در دهه‌های اخیر، پیشرفت کشورها، صنعتی شدن و افزایش شهرنشینی سبب تغییرات سریع در شیوه زندگی، از جمله تغییر الگوهای غذایی و کم تحرکی جوامع مختلف شده است. این تغییرات اثر عمده‌ای بر وضعیت سلامت مردم به ویژه مردم کشورهای در حال توسعه داشته است.

در حالی که دسترسی به غذا در بسیاری جوامع افزایش یافته، سوگیری الگوی غذایی به سمت ناسالم؛ از جمله افزایش مصرف غذاهای آماده و پرچرب و کاهش فعالیت بدنی سبب افزایش شیوع بیماری های مزمن مرتبط با تغذیه؛ مانند اضافه وزن و چاقی به ویژه در گروه های کم درآمد شده است.

از طرفی دریافت انرژی حتی بیش از نیاز روزانه به هیچ وجه تضمین کننده دریافت کافی همه مواد مغذی از جمله ریزمغذیی ها نیست. به همین سبب بسیاری جوامع امروزی از یک سو دست به گریبان بیماری های مزمن مرتبط با تغذیه و از سویی دیگر دچار کمبودهای گسترده ریزمغذی ها در زیرگروه های سنی و جنسی هستند.

دکتر هدایت حسینی، رییس انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور، در این خصوص بیان کرد: کمبودهای شدید ریزمغذی‌ها به تظاهرات بالینی ختم می شود، اما کمبودهای خفیف و تحت بالینی نیز پیامدهای مهمی را بر سلامت و کیفیت زندگی فرد دارند. برای مثال کمبود آهن، 2 میلیارد نفر را در سراسر دنیا درگیر کرده است. با این که مداخلات گوناگون تا حد بسیاری توانسته اند در کنترل آن موثر باشند، همچنان 4/2 درصد "سال‌های تعدیل شده برای ناتوانی" یا DALYs جهانی به کمبود آهن نسبت داده می‌شود.

وی ادامه داد: کمبود ویتامین A نیز سبب 8/1 درصد و کمبود روی 9/1 درصد DALYs جهانی شده است.

دکتر حسینی کمبود همزمان چند ریزمغذی را در کشورهای کم درآمد یا با درآمد متوسط، شایع دانست و افزود: تعیین وضعیت نماگرهای تغذیه ای جامعه و شناسایی عوامل خطر آنها زیربنای طراحی مداخلات مناسب است.

وی عنوان کرد: حل مشکلات تغذیه ای از سویی سبب افزایش ظرفیت کاری و کاهش بار مالی ناشی از بیماری ها می‌شود و از سویی دیگر تضمین کننده نسل سالم و کارآمد در آینده خواهد بود.

وی در خصوص وضعیت شیوع کمبود ویتامین دی در کشور، ادامه داد: یافته های دیده بانی غذا و تغذیه در انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور نشان می دهد دامنه شیوع کمبود ویتامین D در بزرگسالان بین 6/53 درصد  در تابستان تا 9/95 درصد در زمستان و در کودکان نیز بین 8/46 درصد در تابستان تا 100درصد در زمستان متغیر است.

رییس انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور، اظهار کرد: وضعیت ویتامین D در بزرگسالان و کودکان در استان های مورد مطالعه از یک الگوی فصلی پیروی می کند و شیوع کمبود، در فصول سرد بیش از فصول گرم سال است. منتهی حتی در فصل تابستان نیز دو سوم بزرگسالان و کودکان مبتلا به درجاتی از وضعیت نامطلوب ویتامین D هستند.

وی با اشاره به رابطه مستقیم کمبود ویتامین D و اضافه وزن، عنوان کرد: شیوع بالای اضافه وزن و چاقی در بزرگسالان تمامی استان ها به ویژه آذربایجان غربی، خراسان جنوبی و خوزستان نگران کننده است. این در حالی است که با بهبود وضعیت ویتامین D در تابستان شیوع اضافه وزن نیز تا حدی بهبود می یابد.

دکتر حسینی با بیان اینکه حدود 7 درصد از بزرگسالان، مبتلا به وضعیت نامطلوب هموگلوبین A1c  به عنوان شاخصی از وضعیت قندخون سه ماهه بودند، افزود: بیشترین شیوع این وضعیت نیز در استان های خوزستان، آذربایجان غربی و خراسان جنوبی بود؛ سه استانی که در آن ها اضافه وزن نیز شایع است.

وی بیان کرد: شیوع بالاتر کوتاه قدی و مشکلات وزن؛ اعم از لاغری و پروزنی، در کودکانی که پیشه پدرشان کارگری و کشاورزی است، به علت وضعیت اقتصادی نسبتاً نامطلوب و احتمال تاثیر آن بر کمیت و کیفیت رژیم غذایی بیشتر دیده می شود.

دکتر حسینی در خصوص وضعیت چربی خون در کشور نیز افزود: شیوع بالای افزایش کلسترول تام و LDL در کودکان استان‌های آذربایجان غربی و خراسان جنوبی با دریافت بالای روغن در این استان‌ها ارتباط مستقیم دارد.

وی میانگین دریافت قند افزوده در بزرگسالان تهران را معادل 120 گرم برای هر نفر در روز و 18 درصد کل انرژی دریافتی روزانه اعلام کرد و ادامه داد: این میزان بسیار بیشتر از توصیه های سازمان جهانی بهداشت، یعنی 10 درصد انرژی دریافتی روزانه است. نوشیدنی ها مهم ترین منبع تامین کننده قند افزوده شده به ویژه در مردان هستند.

نقش تغذیه در سلامتی و رشد بدن

دکتر حسینی با اشاره به اهمیت تغذیه سالم، ادامه داد: تغذیه نه تنها بر رشد جسمی و ظاهر انسان تأثیر می گذارد، بلکه بر نحوه احساس و برداشت ما از محیط، خلق و خو و رفتار ما نیز موثر است. برخی مواد مغذی به ویژه ویتامین ها، مواد معدنی و پروتئین ها در تغذیه و سلامت سلولهای مغز دخالت دارند و بر این اساس می توان با استفاده از تغذیه مناسب، از بروز برخی نارسایی های عصبی و روانی انسان، پیشگیری کرد.

رییس انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور، افزود: تغذیه کامل و کافی، باعث شادابی و تندرستی می شود، بر طول عمر مفید انسان می افزاید، ناتوانی و بیماری را کاهش می دهد، زندگی را در نظر انسان خوشایند، سعادت آمیز و رضایت بخش جلوه می دهد و از پیری زودرس پیشگیری می کند. بر عکس سوء تغذیه که امروزه، به ویژه در میان کشورهای توسعه نیافته شایع است، عامل اصلی مرگ و میرها بوده و بیشتر قربانیان خود را از میان کودکان برمی گزیند. گروه وسیعی از مردم جهان نیز با وجود آن که به غذای نسبتاً کافی دسترسی دارند به دلیل ناآگاهی تغذیه ای، به نوعی گرفتار سوء تغذیه هستند.

دکتر حسینی به ایجاد تنوع غذایی و تعادل بین غذای دریافتی و میزان فعالیت بدنی تاکید کرد و ادامه داد: افراد باید وزن خود را در محدوده طبیعی حفظ کنند و هر روز حدود 500 گرم سبزی و میوه تازه در برنامه غذایی خود بگنجانند.

وی به افراد توصیه کرد: مصرف قند و شکر و نمک را در برنامه غذایی خود محدود و نان و غلات سبوس دار را جایگزین انواع سفید و تصفیه شده آن کنید. همچنین شیر و فرآورده های کم چرب آن را مصرف و تا حد امکان از گوشتهای کم چرب در برنامه غذایی خود استفاده کنید.

دکتر حسینی مغزها از جمله بادام، پسته و فندق را گزینه مناسبی برای میان وعده دانست و عنوان کرد: نوشیدن روزانه به میزان کافی آب سالم و بهداشتی برای بدن لازم است. همچنین افراد باید از مصرف نوشیدنی های صنعتی به ویژه نوشابه های شیرین و گازدار پرهیز کنند.

برای همه افراد جامعه با در نظر گرفتن تفاوت های فردی مانند سن، جنس، مراحل رشد، بلوغ، دوران بارداری و شیردهی که با تغییرات فیزیولوژیک همراه است، باید یک رژیم غذایی متناسب در نظر گرفته شود، زیرا امروزه با پیشرفت علم، دانشمندان و محققان علوم بالینی به این نتیجه رسیده اند که بین برنامه غذایی و بیماری های غیرواگیر مانند بیماری های قلبی- عروقی، انواع سرطان ها و دیابت نوع 2 که موجب ناتوانی و مرگ زودرس می شود، ارتباط تنگاتنگی وجود دارد و به همین دلیل طراحی یک رژیم غذایی مناسب که به کاهش خطر بروز این بیماری ها کمک کند، ضروری است.