به مناسبت روز جهانی ارتباطات و روابط عمومی، دکتر عباس قنبری باغستان ، مدیرکل روابط عمومی و عضو هیئت علمی گروه آموزشی ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران در دومین کارگاه از سلسله کارگاه‌های آموزشی وزارت عتف ویژه مدیران روابط عمومی دانشگاه‌ها، موسسات آموزش عالی، مراکز پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری سراسر کشور که روز سه‌شنبه ۲۸ اردیبهشت ماه به صورت مجازی برگزار شد، به طرح مباحثی در خصوص «تاثیر روابط عمومی بر شاخص‌های رویت‌پذیری و ضریب تاثیر فعالیت‌های علمی و دانشگاهی؛ نگاهی به اهمیت شاخص‌های آلتمتریک» پرداخت که گزارش آن را می‌خوانید:

فعالیت روابط عمومی در سه سطح فردی، سازمانی و ملی می‌تواند صورت گیرد
دکتر عباس قنبری باغستان در ابتدای جلسه ضمن تبریک روز جهانی ارتباطات و روابط عمومی، یکی از مهم‌ترین اهداف در چهارچوب فعالیت‌های روابط عمومی را ارائه فعالیت‌ها یا دستاوردهای دانشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری و مراکز پژوهشی با هدف نمایش میزان نفوذ و افزایش تاثیر آن در جامعه دانست و گفت: فعالیت روابط عمومی می‌تواند در سه سطح فردی، سازمانی و کلان ملی صورت بگیرد؛ به این معنا که فعل / عمل روابط عمومی در درون این یک اکوسیستم دانشگاهی، می‌تواند به صورت فردی، سازمانی و کلان ملی و برای ارائه بهتر فعالیت‌ها و نمایش اثرات آن در جامعه علمی و در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، تحقیقاتی مورد استفاده قرار گیرد.
مدیرکل روابط عمومی دانشگاه تهران در ادامه برای فهم بهتر مبحث «رویت‌پذیری» و «ضریب تاثیر»، تعریفی از مفاهیم آن‌ها ارائه داد و عنوان کرد: رویت‌پذیری (Visibility) و ضریب تاثیر (Impact) به این معناست که به چه میزان فعالیت‌های علمی و دستاوردهای دانشگاهی، دیده شده و ذی‌نفعان مختلف اعم از افکار عمومی می‌توانند آنها ببیند و از آن بهره ببرند.
وی در ادامه با اشاره به نظام‌های رتبه بندی دانشگاهی مانند کیو.اس ، یو.اس.نیوز ، شانگهای و یا پایگاه استنادی جهان اسلام (ISC) تصریح کرد: هر دو شاخص رویت‌پذیری و ضریب تاثیر در نهایت به درجه‌ای از اعتبار (Reputation) کسب شده توسط دانشگاه منتهی خواهد شد که این نظام‌های رتبه بندی اهمیت ویژه‌ای برای آنها قائل هستند.
قنبری باغستان در ادامه با اشاره به معیارهای سنجش شاخص رویت‌پذیری و ضریب تاثیر خاطرنشان کرد: در گذشته شاخص‌های مربوط به سنجش میزان رویت پذیری و ضریب تاثیر فعالیت علمی و دانشگاهی تا حد زیادی وابسته به شاخص‌های کلاسیک همچون اعتبار سامانه‌ها/وبسایت رسمی دانشگاه‌ها و یا میزان استناد (Citation) به فعالیت‌های علمی بود. لازم به ذکر است که امروزه نیز این شاخص‌ها حاکم بوده و در گزارش‌های رتبه بندی موجود یکی از معیارهای اصلی سنجش، میزان اعتبار دانشگاه‌ها بر اساس شاخص استناد یا درجه روئت پذیری فعالیت‌های علمی آن دانشگاه است.

گذار مهم از شاخص‌های کلاسیک به شاخص‌های آلتمرتیک
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران شاخص‌های آلتمتریک را شاخص‌های نسبتاً نوینی برای سنجش اعتبار فعالیت‌های علمی و دانشگاهی عنوان کرد و گفت: شاخص‌های آلتمتریک به طور مشخص به کنش و فعالیت‌های روابط عمومی اشاره داشته که می‌تواند تاثیرات بسیاری نیز در شاخص‌های رویت‌پذیری و ضریب تاثیر ایفا کند. بر اساس شاخص آلتمتریک، بسیار مهم است که یک فعالیت علمی چقدر سریع بتواند به موضوع داغ روز در رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و همچنین محافل علمی بشود.
استاد گروه آموزشی ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران با مقایسه مزیت شاخص‌های آلتمتریک نسبت به شاخص‌های کلاسیک تاکید کرد: شاخص‌های آلتمتریک، میزان رویت‌پذیری و ضریب تاثیر فعالیت‌های علمی را در کوتاه‌مدت می‌سنجد، در صورتی که شاخص‌های کلاسیک (میزان استناد) را در درازمدت سنجیده و به همین دلیل به زمان طولانی نیاز دارد.
وی «پلوم آنالیتیکز»، «سایتداین»، «ریدرمتر»، «ساینس کارد»، «ایمپکت ا‌ستوری»، «آلتمتریکس اکسپلورر»، «پیپر کریتیکل»، «پلاس وان ایمپکت اکسپلورر» و «آلتمتریکس» را از جمله انواع نمایه‌های موجود برای نمایش شاخص‌های آلتمتریک معرفی کرد.
نویسنده کتاب «بین‌المللی سازی آموزش عالی: استراتژی‌ها، راهبردها و تکنیک‌ها در توسعه ارتباطات علمی» در پاسخ به سوال که آیا تضادی بین شاخص‌های کلاسیک و شاخص‌های آلتمتریک وجود دارد یا خیر؟ یادآور شد: از نگاه فنی، اختلافاتی بین طرفداران شاخص‌های کلاسیک و شاخص‌های آلتمتریک وجود دارد. از یک سو برخی ملاک اصلی سنجش رویت‌پذیری و ضریب تاثیر را شاخص‌های آلتمتریک می‌دانند چراکه در کوتاه‌مدت اثر فعالیت علمی را می‌سنجند. از سویی دیگر طرفداران شاخص‌های کلاسیک اصالت را به خود نسبت می‌دهند چراکه سنجش در سطوح علمی و پژوهشی، به صورت عمیق انجام می‌شود.
مدیرکل روابط عمومی دانشگاه تهران تصریح کرد: از نگاه روابط عمومی هیچ تضادی بین شاخص‌های کلاسیک و شاخص‌های آلتمتریک وجود نداشته و بین این دو شاخص ضریب همبستگی مثبتی نیز وجود دارد. به عبارت دیگر تلاش بیشتر در شاخص‌های آلتمتریک، منجر به تاثیرات بلندمدت در شاخص‌های کلاسیک خواهد شد.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران «زمان» را مسئله مهمی در روابط عمومی دانست و گفت: نکته اصلی و مرکز ثقل شاخص‌های آلتمتریک «میزان تبدیل یک فعالیت و کنش علمی به موضوعی جدید، داغ و مطرح در رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و محافل تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در کوتاه مدت» است چرا که از دست دادن زمان ممکن است به معنای مرگ فعالیت‌ها و دستاوردهای علمی بوده و باعث شود که دیده نشوند.

رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و همکاران ابزارهای مهم در تقویت شاخص‌های آلتمتریک هستند
وی رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی را بهترین ابزار برای افزایش میزان رویت‌پذیری و ضریب تاثیرگذاری در شاخص‌های آلتمتریک دانست و تاکید کرد: با انتشار مقاله و دستاوردهای علمی، کار روابط عمومی تازه آغاز شده و باید تلاش برای ارائه و رویت‌پذیری با هدف افزایش ضریب تاثیر صورت بگیرد.
قنبری باغستان در ادامه به فعالیت‌هایی که می‌تواند باعث بهبود و ارتقای رویت‌پذیری دانشگاه‌ها شود، اشاره کرد و گفت: تاسیس بانک‌های اطلاعاتی (به زبان‌های مختلف) بسیار مهم هستند. هر «داده» موجودی در دانشگاه‌ها قابلیت تبدیل شدن به بانک‌های اطلاعاتی را دارد. تاسیس بانک‌های اطلاعاتی یک فعالیت مربوط به بخش روابط عمومی است و هدف آن جمع‌آوری یکپارچه اطلاعات و انتشار آن در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مختلف است. در تمام جهان ۳۴۴۸ بانک اطلاعاتی علمی و دانشگاهی وجود دارد که از این تعداد ۷۰۱ بانک اطلاعاتی مربوط به کشورهای آسیایی است که در این میان، ایران در رتبه ۵۲ قرار دارد. به همین منظور تاسیس بانک‌های اطلاعاتی یک اولویت اساسی در دانشگاه‌ها است.

باید حق دسترسی آزاد به منابع علمی را به رسمیت شناخت و آن را رسماً اعلان کرد
مدیرکل روابط عمومی دانشگاه تهران «به رسمیت شناختن حق دسترسی آزاد به منابع علمی و اعلان رسمی آن» را از دیگر فعالیت‌های مربوط به بهبود و ارتقای رویت‌پذیری دانشگاه‌ها عنوان کرد و ادامه داد: به رسمیت شناختن حق دسترسی آزاد با اعلان رسمی آن تفاوت دارد. در محافل علمی-بین‌المللی اعلان رسمی در قالب یک بیانیه یا مصوبه و نمایش آن در سایت‌های رسمی و شبکه‌های اجتماعی بسیار مهم بوده و به عبارت دیگر به رسمیت شناختن حق دسترسی آزاد به منابع علمی و اعلان رسمی آن لازم و ملزوم یکدیگرند.
قنبری باغستان تصریح کرد: جنبش بوداپست، بیانیه برلین و بیانیه بثدا بر به رسمیت شناختن حق دسترسی آزاد به منابع علمی تاکید دارند. لازم به یادآوری است که دسترسی آزاد به منابع علمی صرفاً به معنای حق دانلود کردن منابع علمی تولید شده، نبوده و فراتر از آن است. در واقع منابع علمی و دستاوردها باید به صورت گسترده در دسترس همگان باشد. هر گونه مطالعه، پرینت، توزیع، جستجو، ذخیره، انتقال آن به دیگران و هر گونه استفاده از آن به دفعات مکرر بدون کمترین پیامد حقوقی یا بار مالی باید آزاد باشد.
مشاور علمی بین‌الملل پایگاه استنادی جهان اسلام (ISC) ادامه داد: در این زمینه تنها یک محدودیت وجود دارد و آن به رسمت شناختن مالکیت معنوی دستاورد است و در فعالیت روابط عمومی بر آن بسیار تاکید می‌شود؛ هرچند متاسفانه در رسانه‌ها تا حدودی رنگ باخته است. زمانی که حق دسترسی آزاد را با تمامی مولفه‌های ذکر شده به رسمیت بشناسیم، لازم است که به صورت رسمی اعلام شود تا کاربران و مراجعه کنندگان با خیال آسوده به آن مراجعه کرده و از آن استفاده نمایند.

حلقه‌های اکوسیستم دانشگاهی باید از طریق راه اندازی سامانه‌های اینترنتی مدرن و تعاملی به هم وصل شوند
وی فعالیت دیگر در بهبود و ارتقای رویت‌پذیری دانشگاه‌ها را راه‌اندازی سامانه‌های اینترنتی مدرن و تعاملی عنوان کرد و گفت: در تمامی دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری سامانه رسمی وجود دارد اما متاسفانه بُعد تعاملی و مدرن بودن در آن‌ها کمتر دیده نمی‌شود. در اکوسیستم دانشگاهی حلقه‌ها و زنجیره‌های بسیار متنوعی وجود دارد. به عبارت دیگر روابط عمومی‌ها باید از حلقه مدیریتی و لاک توجیحی عملکرد مدیریت خارج شده و به سوی سایر حلقه‌های این اکوسیستم حرکت کنند. در چنین اکوسیستمی استاد، دانشجو، نوآور، مراکز رشد، پارک علم و فناوری وجود دارد که روابط عمومی وظیفه معرفی کردن همه آنان را برعهده دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: در بسیاری از دانشگاه‌ها این سامانه‌ها دیده می‌شود اما مشکل اساسی آن استاتیک بودن صفحات و عملکرد آنها به صورت جزایر مستقل و منفرد است. متاسفانه این صفحات در مکان مشخصی حلقه‌های مختلف اکوسیستم دانشگاهی را به یکدیگر متصل نمی‌کنند.

ضرورت برندسازی با استفاده از حوزه‌های تمرکز
استاد گروه آموزشی ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران «برندسازی با استفاده از تقسیم‌بندی‌های موضوعی حوزه‌های تمرکز» را فعالیت دیگری در بهبود و ارتقای شاخص رویت‌پذیری دانشگاه‌ها مطرح کرد و گفت: براساس تقسیم‌بندی دانشگاه‌ها در حوزه‌های مختلف پژوهشی و بین‌المللی‌سازی که توسط وزارت علوم انجام شده، هر دانشگاهی در یک حوزه پیشرو و پیشگام است و این فرصت بسیار خوبی را فراهم می‌کند تا از ظرفیت‌های موجود برای برندسازی استفاده کنیم. به عنوان مثال دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در این حوزه خوب عمل کرده و در سایت رسمی دانشگاه، پیشگامی خود را در عرصه‌های مختلف به تفکیک اعلام و منتشر کرده است.
دکتر عباس قنبری باغستان اذعان کرد: متاسفانه برخی دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی در تاریخ گرفتار شده‌اند و بیشتر معرفی و ارائه دانشگاه‌ها براساس تاریخ آن‌ها صورت می‌گیرد که مثلاً چند سال قدمت دارند و در زمان حال هم صرفاً بر جاذبه‌های توریستی تاکید می‌شود. دانشگاه‌ها باید در ارائه‌های خود حرفه‌ای جدید برای گفتن داشته باشند که خوشبختانه با تلاش‌های خوبی که صورت گرفته، زمینه‌های آن وجود داشته اما به آنها توجه نمی‌شود. این ظرفیت‌ها فرصت بسیار خوبی را فراهم می‌کند تا از توانمندیهای موجود برای برندسازی و تا جای ممکن از شاخص‌های آلتمتریک و رسانه‌ها برای اطلاع‌رسانی استفاده کنیم.

باید به الگوریتم‌های موتورهای جستجوگر دقت داشت
مدیرکل روابط عمومی دانشگاه تهران «بهینه‌سازی فرمت تنظیم فعالیت‌های علمی بر اساس الگوریتم‌های مختلف» را فعالیت دیگری در بهبود و ارتقای رویت‌پذیری دانشگاه‌ها عنوان کرد و یادآور شد: دیگر زمانِ نامه نگاری و ارسال گزارش به صورت دستی گذشته است و تقریباً تمام گزارش‌ها و دستاوردها در اینترنت انتشار می‌یابند. در اینترنت موتورهای جستجوگر متفاوتی وجود دارد که براساس الگوریتم خاصی فعالیت می‌کنند. به صورت ذاتی وظیفه این موتورهای جستجوگر شناسایی گزارش‌ها و دستاوردها است.
مشاور علمی بین‌الملل پایگاه استنادی جهان اسلام (ISC) ادامه داد: جنبه‌هایی از عملکرد مناسب موتورهای جستجوگر براساس الگوریتم‌های سئو صورت می‌گیرد که امری فنی است. اما وظیفه روابط عمومی، آگاهی از مشخصه‌های الگوریتم‌هایی است که رویت‌پذیری را ارتقا می‌دهد. برخی از موتورهای جستجوگر مانند گوگل بر متادیتای فایل، کلیدواژه، تیتر و… حساس است. بنابراین عدم رعایت الگوریتم‌های موجود به معنای دسترسی و رویت‌پذیری کمتر خواهد بود.

حضور گسترده در تمامی شبکه‌های اجتماعی برای کنش گران دانشگاهی الزامی است
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران حضور پیوسته در شبکه‌های اجتماعی مختلف را فعالیت دیگری در بهبود و ارتقای رویت‌پذیری دانشگاه‌ها مطرح کرد و گفت: در ارتباط با شبکه‌های اجتماعی، نباید صرفاً به اینستا، توئیتر و … توجه داشت. شبکه‌های اجتماعی بسیار زیادی ویژه فعالیت‌ها و دستاوردهای دانشگاهی مانند لینکدین، ریسرچ گیت، گوگل اسکولار، فیگ شیر، بی پرس، مندلی، اس. اس. آر. اِن و… وجود دارد. این موارد شبکه‌های اجتماعی دانشگاهی هستند که هر کنشگری در سطح فردی یا سازمانی می‌تواند حساب کاربری ایجاد کرده و به فعالیت مشغول شود. در نهایت تمام این تلاش‌ها منجر به رویت‌پذیری بیشتر دانشگاه‌ها خواهد شد.
نویسنده کتاب «بین‌المللی سازی آموزش عالی: استراتژی‌ها، راهبردها و تکنیک‌ها در توسعه ارتباطات علمی» خاطرنشان کرد: ترویج فعالیت‌های علمی در قالب و فرمت‌های مختلف فعالیت دیگری در زمینه بهبود و ارتقای رویت‌پذیری دانشگاه‌ها هستند. باید توجه داشت که امروزه جریان ارتباطات تغییر کرده است. در گذشته بارگذاری مطالب در سایت‌های دانشگاهی کافی بود. اما نکته مهم این است که روابط عمومی و کارشناس حرفه‌ای باید به دنبال کاربران و مخاطبان باشد. امروزه کاربران، مخاطبان و ذی‌نفعان در قالب شهروندان هر یک از شبکه‌های اجتماعی پراکنده‌اند. شبکه‌های اجتماعی به مثابه کشوری عمل می‌کند که قواعد شهروندی مخصوص به خود را دارد. بنابراین روابط عمومی باید براساس قوانین شهروندی هریک از این شبکه‌ها عمل کند؛ در غیر این صورت سقوط خواهد کرد.

به اشتراک گذاشتن داده‌های خام، کمک به توسعه شبکه‌های علمی است
دکتر عباس قنبری باغستان به اشتراک گذاشتن داده‌ها و اطلاعات خام در آرشیو‌های علمی را رکن مهم دیگری در بهبود و ارتقای رویت‌پذیری دانشگاه‌ها عنوان کرد و گفت: تمام دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی سرشار از پژوهش‌ها و داده‌های علمی مختلفی است که تنها بخشی از آن در قالب گزارش منتشر شده و داده‌های بسیار زیادی، بلااستفاده باقی مانده است. با توجه به اینکه به علت عنصر زمان و فقدان منابع کافی ترند جهانی جدید، حرکت به سمت استفاده از داده‌های ثانویه است، می‌توان از طریق به اشتراک گذاری آنها به توسعه شبکه‌های علمی کمک کرد. این داده‌های خام ممکن است استفاده خاصی برای پژوهشگر نداشته باشد. ایجاد آرشیوی از این داده‌های خام در سایت‌های دانشگاهی، برای تحلیلگران و آینده پژوهان دیگر محافل علمی کاربرد داشته و از این طریق رویت‌پذیری دانشگاه افزایش می‌یابد.

ضرورت توجه به صحیح نویسی اسامی در مستندات علمی و دانشگاهی
وی در ادامه تاکید کرد: دانشگاه‌ها، افراد، کنشگران، پژوهشگران و… اسامی مشخص و خاصی دارند. اگر تولیدات و مستندات علمی عنوان و اسم به طور کامل و دقیق و یکپارچه نوشته نشود، بدون شک به رویت‌پذیری آسیب خواهد زد. درست نویسی اسامی و رعایت اصل یکپارچگی بسیار ضروری است.

در هر کنش روابط عمومی، باید از امر غیر اخلاقی پرهیز کرد
مدیرکل روابط عمومی دانشگاه تهران در پایان نشست به بحث «اخلاق در روابط عمومی» پرداخت و گفت: در خصوص مسائل، چالش‌ها و دو‌راهی‌های اخلاق در روابط عمومی مشکلات متعددی وجود دارد که بر همگان آشکار و روشن است. سه توصیه مهم در این زمینه این است که «عمل غیر اخلاقی انجام ندهیم/ انجام ندهیم/ انجام ندهیم» است. این هشدار بسیار عمیق و اساسی است چراکه اگر کاری غیراخلاقی صورت بگیرد، به سرعت افشا خواهد شد. در این زمینه برخی سایت‌های جهانی مانند Retraction Watch نیز وجود دارد که وظیفه رصد مسائل اخلاقی و افشاء آنها را برعهده دارند.

برای مشاهده متن کامل این ارائه، اینجا کلیک نمایید.