فیلم ایرانی: فرم، اخلاق و هویت ملی
«فیلم ایرانی: فرم، اخلاق و هویت ملی؛ پژوهشی درباره فرم، اخلاق و هویت ملی در فیلم‌های برگزیده جشنواره فجر» به کوشش علیرضا خوشنویس، از پژوهش‌های انجام‌شده در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با نشر الکترونیک است که نسخه آن بر روی سایت پژوهشگاه بارگذاری شده است.
این کتاب الکترونیک، بر اساس پژوهشی درباره بهترین فیلم‌های دوره‌های مختلف جشنواره فیلم فجر، به عنوان نمونه‌ای از فیلم‌های برگزیده ایرانی، به نگارش درآمده و به دنبال آن است تا بداند آثار سینمای ایران در سال‌های پس از انقلاب اسلامی چه قواعد زیبایی‌شناختی‌ای دارند، با اخلاق اسلامی و ایرانی چه نسبتی دارند و تا چه حد هویت ایرانی را بروز می‌دهند. در این خصوص، با تحلیل فیلم‌های برگزیده ایرانی، کارنامه سینمای ایران را در سال‌های پس از انقلاب مورد بررسی قرار می‌دهد و میزان موفقیت این سینما را از نظر هنری و نیز ارائه محتوای متناسب با فرهنگ و هویت ایرانی ارزیابی می‌کند.
در این پژوهش فرم فیلم‌ها با رویکرد نقد نئوفرمالیستی، نحوه مطرح‌شدن موضوع هویت ملی با تکیه بر نظریه آنتونی اسمیت و نیز عنصر اخلاق با استفاده از نظریه لارنس کلبرگ واکاوی شده است.
این پژوهش با یک مقدمه و جمع‌بندی در دو فصل تدارک دیده شده که فصل اول با عنوان «تحلیل فیلم‌ها» به تحلیل ۲۹ فیلم پرداخته که رنگ ارغوان، پدر، روز سوم، ماجرای نیمروز، دیوانه، مهمان مامان، هیوا، مترسک و ... از آن جمله‌اند. فصل دوم نیز به تحلیل این فیلم‌ها اختصاص یافته است.
پژوهشگر پس از بررسی این فیلم‌ها نتیجه می‌گیرد که فرم فیلم‌های مورد بررسی در دهه هفتاد نسبت به دهه شصت پیشرفت داشته ولی در دهه هشتاد نسبت به دهه هفتاد افول کرده است. همچنین معتقد است فیلم‌های مذکور بیشتر به بیان ارزش‌های اخلاقی پرداخته‌اند و مکاتب اخلاقی مختلف در آن‌ها به شکل محدود، مطرح شده است. فیلم‌های دهه هفتاد را نیز، در طرح مضامین اخلاقی با موفقیت بیشتری همراه می‌داند.
به استناد یافته‌های این پژوهش، در نیمی از این فیلم‌ها (به ویژه در فیلم‌های جنگی و فیلم‌های اجتماعی با مضمون بازماندگان جنگ تحمیلی) به مفهوم حفظ هویت ملی پرداخته شده است که پژوهشگر، این موضوع را با نظریه اسمیت درباره تقویت هویت ملی در مقطع جنگ‌ها و نزاع‌ها، همخوان می‌بیند. او معتقد است در این فیلم‌ها، به چالش‌های هویت ملی ایرانی در دنیای معاصر، چندان پرداخته نشده است.