برگزاری کرسی ترویجی «کاربست معرفتشناختی و روششناختی نظریه دینی در مطالعات تاریخی و تمدنی»
در ابتدای جلسه ارائهکننده کرسی، با طرح این نکته که این کرسی به مثابه مقدمهای بر این سنخ موضوعات است که در گذشته نیز یک کرسی با عنوان چیستی نظریه دینی در مطالعات تاریخی برگزار شده، ترسیمی از مسئله بیان کردند. دکتر میرمحمدی با اشاره به این نکته که رویکرد و تحلیل دینی در علوم انسانی علیرغم دقت و برتری نسبت به دیگر رویکردها، مغفول مانده است، عنوان داشتند که مسئله مورد بحث ما در مقام ثبوت است و هنوز در مقام اثبات در جهان اسلام اتفاق نیفتاده است.
ارائهکننده محترم با بیان این مسئله که الگوهای مختلفی از جمله پارادایمی، مولفهای، عنصری وجود دارد که کاربستهای متفاوتی نیز دارند، به تمرکز بر کاربستهای معرفتشناختی نظریه دینی در الگوی پارادایمی در این کرسی اشاره کردند.
ایشان کاربستهای نظریه دینی در مطالعات تاریخی و تمدنی را در پنج موضوع عنوان کردند و تولید معرفت تاریخی و تمدنی با نگاه دینی و تحلیل تاریخی و تمدنی با نگاه دینی، انسانشناسی تاریخی و تمدنی با نگاه دینی، هویت تاریخی و تمدنی با نگاه دینی و نیز تولید نظریات تاریخی و تمدنی جدید با نگاه دینی را از جمله این کاربست ها یاد کردند.
در ادامه حجتالاسلام دکتر الهیتبار ضمن تشکر از ارائهدهنده کرسی و انتخاب موضوع یادشده به نقد دیدگاه ایشان پرداختند. ایشان با بیان این نکته که کاربست با مباحث چیستی و اعتبار نظریه دینی آمیختگی داشته و فارغ از آنها نمیتوان کاربست نظریه دینی را مورد بررسی و ارزیابی قرار داد، عنوان کردند عدم تعیین حدود و ثغور گزارههای دینی در این پژوهش از مجهولات بحث است که باید تبیین شود. دکتر الهیتبار با اشاره به اینکه گزارههای تاریخی، گزارههای نقلی هستند که در گذشته رخ داده و قابل تکرار نیستند، اذعان داشتند که جنس دانش تاریخ و گزارههای آن با سایر علوم انسانی متفاوت است، که همین ویژگی سبب میشود صادق بودن این گزارهها دچار اشکال شود. ایشان با اشکال به این نکته که در این پژوهش در مقام ثبوت هستیم نه در مقام اثبات، خاطرنشان کردند اگر نظریه دینی در مقام ثبوت قرار میگیرد و در مقام اثبات قرار نمیگیرد، یعنی امتداد اجتماعی پیدا نخواهد کرد، بنابراین مطالعات تاریخی با رویکرد دینی نمیتواند فهم بشر را از زندگی تغییر دهد.
ایشان همچنین با عنوان اینکه ارائهدهنده محترم در بحث کاربست متعهد به دو مبنای طرح شده در ابتدای پژوهش درباره علم دینی نیست، به عدم تبیین تمایز بین فلسفه نظری تاریخ و فلسفه علم تاریخ در پژوهش اشاره کردند و اصرار فراوان به تفکیک رویکرد عقلی و فلسفی با رویکرد دینی را در این پژوهش موجب القای نوعی تضاد میان دین و عقل یا دین و عرف برشمردند.
در ادامه این کرسی ناقد محترم دیگر، جناب آقای دکتر سیاهپوش با بیان نکته که سطح این کرسی برتر از سطح کرسی ترویجی است و باید در قالب کرسی نظریهپردازی برگزار میشد، از خدمات علمی دکتر میرمحمدی تشکر کرده و نوآوری و جرات در مفهوم سازی و مفهومپردازی را از امتیازات پژوهش انجام شده خواندند.
ایشان با طرح این مسئله که باید تبیین بیشتر و تفاوت بین اصطلاحات مقاله از جمله: مفهوم، سازه، اعتبار و فرضیه بیان میشد، به تقویت ارتباط و اتصال بین مفاهیم اشاره کرده و به طرح نقدها و دیدگاههای خود پرداختند.
این ناقد محترم، عدم تبیین کافی در پیشفرضهای امکان علم دینی و عدم استدلال در این رابطه را از نقدهای وارد بر این پژوهش دانستند و تاکید کردند در ادعای دقیقتر بودن رویکرد دینی از سایر رویکردها در علوم انسانی باید استدلال محکمتر و متقنی طرح شود. عدم توضیح ادعای ارائه نظریه دینی مبتنی برگزارهای دینی و عدم رعایت رتبهبندی در ترتیب کاربستها از جمله نقدهای دیگر ایشان بود.
در انتهای بحث دکتر میرمحمدی با پذیرش برخی از نقدهای طرح شده از سوی ناقدین محترم، محدودیت در حجم مقاله را از دلایل عدم تبیین بیشتر مباحث من جمله اصطلاحاتی مثل مفهوم، سازه، اعتبار، فرضیه دانستند و خاطرنشان کردند که با توجه به این که این مقاله مستخرج از رساله دکتری ایشان است، در رساله به صورت مفصل به نکات مورد نظر ناقدین محترم پرداختهاند. ایشان همچنین تبادل و تعامل دیدگاهها و ادامهدار بودن این روند را از ناقدین گرامی خواستار شدند.
لازم به ذکر است ارائهدهنده محترم در پایان این کرسی، به سوالات شرکتکنندگان محترمی که از طریق فضای مجازی شرکت کرده بودند، پاسخ دادند.