رشد سنی جمعیت عامل موثر در افزایش ابتلا به سرطان / عوامل محیطی می توانند ماشه سرطان را در افرادی که استعداد ژنتیکی دارند بکشد
دکترسید محسن رضوی، فوق تخصص هماتولوژی و آنکولوژی:
رشد سنی جمعیت عامل موثر در افزایش ابتلا به سرطان / عوامل محیطی می توانند ماشه سرطان را در افرادی که استعداد ژنتیکی دارند بکشد
رشد سنی جمعیت عامل موثر در افزایش ابتلا به سرطان / عوامل محیطی می توانند ماشه سرطان را در افرادی که استعداد ژنتیکی دارند بکشد
به مناسبت۸ تا ۱۴ بهمن، هفته مبارزه با سرطان، دومین عامل مرگ و میر درجهان با دکترسید محسن رضوی، فوق تخصص هماتولوژی و آنکولوژی در این خصوص گفتگویی انجام دادیم که نظر شما را به مطالعه این گفتگو جلب میکنیم .
لطفا در آغاز درخصوص عوامل ایجاد سرطان توضیح بفرمائید .
تقریبا هیچ انسانی از زمان تشکیل نطفه به سمت بلوغ رویان و تشکیل جنین تا تولد از ابتلا به سرطان معافیت ندارد. در واقع سرطان یک خطا در رشد و تقسیم سلولی است که یا مانع از مرگ به موقع سلول می شود و یا سلول خارج از نظام طبیعی رشد و تکثیر پیدا می کند و تعدادش زیاد می شود و یا به طور فیزیکی در فضایی که زیاد رشد کرده است تاثیر می گذارد و یا این که از خودش عواملی را ایجاد می کند که می تواند روی محیط بدن اثر منفی بگذارد و منجر به مرگ بدن میزبان خود شود.
سلول سرطانی در واقع سلولی جدای از سلولهای طبیعی بدن نیست .بلکه سلولی شبیه به آن است با خاصیت دوران جنینی که این بار با همان خصیصه در حال تکثیر بی رویه است.
آیا میزان شیوع سرطان درسالهای اخیر افزایش یافته ؟
طبق آمار انجمن سرطان آمریکا ( ACS) ، درطول ۵ سال اخیر، شیوع سرطان افزایش داشته و یکی از علل مهم آن، رشد سنی جمعیت بوده است.
آیا سن افراد بر ابتلا به سرطان تاثیر دارد؟
در سنین پایین تر، سرطانهایی مختص کودکان و نوزادان و نوجوانان را داریم و هرچه سن افزایش پیدا می کند شیوع انواع سرطان در سنین مختلف تغییر می کند. به عنوان مثال در سالمندان، سرطان پستان، روده، رحم و برخی سرطان های خون به طور ویژه افزایش پیدا می کنند، حتی در دوران جنینی هم سرطان های خاصی مثل لوسمی، لنفوم ها، نوروبلاستوم و برخی سرطان های مربوط به کلیه و فضای خلفی چشم شایع تر هستند.
عوامل موثر دیگر در ابتلا به سرطان چه چیزهایی است؟
از دلایل دیگر می توان به تقابل ژنتیکی اشاره کرد به این معنی که افراد، اختلالات ژنتیکی را با خود به دنیا می آورند، حرکت می دهند و در میانسالی یا اواخر عمر، این اختلالات با و یا بدون محرک ژنتیکی خود را نشان می دهند و سلول رفتار سرطانی پیدا می کند.
عوامل ژنتیکی اصلی که از طریق ژنها پدیده سرطان را القا می کنند می توانند از مکانیسم های مختلفی باشند مثل یک جهش (موتاسیون) که یک تغییر رفتاری در سلول ایجاد می کند و رفتار آن را به سمت سلولهای سرطانی تغییر می دهد. اگر موتاسیون، که عمده ترین علت پدیده سرطان است را در نظر نگیریم، قطع بعضی از قطعات حیاتی و یا افزایش برخی از قطعات کروموزومها، یکی دیگر از عوامل ایجاد سرطان است.
بعضی ژن ها وقتی به تنهایی پتانسیل سرطان زایی دارند، اگر در کنار هم قرار گیرند رشد آن ها دو برابر نمی شود بلکه چندین برابر می شود و سلول به ناگه رفتار سرطانی پیدا می کند.
کدام عوامل را درپیشگیری از سرطان موثر میدانید؟
درحال حاضر ما نمی توانیم روی رفتار سلول تغییر ایجاد کنیم، یعنی برای کسی که استعداد ابتلا به سرطان از لحاظ ژنتیکی دارد را نمی توان تغییر و یا مهاری در آن ایجاد کرد. ممکن است بتوان با اطلاعات جدید ژنتیکی مثل NGS (Next Generation Sequencing) تمام اطلاعات ژنتیکی فرد را روی کاغذ بیاوریم و بتوانیم از روی تعداد تحولات ژنتیکی، پیش بینی کنیم چه سرطانی با چه وسعتی و در چه سنی می تواند در یک فرد ایجاد شود؛ اما در واقع تنها کاری که می شود انجام داد ، مهار عوامل محیطی منجر به سرطان است، نظیر مهار آلودگی های شیمیایی، آلودگی های امواج رادیواکتیو و آموزش مردم در پرهیز از عوامل غذایی و محیطی سرطان زا و در راس همه مواردی عدم استفاده از دخانیات، استفاده از غذاهای کهنه و یا سوخته ، این عوامل می توانند ماشه سرطان را در افرادی که استعداد ژنتیکی دارند بکشد و سرعت آن را افزایش دهند. به طور مثال اگر کسی که استعداد ابتلا به سرطان دارد و با کنترل عوامل محیطی باید در سن ۷۰ سالگی دچار سرطان ریه شود، با عامل سیگار در سن ۳۵-۵۰ سالگی به آن مبتلا می شود.
راههای تشخیص زود هنگام در سرطان چیست؟
تاکنون هیچ راهکاری در تشخیص زود هنگام سرطان جز در سرطان دهانه رحم به تایید دانشمندان و منابع علمی نرسیده است. یعنی با آزمایشات روتین خون و یا ادرار از لحاظ سلول سرطانی، سونوگرافی و ماموگرافی نمی توان تشخیص زودهنگام سرطان در آینده جوامع را موثر دانست.
نظر شما در خصوص تستهای تشخیصی نظیر ماموگرافی و پاپ اسمیر در تشخیص زود هنگام سرطان در بانوان چیست ؟
در خصوص ماموگرافی نیز این که خود امواج دستگاه مامو در فردی که استعداد ژنتیکی دارد و به مدت ۱۰ یا۲۰ سال بخواهد هر ساله تست ماموگرافی دهدآیا در این مدت طولانی می تواند پرخطر باشد یا خیر، هنوز مورد بحث است.
ولی اغلب محققان در این زمینه معتقد هستند که انجام ماموگرافی در پایین آوردن ریسک مرگ در زنان بالای ۴۷ سال می تواند موثر باشد.
از همه مهم تر آن چه تا کنون مورد تایید بوده، تست پاپ اسمیر است که با یک سواب، یک نمونه گیری از دهانه رحم از سنینی که فرد به سن باروری می رسد می توان انجام داد و اگر هر ۶ ماه یا یک سال، در سه نوبت انجام شود و سپس هر ۲ یا ۳ سال این تست را تا سن ۷۰ سالگی انجام دهیم، می توانیم مخاطرات پیش رو را با تشخیص زودهنگام کاهش دهیم.
امکانات تشخیصی سرطان را در کشور چگونه ارزیابی می کنید؟
امروزه در برخی از کشورهای پیشرفته از افراد بالای ۵۰ سال می خواهند تا در انجام تستهای غربالگری هر ۲ سال یک بار شرکت کنند.
در کشور ما نیز در استانهای بزرگ به راحتی با هزینه خیلی کم می توان کلونوسکوپی و یا آندوسکوپی را انجام داد که این امر احتمالا توانسته از خطرهای بسیاری در افرادی که در سنین پایین هستند بکاهد.
دستگاههای ماموگرافی نیز به راحتی در دسترس هستند و می شود به خانمهای بالای ۵۰ سال پیشنهاد کرد که علاوه بر پاپ اسمیر، ماموگرافی نیز انجام دهند.
در مردان بالای ۵۰ سال نیز با توجه به بالا بودن هزینه تست PSA ، ترجیحا افراد بدون علامت و با سن پایین تر ملزم به انجام آن نیستند، اما اگر کسی بخواهد یک چکاپ کلی دهد و بالای ۵۰ سال هم سن داشته باشد، می تواند این تست را انجام دهد. زیرا در مواردی با تشخیص زودهنگام سرطان با این تست و یک جراحی می توان جان بیمار را نجات داد.
درمورد درمان سرطان چه پیشرفتهایی تا کنون داشته ایم ؟
دهه اخیر یکی از دهه های پر تلاش در زمینه تشخیص و درمان به موقع سرطان بوده است. سالهای ۱۹۶۰تا ۱۹۷۵دوران طلایی درمان سرطان بود.
داروهای اصلی سرطان مثل Alkylating agents ، داروهایی هستند که به بدنه DNA می چسبند و سلول را نابود می کنند ولی آسیب هایی هم به بافت سالم می رسانند که با وجود این، جان میلیون ها انسان را تا کنون نجات داده اند و یا داروهای سیکلوفسفاماید، آی فسفاماید و سیس پلاتین که در حال حاضر نیز بسیار در درمان این بیماری پر مصرف هستند.
در ۲۰ سال گذشته در زمینه داروهای شیمی درمانی با داروهای جدیدتری آشنا شدیم و شایان ذکر است که داروها به سمت تخصصی تر یا هدف درمانی رفته اند (آنتی بادی های مونو کلونال) امروزه، هزاران دانشمند لحظه به لحظه روی سلولهای سرطانی کار می کنند. برای مثال برای درمان سرطان خون مزمن که تا ۲۰ سال پیش غیر قابل درمان بود و مبتلایان به آن ظرف ۳ تا ۵ سال از بین می رفتند، داروهایی وارد بازار شده که تا کنون جان صدها هزار نفر را نجات داده است.
در ایران نیز حدود دو تا سه هزار نفر بیمار مبتلا به CML همه از برکت این درمان بهره مند شده اند و سالیان سال با مصرف تنها یک داروی خوراکی به زندگی طبیعی خود ادامه داده اند. برخی نیز دوره درمان خود را به اتمام رسانده و داروی خود را نیز قطع کرده و زندگی طبیعی دارند.
اتفاق دیگر در زمینه درمان، ایمونوتراپی بود که تغییر رویه مقاومت علیه سرطان در بدن است، یعنی سلولهای T لنفوسیتی که درمقابل سرطان تسلیم می شدند و حریف سلولهای سرطانی نمی شدند، الان با تقویت این سلولها، زمینه بهبود را فراهم می کنند. داروهای ایمونوتراپی که امروز ۶-۷ نوع آن دردست ما است، البته با قیمت گزاف، که انتظار می رود در آینده با پیشرفت اقتصاد جوامع و تولید انبوه، این داروها به شکل فراگیر در اختیار مبتلایان قرار گیرند.
آینده درمان سرطان را چگونه می بینید؟
تحولات زیادی در درمان سرطان پیش رو است و به نظر می رسد، در افق ۲۰ سال آینده، اغلب سرطان ها قابل درمان باشند. هم اکنون بیش از ۳۵% مبتلایان به سرطان را می توان نجات داد و از نظر افزایش طول عمر نیز تا ۳۰% موفقیت داشته ایم و تقریبا ۲۷-۲۸% سرطان ها را واقعا نمی توان درمان کرد و تلاش ما برای ارتقای کیفیت زندگی در این افراد است.
انتظار ما با پیشرفت های درمان این است که تا ۱۰-۱۵ سال آینده، ۸۰-۷۰ درصد سرطان ها قابل درمان شوند و حرکت به سمت نجات بشر برود، البته به شرط این که بشر نیز قدر سلامتی خود را بداند و به خاطر جهل خود و افکاری که به آنها تحمیل می شود، دست از کشتار یکدیگر بر دارد.
مرجان خرم
لطفا در آغاز درخصوص عوامل ایجاد سرطان توضیح بفرمائید .
تقریبا هیچ انسانی از زمان تشکیل نطفه به سمت بلوغ رویان و تشکیل جنین تا تولد از ابتلا به سرطان معافیت ندارد. در واقع سرطان یک خطا در رشد و تقسیم سلولی است که یا مانع از مرگ به موقع سلول می شود و یا سلول خارج از نظام طبیعی رشد و تکثیر پیدا می کند و تعدادش زیاد می شود و یا به طور فیزیکی در فضایی که زیاد رشد کرده است تاثیر می گذارد و یا این که از خودش عواملی را ایجاد می کند که می تواند روی محیط بدن اثر منفی بگذارد و منجر به مرگ بدن میزبان خود شود.
سلول سرطانی در واقع سلولی جدای از سلولهای طبیعی بدن نیست .بلکه سلولی شبیه به آن است با خاصیت دوران جنینی که این بار با همان خصیصه در حال تکثیر بی رویه است.
آیا میزان شیوع سرطان درسالهای اخیر افزایش یافته ؟
طبق آمار انجمن سرطان آمریکا ( ACS) ، درطول ۵ سال اخیر، شیوع سرطان افزایش داشته و یکی از علل مهم آن، رشد سنی جمعیت بوده است.
آیا سن افراد بر ابتلا به سرطان تاثیر دارد؟
در سنین پایین تر، سرطانهایی مختص کودکان و نوزادان و نوجوانان را داریم و هرچه سن افزایش پیدا می کند شیوع انواع سرطان در سنین مختلف تغییر می کند. به عنوان مثال در سالمندان، سرطان پستان، روده، رحم و برخی سرطان های خون به طور ویژه افزایش پیدا می کنند، حتی در دوران جنینی هم سرطان های خاصی مثل لوسمی، لنفوم ها، نوروبلاستوم و برخی سرطان های مربوط به کلیه و فضای خلفی چشم شایع تر هستند.
عوامل موثر دیگر در ابتلا به سرطان چه چیزهایی است؟
از دلایل دیگر می توان به تقابل ژنتیکی اشاره کرد به این معنی که افراد، اختلالات ژنتیکی را با خود به دنیا می آورند، حرکت می دهند و در میانسالی یا اواخر عمر، این اختلالات با و یا بدون محرک ژنتیکی خود را نشان می دهند و سلول رفتار سرطانی پیدا می کند.
عوامل ژنتیکی اصلی که از طریق ژنها پدیده سرطان را القا می کنند می توانند از مکانیسم های مختلفی باشند مثل یک جهش (موتاسیون) که یک تغییر رفتاری در سلول ایجاد می کند و رفتار آن را به سمت سلولهای سرطانی تغییر می دهد. اگر موتاسیون، که عمده ترین علت پدیده سرطان است را در نظر نگیریم، قطع بعضی از قطعات حیاتی و یا افزایش برخی از قطعات کروموزومها، یکی دیگر از عوامل ایجاد سرطان است.
بعضی ژن ها وقتی به تنهایی پتانسیل سرطان زایی دارند، اگر در کنار هم قرار گیرند رشد آن ها دو برابر نمی شود بلکه چندین برابر می شود و سلول به ناگه رفتار سرطانی پیدا می کند.
کدام عوامل را درپیشگیری از سرطان موثر میدانید؟
درحال حاضر ما نمی توانیم روی رفتار سلول تغییر ایجاد کنیم، یعنی برای کسی که استعداد ابتلا به سرطان از لحاظ ژنتیکی دارد را نمی توان تغییر و یا مهاری در آن ایجاد کرد. ممکن است بتوان با اطلاعات جدید ژنتیکی مثل NGS (Next Generation Sequencing) تمام اطلاعات ژنتیکی فرد را روی کاغذ بیاوریم و بتوانیم از روی تعداد تحولات ژنتیکی، پیش بینی کنیم چه سرطانی با چه وسعتی و در چه سنی می تواند در یک فرد ایجاد شود؛ اما در واقع تنها کاری که می شود انجام داد ، مهار عوامل محیطی منجر به سرطان است، نظیر مهار آلودگی های شیمیایی، آلودگی های امواج رادیواکتیو و آموزش مردم در پرهیز از عوامل غذایی و محیطی سرطان زا و در راس همه مواردی عدم استفاده از دخانیات، استفاده از غذاهای کهنه و یا سوخته ، این عوامل می توانند ماشه سرطان را در افرادی که استعداد ژنتیکی دارند بکشد و سرعت آن را افزایش دهند. به طور مثال اگر کسی که استعداد ابتلا به سرطان دارد و با کنترل عوامل محیطی باید در سن ۷۰ سالگی دچار سرطان ریه شود، با عامل سیگار در سن ۳۵-۵۰ سالگی به آن مبتلا می شود.
راههای تشخیص زود هنگام در سرطان چیست؟
تاکنون هیچ راهکاری در تشخیص زود هنگام سرطان جز در سرطان دهانه رحم به تایید دانشمندان و منابع علمی نرسیده است. یعنی با آزمایشات روتین خون و یا ادرار از لحاظ سلول سرطانی، سونوگرافی و ماموگرافی نمی توان تشخیص زودهنگام سرطان در آینده جوامع را موثر دانست.
نظر شما در خصوص تستهای تشخیصی نظیر ماموگرافی و پاپ اسمیر در تشخیص زود هنگام سرطان در بانوان چیست ؟
در خصوص ماموگرافی نیز این که خود امواج دستگاه مامو در فردی که استعداد ژنتیکی دارد و به مدت ۱۰ یا۲۰ سال بخواهد هر ساله تست ماموگرافی دهدآیا در این مدت طولانی می تواند پرخطر باشد یا خیر، هنوز مورد بحث است.
ولی اغلب محققان در این زمینه معتقد هستند که انجام ماموگرافی در پایین آوردن ریسک مرگ در زنان بالای ۴۷ سال می تواند موثر باشد.
از همه مهم تر آن چه تا کنون مورد تایید بوده، تست پاپ اسمیر است که با یک سواب، یک نمونه گیری از دهانه رحم از سنینی که فرد به سن باروری می رسد می توان انجام داد و اگر هر ۶ ماه یا یک سال، در سه نوبت انجام شود و سپس هر ۲ یا ۳ سال این تست را تا سن ۷۰ سالگی انجام دهیم، می توانیم مخاطرات پیش رو را با تشخیص زودهنگام کاهش دهیم.
امکانات تشخیصی سرطان را در کشور چگونه ارزیابی می کنید؟
امروزه در برخی از کشورهای پیشرفته از افراد بالای ۵۰ سال می خواهند تا در انجام تستهای غربالگری هر ۲ سال یک بار شرکت کنند.
در کشور ما نیز در استانهای بزرگ به راحتی با هزینه خیلی کم می توان کلونوسکوپی و یا آندوسکوپی را انجام داد که این امر احتمالا توانسته از خطرهای بسیاری در افرادی که در سنین پایین هستند بکاهد.
دستگاههای ماموگرافی نیز به راحتی در دسترس هستند و می شود به خانمهای بالای ۵۰ سال پیشنهاد کرد که علاوه بر پاپ اسمیر، ماموگرافی نیز انجام دهند.
در مردان بالای ۵۰ سال نیز با توجه به بالا بودن هزینه تست PSA ، ترجیحا افراد بدون علامت و با سن پایین تر ملزم به انجام آن نیستند، اما اگر کسی بخواهد یک چکاپ کلی دهد و بالای ۵۰ سال هم سن داشته باشد، می تواند این تست را انجام دهد. زیرا در مواردی با تشخیص زودهنگام سرطان با این تست و یک جراحی می توان جان بیمار را نجات داد.
درمورد درمان سرطان چه پیشرفتهایی تا کنون داشته ایم ؟
دهه اخیر یکی از دهه های پر تلاش در زمینه تشخیص و درمان به موقع سرطان بوده است. سالهای ۱۹۶۰تا ۱۹۷۵دوران طلایی درمان سرطان بود.
داروهای اصلی سرطان مثل Alkylating agents ، داروهایی هستند که به بدنه DNA می چسبند و سلول را نابود می کنند ولی آسیب هایی هم به بافت سالم می رسانند که با وجود این، جان میلیون ها انسان را تا کنون نجات داده اند و یا داروهای سیکلوفسفاماید، آی فسفاماید و سیس پلاتین که در حال حاضر نیز بسیار در درمان این بیماری پر مصرف هستند.
در ۲۰ سال گذشته در زمینه داروهای شیمی درمانی با داروهای جدیدتری آشنا شدیم و شایان ذکر است که داروها به سمت تخصصی تر یا هدف درمانی رفته اند (آنتی بادی های مونو کلونال) امروزه، هزاران دانشمند لحظه به لحظه روی سلولهای سرطانی کار می کنند. برای مثال برای درمان سرطان خون مزمن که تا ۲۰ سال پیش غیر قابل درمان بود و مبتلایان به آن ظرف ۳ تا ۵ سال از بین می رفتند، داروهایی وارد بازار شده که تا کنون جان صدها هزار نفر را نجات داده است.
در ایران نیز حدود دو تا سه هزار نفر بیمار مبتلا به CML همه از برکت این درمان بهره مند شده اند و سالیان سال با مصرف تنها یک داروی خوراکی به زندگی طبیعی خود ادامه داده اند. برخی نیز دوره درمان خود را به اتمام رسانده و داروی خود را نیز قطع کرده و زندگی طبیعی دارند.
اتفاق دیگر در زمینه درمان، ایمونوتراپی بود که تغییر رویه مقاومت علیه سرطان در بدن است، یعنی سلولهای T لنفوسیتی که درمقابل سرطان تسلیم می شدند و حریف سلولهای سرطانی نمی شدند، الان با تقویت این سلولها، زمینه بهبود را فراهم می کنند. داروهای ایمونوتراپی که امروز ۶-۷ نوع آن دردست ما است، البته با قیمت گزاف، که انتظار می رود در آینده با پیشرفت اقتصاد جوامع و تولید انبوه، این داروها به شکل فراگیر در اختیار مبتلایان قرار گیرند.
آینده درمان سرطان را چگونه می بینید؟
تحولات زیادی در درمان سرطان پیش رو است و به نظر می رسد، در افق ۲۰ سال آینده، اغلب سرطان ها قابل درمان باشند. هم اکنون بیش از ۳۵% مبتلایان به سرطان را می توان نجات داد و از نظر افزایش طول عمر نیز تا ۳۰% موفقیت داشته ایم و تقریبا ۲۷-۲۸% سرطان ها را واقعا نمی توان درمان کرد و تلاش ما برای ارتقای کیفیت زندگی در این افراد است.
انتظار ما با پیشرفت های درمان این است که تا ۱۰-۱۵ سال آینده، ۸۰-۷۰ درصد سرطان ها قابل درمان شوند و حرکت به سمت نجات بشر برود، البته به شرط این که بشر نیز قدر سلامتی خود را بداند و به خاطر جهل خود و افکاری که به آنها تحمیل می شود، دست از کشتار یکدیگر بر دارد.
مرجان خرم