خود را به مشتریان اروپایی متصل می‌کند -با عنوان «خط لوله پارسی»- لابی کرده است. سرمایه‌گذاران در اروپا و همچنین کمیسیون اروپا بیشتر طرفدار گزینه ارزان‌تر و از نظر سیاسی کمتر بحث‌برانگیز برای واردات گاز ایران به اتحادیه اروپا از طریق ترکیه با خطوط لوله توسعه‌یافته‌ای که در حال حاضر وجود دارد و قابل توسعه است، هستند. شرکت‌های بزرگ انرژی توتال فرانسه و انی ایتالیا در گذشته علاقه خود را به توسعه پارس جنوبی، یکی از بزرگترین میادین گازی جهان، مشترک قطر و ایران، با مجموع ذخایر حدود ۵۰ تریلیون مترمکعب ابراز کرده‌اند که برای پاسخگویی به تقاضا برای بیش از ۱۰۰ سال اروپا کافی است. مطالعات امکان‌سنجی مستقل نشان می‌دهد که اگر تحریم‌ها کاهش یابد و سرمایه‌گذاری‌ها به زودی آغاز شود، ایران می‌تواند تا اوایل دهه ۲۰۲۰ سالانه ۱۰ تا ۲۰ میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه و اروپا عرضه کند.

دکتر مهدی زارع

استاد پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله، رئیس شاخه زمین شناسی فرهنگستان علوم