تازه های انتشارات: بحران ها و بلایای محیطی
عنوان: بحران ها و بلایای محیطی
تالیف: دکتر علی محمدخورشیددوست
دکتر عباس حسینی شمعچی
دکتر مهدی اسدی
ناشر: انتشارات دانشگاه تبریز
کتاب بحران‌ها و بلایای محیطی ضمن پرداختن به جزییات تعاریف مربوطه، در تلاش است تا افق دید جدیدی به موضوع مهم معضلات محیطی از منظر دانشگاهی بیندازد. در قرن نوزدهم و پیش از آن، واژه بلا و خطر به بیماریهای کشندهای همچون طاعون، سل، وبا و مانند آن اطلاق می‌شد. این خطرها ناشی از ناآگاهی انسان از طبیعت و مولفه‌های آن بود. راه انسان برای اجتناب از این بلاها، شناخت و چاره‌جویی آنها بود.
شدت و فراوانی خطر و بلا، با میزان ناآگاهی انسان نسبت مستقیم داشت و نه با میزان عملکرد و دخالت انسان در طبیعت؛ به‌عبارت‌دیگر، مخاطرات و بلایا که به دلیل استفاده نادرست انسان از منابع طبیعت حاصل می شد، عمدتاً در حیطه سلامتی او دور می زد.
بعد از جنگ جهانی دوم، توسعه تکنولوژی قدرت انسان را در مقابله با این نوع بلایا بالا برد؛ به‌طوری‌که میتوان گفت امروزه در اثر توسعه سطح عمومی بهداشت، بیش‌تر بیماری‌ها ریشه‌کن شده و یا تحت کنترل درآمده است و هر نوع بیماری دیگری هم که شناخته شود در زمان اندکی درمان و چاره‌جویی می‌شود هرچند هنوز هم، بعضی خطرها و بیماری‌هایی هستند که درمانی برای آنها یافت نشده است؛ اما امروز خطرهای تهدیدکننده زندگی انسان از نوع دیگری است. این خطرها، درمجموع، ذیل واژه مخاطرات محیطی جمع شده است که شامل خطراتی مانند سیل، زلزله، آلودگی هوا و غیره است. شاید زلزله سال ۱۷۵۵ میلادی در لیسبون، اولین مخاطره‌ای بود که نقش عامل انسانی نیز در آن بررسی شد. به دلیل کم بودن جمعیت انسانی و پایین بودن انتظارات بشر، گسترش سکونتگاه‌های انسانی عمدتاً در مناطق امنی بوده که کمتر دچار بلایای مخرب می‌شدند. درمجموع، در آن زمان پدیده مخاطرات مورد توجه دانشمندان نبود و در صورت توجه نیز، مطالعات مربوط به آن بسیار پراکنده است؛ اما بعد از جنگ جهانی دوم و به دنبال گسترش و توسعه تکنولوژی و بهداشت، از یک‌طرف جمعیت افزایش یافت و از طرف دیگر، انتظارات انسان بالا رفت. انسانی که تا قبل از جنگ تحت سلطه طبیعت بود و نمی توانست حتی کوچکترین تغییری در آن بدهد، بعد از جنگ، توانمند شد و سعی کرد استیلای خود را اثبات کند.
جنگ جهانی دوم، نقطه عطفی در رابطه انسان با محیط و طبیعت شد. دخالت بی‌رویه و غیر‌زیستی انسان در طبیعت، مشکلاتی را به بارآورد که درمجموع، ابتدا، نظام طبیعی محیط را برهم زد و در مرتبه دوم، نظام طبیعت خود انسان را که جزء لاینفک طبیعت در مفهوم کلی آن است، متاثر و متضرر کرد.
در نیمه دوم سده بیستم، فراوانی مخاطرات انسانساخت به‌قدری زیاد شد که بعضی دانشمندان این دوره را دوره آنتروپوسن، یعنی دوره فراوانی مخاطرات انسانی نامیدند. امروزه با پیشرفت فناوری رایانه و استفاده از آن در شاخه های مختلف علوم از یکسو و ابداع دستگاه‌های اطلاعات جغرافیایی از سوی دیگر، می توان با تلفیق اطلاعات مختلف فضایی و غیر‌فضایی، مناطق و پهنه های مختلف را از دیدگاه های متفاوت طبقه بندی و ارزیابی نمود. مرکز کاهش بحران سازمان ملل واژه خطر یا مخاطره را این‌گونه تعریف می‌کند: خطر عبارت است از پدیده، ماده، یا فعالیتی خطرناک که ممکن است به انسان و مایملک او صدمه بزند، ناهنجاری‌های اجتماعی و یا اقتصادی تولید کند و یا سبب تخریب محیط شود.
از نظر سازمان جهانی بهداشت، هر عاملی که به بهداشت محیطی انسان، جانوران و گیاهان آسیب رساند مخاطره محیطی نامیده می‌شود. آلودگی هوا، گرمایش هوا، خشک‌سالی و جز آن مثال‌های بارزی هستند. سازمان جهانی بهداشت، بهداشت محیطی را آن قسمت از سلامت انسان می‌داند که با عوامل فیزیکی، شیمایی، زیستی، اجتماعی و روان‌شناختی محیط تعیین می‌شود. خطر می تواند طبیعی باشد؛ مانند زلزله و خشک‌سالی و یا انسانی باشد؛ مانند تصادفات جاده‌ای و آلودگی هوا. خطرهای طبیعی مانند سیل و زلزله از نظر رفتار طبیعت خطر نیستند؛ اما به دلیل آسیب رساندن به انسان خطر محسوب می‌شوند. وقوع زلزله ربطی به رابطه انسان با محیط ندارد.
انسان برای دوری از خطرهای محیط باید درجایی زندگی کند که امکان وقوع زلزله در آنجا نباشد؛ یعنی در رابطه با خطرهای طبیعی، انسان باید مکان وقوع آن را شناسایی و از آن مکان‌ها دوری کند. خطرهای انسانی را انسان ایجاد می‌کند. آلودگی هوا، فرسایش خاک و آلودگی آب، همگی ناشی از فعالیت انسان است. بیش‌تر مخاطرات محیطیِ تهدیدکننده سده بیست ویکم نیز مخاطرات ناشی از دخالت نامطلوب انسان است. انسان قرن بیست ویکم با مخاطرات زیادی مواجه است. خطر و مخاطره جزو زندگی همه انسان‌ها شده است و انسان‌ها باید برای درامان ماندن از خطرات و بلایای طبیعی، ضمن شناخت بلایا و نحوه عملکرد آن، راه‌های مقابله با آن را نیز فرا بگیرند. با عنایت به همه موارد فوق، کتاب حاضر سعی دارد با ارائه مطالبی چند درباره بحران و بلایای محیطی دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا و سایر علاقه‌مندان و پژوهشگران دانش‌های مرتبط با علوم زمینی، جغرافیایی، اقلیمی و هیدرولوژی را در حوزه مطالعاتی خویش بهره مند سازد.
این کتاب از ۱۳ فصل تشکیل شده است. عناوین فصل‌های کتاب عبارتند از: فصل اول: کلیات ، فصل دوم: تغییرات اقلیمی ، فصل سوم: خشک‌سالی ، فصل چهارم: بیابان و بیابان‌زایی ، فصل پنجم: مخاطرات یخبندان ، فصل ششم: مخاطرات طوفان‌های شدید ، فصل هفتم: مخاطرات سیلاب‌ها ، فصل هشتم : مخاطرات زمین‌لرزه ، فصل نهم: آلودگی‌های هوای شهری ، فصل دهم: بحران و آلودگی آب ، فصل یازدهم: مخاطرات سیستم حمل و نقل ، فصل دوازدهم: ارزیابی ریسک ، فصل سیزدهم: روش‌های مدیریت بحران‌ها و پدافند غیرعامل .
یادآوری می‌نماید؛ دکتر علی محمدخورشیددوست که با همکاری دکتر عباس حسینی شمعچی (استاد مدعو گروه اقلیم شناسی) و دکتر مهدی اسدی (دکترای اقلیم شناسی) این کتاب را تالیف کرده است، استاد گروه آب و هواشناسی دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی می باشد که تاکنون ۱۵ عنوان کتاب و حدود ۲۰۰ مقاله دانشگاهی به چاپ رسانیده است.