گزارش چهارمین نشست از «سلسله نشست‌های معارفی انتخابات ۱۴۰۰»
در این نشست جناب آقای دکتر محمد جواد فلاح با موضوع «اخلاقِ رقابت انتخاباتی»؛ و حجت‌الاسلام دکتر ابوالقاسم‌زاده با موضوع «اخلاق پس از انتخابات»، بیاناتشان را ارائه کردند.
دکتر محمد جواد فلاح، دانشیار دانشگاه معارف اسلامی ضمن اشاره به اینکه اخلاقِ رقابت انتخاباتی دربردارنده مبانی، اصول و روش‌های حل چالش‌های اخلاقی در حوزه رقابت‌های انتخاباتی است؛ بحثشان را با این پرسش اساسی آغاز کردند که چرا اخلاقِ رقابت انتخاباتی ضرورت دارد؟
به اعتقاد دکتر فلاح این ضرورت در سه محور قابل تبیین است:
اول.
آسیب‌های وضعیت موجود در فضای انتخاباتی کشور که نشان می‌دهد برخی از رقیب‌های سیاسی در انتخابات، نسبت به مسائل اخلاقی توجه کافی ندارند و متاسفانه ناهنجاری‌هایی در نحوه رقابت آنها مشاهده می‌شود.
دوم.
تاثیر اخلاقی فضای رقابتی انتخابات بر اخلاق اجتماعی مردم؛ مردم با توجه به مشاهده برخی رفتارها و اعمال غیراخلاقی از جانب کاندیداهای رقیب ضمن الگوگیری از این فضا حساسیت‌های اخلاقی در مواجهه با مسئولان را از دست داده و دست به رفتارهای مشابه خواهند زد.
سوم.
گره خوردن اهداف سیاسی با اهداف اعتقادی و اخلاقی در مکتب سیاسی اسلام است. اساساً نگاه دینی جدایی دین از مسائل سیاسی و توجیه رسیدن به قدرت را با هر شکل نمی‌پذیرد.
دکتر فلاح در ادامه گفت: در نظریه سیاسی اسلام صاحبان قدرت در طول اراده الهی دست به فعالیت می‌زنند و مظهر فعل الهی‌اند. از اینرو اقدامات خلاف اخلاق توجیهی ندارد. آنان آمده اند تا زمینه رسیدن مردم به خیر و کمال را از طریق تحقق نظام اسلامی فراهم کنند و این با فریبکاری، افترا و رسیدن به قدرت با هر امکان و وسیله‌ای ناسازگار است. در مبانی ارزش شناسی اسلام فعل سیاسی باید توام با حسن فاعلی باشد و انسانی فضیلت‌مند است که مبتنی بر اهداف و آرمان‌های الهی و اسلامی گام بر می‌دارد. امری که امروز به رهبری امامین انقلاب اسلامی در نظام جمهوری اسلامی ایران ترسیم شده است.
دکتر فلاح اظهار داشت: اخلاق رقابت انتخاباتی با رویکردهای غایت گرایانه، وظیفه‌گروانه و فضیلت‌گرایانه قابل بررسی است و هرکدام از رویکردها می‌تواند توجیهاتی اخلاقی برای افعال سیاسی بیان کند کما اینکه در دیدگاه نتیجه‌گرایانی چون ماکیاولی و نیچه قدرت، هدف اخلاقی تلقی می‌شود و هر اقدام حتی غیراخلاقی را برای رسیدن به قدرت در رقابت سیاسی توجیه می‌سازد اما در نظریه سیاسی اسلام آنچه معیار اخلاقی است کسب رضایت الهی و تحقق وعده‌های الهی است و امور دنیوی و اجتماعی را باید در راستای حق پی گرفت.
دکتر فلاح در ادامه مسائل اخلاق رقابت سیاسی در ابعاد سه‌گانه بینشی، عاطفی و رفتاری را به اجمال تبیین کردند و اظهار داشتند:
رقبای سیاسی باید در ارتباط با خود، خداوند، مردم، رقبای سیاسی خود، و جامعه رعایت تقوای سیاسی را داشته و دست به اقدامات مخرب غیر اخلاقی نزنند. امری که جامعه را دستخوش بی‌اعتمادی اخلاقی به نظام اسلامی خواهد ساخت از اینرو اخلاق رقابت انتخاباتی اصول ایجابی چون، خلوص نیت، جوانمردی، رازداری، انصاف، عمل‌گرایی و حسن‌ظن به رغیب را پیشنهاد می‌دهد و از اموری چون خود محوری، تکبر و خود شیفتگی، سوءظن، عیب‌جوئی، تحقیر کردن و کوچک شمردن و اتهام زدن و افترا بستن بازمی‌دارد.
دکتر فلاح در پایان یادآور شدند کاندیداهای منتخب باید توجه کنند فشرده و عصاره جامعه نخبگانی محسوب می‌شوند و اخلاق آنها در عرصه های مختلف انتخاباتی نشان می‌دهد آنها تا چه حد با روح اسلام ناب سازگار و هماهنگ است.
در ادامه نشست، دکتر ابوالقاسم‌زاده عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی، اخلاق پس از انتخابات را مورد بحث قرار دادند. ایشان پس از بیان مقدماتی در خصوص اهمیت مشارکت در انتخابات و تعریف اجمالی اخلاق، اظهار داشتند بحث از اخلاق انتخابات به سه بخش قابل تقسیم است: اخلاق پیش از انتخابات، اخلاق حین انتخابات (از زمان اعلام تبلیغات تا پایان زمان اخذ رای) و اخلاق پس از انتخابات (پس از اتمام اخذ رای به‌ویژه پس از اعلام نتایج). به اعتقاد دکتر ابوالقاسم‌زاده، از این سه مرحله، مرحله سوم از اهمیت بیشتری برخوردار است. مشکلاتی که دهمین انتخابات ریاست جمهوری در سال ۸۸ به همراه داشت، ناشی از بی‌اخلاقی پس از انتخابات بود که هزینه‌های زیادی برای کشور به همراه داشت.
ایشان گفتند: فضای انتخابات در زمان تبلیغات و به‌خصوص روز رای‌گیری با امید و هیجان و بلکه با یک شیرینی همراه است، نامزدها و طرفداران هر یک با هم به رقابت می‌پردازند و هر کدام امید به پیروزی دارند. این امور شیرین و لذت‌بخش است. اما آنچه این شیرینی را تلخ می‌کند، بد اخلاقی‌های پس از انتخابات است.
دکتر ابوالقاسم‌زاده بیان داشت: فرد یا افراد منتخب و طرفداران او، چند وظیفه اخلاقی دارند:
اول. شکرگزاری:
برگزیده مردم علاوه بر سپاس‌گزاری از خدا، سپاس‌گزار مردم نیز باشد و به شکرانه نعمتی که به واسطه مردم به او داده شده است، در فکر احیای حق باشد.
دوم. پرهیز از تحقیر رقیبان:
یکی از رفتارهای ناسالم، غیر اخلاقی و غیر انسانی پس از پیروزی انتخابات، تحقیر احزاب یا نامزدهای دیگر و حتی هواداران آنهاست. پیامبر اکرم می‌فرماید: «حَسْبُ ابنُ آدم مِنَ الشَّرّ اَنْ یُحَقِّر اخاهُ المسلم؛ در بدی فرزند آدم همین بس که برادر مسلمان خود را کوچک شمارد.»
سوم. وفاداری:
بایسته است برگزیده ملت، صداقت خود را با وفاداری امانتی که از طرف خدای تعالی و مردم به عهده او واگذار شده است، نشان دهد؛ خدای متعال می‌فرماید: «وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ اِذا عاهَدُوا؛ آنان که چون عهد بندند، به عهد خود وفادارند». (بقره: ۱۷۷)
در ادامه دکتر ابوالقاسم زاده به بیان وظایف غیر منتخبان و هواداران آنها پرداخت و گفت:
اول. پذیرش حق:
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «اقبل الحقّ ممّن اتاک به من صغیر او کبیر و ان کان بغیضا بعیدا و اردد الباطل على من جاءک به من صغیر او کبیر و ان کان حبیبا قریبا»؛ سخن حق را از هر که شنیدى بپذیر اگر چه دشمن و بیگانه باشد و ناحق را از هر که شنیدى نپذیر اگر چه دوست و نزدیک باشد.
دوم. سخن نگفتن مگر از روی قطع و یقین:
خدا در آیه ۳۶ سوره اسراء مى‌فرماید: «وَلاَ تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ اِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُوَادَ کُلُّ اُوْلَئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولا»؛ از آنچه به آن آگاهى ندارى، پیروى مکن، چراکه گوش و چشم و دل، همه مسئول‌اند.
دکتر ابوالقاسم زاده در ادامه بیان داشت: برخی وظایف اخلاقی هم هست که وظیفه مشترک میان منتخب و غیرمنتخبان و هواداران هر یک از آنها است.
یکی از وظایف اخلاقی مشترک میان هر دو دسته، عفو و گذشت یکدیگر و کنار گذاشتن اختلافات و کدورت‌هاست.
رهبر معظم انقلاب در تاریخ ۲۵/۳/۱۳۸۴ در دیدار اقشار مختلف مردم فرمودند:
«اختلاف‌نظرهایی که در دوران انتخابات پیش می‌آید، ممکن است کدورت‌هایی را بین بعضی از برادران و خواهران به‌وجود بیاورد؛ نگذارید این کدورت‌ها باقی بماند. این کدورت‌ها روز جمعه باید زیر خاک دفن شود و تمام گردد. برادران و دوستانی که در ستادهای مختلف کار می‌کنند، اگر کدورتی از هم پیدا کردند کدورت‌ها را کنار بگذارند و مساله تمام شود.»