به حول و قوه الهی جلسه دفاع رساله جناب آقای محمد شهبازی، مقطع دکتری، رشته مدرسی معارف اسلامی گرایش تاریخ و تمدن اسلامی چهارشنبه ۰۵ خرداد ۱۴۰۰ ساعت ۱۰ صبح در دانشگاه معارف اسلامی برگزار گردید:

موضوع رساله: نهاد آموزش امامیه در ایران عصر قاجار.
اساتید راهنما: جناب آقای دکتر دانش‌کیا و جناب آقای دکتر سید محمود سامانی.
استاد مشاور: حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدجواد یاوری سرتختی.
اساتید داور: جناب آقای دکتر بیات، جناب آقای دکتر سید روح‌الله پرهیزکاری، جناب آقای دکتر سید حسین فلاح‌زاده.

جلسه دفاع، پس از قرائت چند آیه از کلام‌الله مجید و اعلام برنامه توسط استاد محترم راهنما شروع و سپس دانشجو به ارائه گزارشی از رساله و انجام اصلاحات درخواستی اساتید محترم داوران در جلسه پیش‌دفاع پرداخت.
در ادامه داوران محترم به نقد رساله پرداخته و نظرات خودشان را مطرح نمودند و بعد دانشجو و اساتید محترم راهنما و مشاور به نقد داوران پاسخ داده و یا برخی را پذیرفتند تا اصلاح شود. سپس اساتید به جهت ارزشیابی رساله به شور نشسته و نمره را مشخص نمودند. به بعد از آن صورتجلسه توسط استاد محترم راهنما قرائت و در آخر سوگندنامه توسط دانشجو خوانده شد.

چکیده رساله
نهاد آموزش امامیه در عصر قاجار، اصالت دینی داشت. این نهاد با رهبری علما و حمایت شاهان قاجار، آنچه به عنوان میراثی از گذشتگان بود ادامه مسیر داد. نهاد سنتی تعلیم و تربیت فرای از این که حکومت‌ها چه دیدگاهی دارند و از کدام تبار هستند؛ به رسالت خود می‌پرداخت. چرا که مکتب‌خانه‌ها و مراکز حوزوی با ماموریت غالبی تعلیم آموزه‌های دین، قبل از عصر صفویه و زندیه و افشاریه وجود داشتند. هر چند اوج و فرود سیر این فرایند براساس اقتضائات هر عصر، طبیعی بود. هدف از این تحقیق آشنا شدن با کیفیت آموزش در چارچوب نظام آموزش تشیع در عصر قاجار است. از آنجا که عصر قاجار به عنوان دوره گذر از جامعه سنتی به یک جامعه مدرن است؛ بررسی و تحلیل نهاد آموزش در این دوره می‌تواند راهگشای ما در رسیدن به یک چارچوب کلی در داشتن یک نهاد آموزش مطلوب باشد. آشنا شدن با چالش‌ها و آسیب‌های ورود این سبک از آموزش از دیگر اهداف این تحقیق به‌شمار می‌رود. چراکه ضروری است با تبیین و تشریح ابعاد گوناگون نهاد آموزشی امامیه و عناصر و ارکان آن در قرون و دوره‌های مختلف زمانی، با اوج و فرود و شکوفایی و انحطاط این نهاد آشنا شد تا بتوان نقشه راهی مطلوب برای آینده نهاد آموزشی کشور ترسیم کرد. سوال اصلی تحقیق این است که وضعیت نهاد آموزشی امامیه در عصر قاجار چگونه بود؟ پاسخ به این مساله با پاسخ چندین سوال فرعی محقق خواهد شد که اهداف، عناصر، مراکز و دستاوردها و آسیب‌های آموزش عصر قاجار چه بوده است؟ بعد از بررسی پاسخ این سوالات، به امور زیر می‌توان دست یافت: تربیت یک نسل دین مدار؛ با اهدافی چون تزکیه و تعبد الهی زیر نظر اساتید با مدیریت کارگزاران آموزشی در مراکزی مثل مساجد، مکتب‌خانه‌ها، حوزه‌های علمیه، مدارس جدید بوده است. نهادی که دستاوردهای انسانی و علمی و تشکیلاتی داشته و به جهت هم زمانی با تحولات جهانی، با پدیده‌ای به نام تجدد خواهی مواجه شده است. امری که منجر به ورود سبک جدید آموزشی به ایران شد. تاسیس مدارس جدید و جذب اساتید خارجی، اعزام محصلین به خارج از کشور، از تلاش‌های سردمداران قاجاری، برای جبران ضعف‌های کشور بوده است؛ هر چند این تلاش‌ها به نتیجه مطلوبی منجر نشد اما چالش‌های را بین دو گروه طرفدار آموزش سنتی و نوین موجب شد. ورود سبک نوین آموزش اروپایی به همراه تحمیل‌های مستقیم و غیر مستقیم عقیدتی صاحبان صنعت و تکنولوژی، توانست نمادها و مظاهری از تکنولوژی را به جامعه ایرانی بدهد اما هیچ وقت نتوانست گره توسعه نیافتگی آن را باز کند روش تحقیق در این رساله توصیفی تحلیلی است و نتیجه حاصل این است که در عصر قاجاریان دو سبک آموزشی وجود داشت که سبک آموزش سنتی به عنوان سبک اصیل و سبک نوین به عنوان سبک عارضی و وارداتی به‌شمار می‌رود. که برای اولین بار مدارس جدید ابتدایی، سطوح عالی، دخترانه، انتشار روزنامه‌ها و دیگر مظاهر مدرنیته در این عصر وارد ایران شد و ناخواسته از رونق مکتب‌خانه‌ها کاسته شد. حوزه‌های علمیه هم با شرایطی پذیرای این فرایند جدید بودند، هر چند به دلیل بی‌اعتمادی به آورندگان این فرهنگ موضع گیری هم داشتند.

واژگان کلیدی
نهاد آموزش، آموزش امامیه، مکتب‌خانه قاجار، عصر قاجار.