ضمن تبریک به مناسبت فرارسیدن سال نو و ایام نوروز و آرزوی سلامتی برای کلیه هموطنان گرامی، توجه شما را به نکات ذیل جهت پیشگیری از بروز برخی مشکلات معمول دارویی در ایام تعطیلات عید جلب توجه می نماید.

توصیه­ های لازم در خصوص نحوه امحای داروهای بلا استفاده و تاریخ گذشته در منزل:

1. داروهایی که تاریخ انقضا آن­ها فرا رسیده است، از بسته بندی اصلی خارج نمایید و داخل کیسه زباله ریخته، معدوم نمایید. برای جلوگیری از مصرف نابجای دارو های دور ریخته شده، بهتر است قرص ها و کپسول­ها را با زباله­های تر مانند تفاله چای مخلوط نمایید تا ظاهر ناخوشایند آن مانع مصرف دارو ها توسط کودکان و … شود.
2. تاریخ انقضاء معمولا به تاریخ شمسی یا میلادی روی جعبه مقوایی دارو ها، همچنین در انتهای ورقه های آلومینیومی بسته بندی قرص ها و کپسول ها، بر روی شیشه آمپول و ویال های تزریقی و در خصوص پمادها و کرم های موضعی بر روی انتهای تیوپ پماد و کرم و یا روی جعبه مقوایی آن ها حک شده است.
3. شربت های تاریخ گذشته را در فاضلاب خالی کرده و شیشه های آن را دور بریزید. سوسپانسیون آنتی بیوتیک ها را بعد از گذشت ۱۰ روز از مصرفشان داخل سطل زباله بیندازید.
4. قطره­های چشمی که از باز شدن درب آن ۱ ماه گذشته است دیگر استریل نمی باشند و باید دور ریخته شوند.
5. آمپول­ها و سرنگ­های تاریخ گذشته را در کیسه زباله بریزید و معدوم نمایید.
6. بهتر است داروهایی که داخل زباله ریخته می شوند با مواد دیگر مانند تفاله چای آلوده شوند تا از مصرف اتفاقی آن توسط انسان و حیوان پیشگیری شود.
7. کرم­ها و فراورده­های آرایشی و بهداشتی هم دارای تاریخ انقضایی (بسته به نوع فراورده) از ۶ ماه تا ۲۴ ماه پس از باز کردن درب ظرف می باشند که به صورت یک عدد در کنار تصویر یک قوطی با درب باز شده روی بسته بندی فراورده ترسیم می شود. (بسیاری از لوازم آرایشی هم بعد از مدت اعلام شده بر روی بسته بندی، در صورت استفاده ایجاد عوارض می نمایند.)
8. داروهایی که تاریخ انقضا آن ها فرا نرسیده است ولی استفاده ای در منزل ندارند قابل عودت به داروخانه و مراکز مشابه ندارند و بهتر است معدوم گردند. لازم به ذکر است داروخانه های سطح شهر از پس گرفتن دارو معذور می باشن د.

توصیه های دارویی در ایام تعطیلات عید نوروز:

1. ممکن است در ایام تعطیلات عید دسترسی شما به داروخانه­های روزانه به دلیل تعطیلی آن­ها مقدور نباشد ولی همیشه دسترسی به داروخانه­های شبانه روزی و برخی داروخانه­هایی که به صورت شیفت از پیش تعیین فعال می­باشد وجود دارد. لذا باید توجه کرد، چنانچه شما و یا بستگانتان، بدلیل ابتلا به بیماری مزمن، دارویی را به صورت مرتب مصرف می­کنید، مطمئن شوید دارو را به حد نیاز و تا پایان تعطیلات و ضمن سفر در اختیار دارید. چرا که بسیاری از دارو­ها مانند داروهای ضد تشنج، داروهای بیماری­های قلبی و فشارخون، داروهای ضد افسردگی و اختلالات عصبی، داروهای ضد دیابت و چربی خون و برخی داروهای مسکن و همچنین آنتی بیوتیک ها، باید مرتب مصرف شوند و قطع ناگهانی این داروها، بیمار را دچار مشکل خواهد کرد.
2. چنانچه ضمن حرکت اتومبیل، قطار، کشتی و یا هواپیما، دچار سرگیجه و حالت تهوع می­­شوید، به خاطر داشته باشید با مصرف ۱ یا ۲ قرص ۵۰ میلی گرمی دیمن هیدرینات، نیم ساعت قبل از شروع سفر و تکرار یک قرص هر ۴ تا ۶ ساعت یکبار در طی سفر، می توان عوارض ناشی از حرکت، تهوع و سرگیجه را برطرف کرد. باید توجه داشت که در طول ۲۴ ساعت نباید بیشتر از ۸ عدد قرص مصرف شود. در صورت بارداری یا شیردهی، با داروساز یا پزشک مشورت نمایید.
3. چنانچه به امارات متحده عربی (دبی، شارجه، ابوظبی) و یا عربستان سفر می کنید، از همراه بردن داروهای آرامبخش مانند داروهای دیازپام، اگزازپام، لورازپام و…، داروهای مسکن کدئین­دار ( مانند: استامینوفن کدئین، اکسپکتورانت کدئین) و ترکیبات روانگردان جدا اجتناب نمایید. براساس قوانین این کشور، متهمین به حمل این داروها با مجازات سنگینی موجه خواهند بود. در صورت نیاز به مصرف این داروها، نسخه پزشک معالج را همراه داشته باشید و یا نسبت به جایگزینی داروها با پزشک یا داروساز مشورت نمایید.
4. چنانچه به برخی از کشور های آفریقایی و یا آسیایی سفر می کنید مطمئن شوید که آیا تزریق واکسن خاصی (مانند: مننژیت و یا تب زرد) پیش از سفر مورد نیاز هست یا خیر.
5. جهت پیشگیری از گزش حشرات در محیط­های گرم و مرطوب و استوایی، پشه بند، حشره­کش های خانگی و یا پماد و اسپری دافع حشرات همراه داشته باشید.
6. همراه داشتن جعبه کمک­های اولیه، خصوصا در مورد خانواده­هایی که فرزند خردسال دارند، همچنین همراه داشتن پوشک، شیر­­خشک شیرخوار، درجه تب، داروهای بدون نسخه مانند شربت تب­بر، شربت سرماخوردگی، قطره و یا شربت مولتی ویتامین و آهن، پماد سوختگی، پنبه و گاز استریل و دیگر داروهایی که کودک در حال مصرف می باشد در طی سفر ضروری می باشد.
7. نحوه نگهداری داروها را از دکتر داروساز، هنگام تحویل گرفتن دارو از داروخانه بپرسید و هیچگاه داروهای خود را در اتومبیلی که زیر نور آفتاب پارک شده است و یا در شیشه عقب اتومبیل (حتی در زمستان) قرار ندهید. داروهای یخچالی را همراه با یخ و یا در داخل ظروفی که دارو را خنک نگه می دارند حمل نمایید.
8. در خصوص بیماران دیابتی که انسولین تزریق می کنند توجه به موارد زیر در هنگام سفر (بر اساس توصیه های مرکز تحقیقات غدد و متابولیسم دانشسگاه علوم پزشکی تهران)، ضروری می باشد:

• فراهم نمودن انسولین و داروهای مصرفی و سرنگ برای تمام مدت سفر.
• همراه داشتن دستگاه یا نوار کنترل قندخون، قندحبه ای، نبات، بیسکوئیت و آبمیوه برای درمان کاهش احتمالی قندخون.
• در خصوص بیماران مبتلا به فشارخون بالا، بهتر است دستگاه فشارسنج و داروهای مصرفی همراه بیمار باشد و از مصرف مواد غذایی حاوی نمک مانند آجیل و تنقلات و مواد غذایی چرب خودداری شود.

به طور کلی در صورت نیاز می توانید سوالات خود را در زمینه اطلاعات دارویی و موارد مسمومیت، با موضوعات ذیل و با کارشناسان مراکز اطلاع رسانی داروها و سموم به شماره تلفن ۱۹۰ در میان بگذارید:

• نحوه نگهداری و مصرف صحیح داروها
• تداخل مصرف همزمان داروها با هم و با مواد غذایی
• مصرف داروها در دوران بارداری و شیردهی
• عوارض جانبی ناشی از مصرف داروها
• سازگاری و نحوه اختلاط داروهای تزریقی
• مسمومیت با داروها، سموم و مواد شیمیایی، گیاهان و گازهای سمی، گزیدگی ها

نکات مربوط به استفاده صحیح از مواد شوینده و پاک کننده­ های شیمیایی:

1. همیشه در هنگام استفاده از فراورده های شیمیایی و شوینده در نور کافی برچسب روی بسته بندی را مطالعه نموده و سپس مصرف نمایید. استفاده از دلروها و مواد شیمیایی در تاریکی می توانند خطرناک باشد.
2. در هنگام استفاده از مواد شیمیایی و فراورده­های شوینده و پاک کننده، پنجره­ها را باز کنید تا هوا به خوبی در محیط جریان داشته باشد. بسیاری از این ترکیبات بخارات سمی ایجاد می کنند که به مخاط دهان، بینی و ریه صدمه می زند.
3. در زمان نظافت سطوح و استفاده از ترکیبات شوینده و پاک کننده از دستکش لاستیکی، کفش جلو بسته و در صورت امکان، ماسک استفاده نمایید.
4. از اختلاط مواد شیمیایی مانند جوهر نمک و مواد سفید کننده و لک­بر جدا جودداری کنید. بخارات و گازهای ناشی از این اختلاط بسیار سمی و خفه کننده می باشند.
5. بسیاری از داروها و محصولات خانگی مانند جوهر نمک، مواد شوینده و لک­بر، لاک­پاک­کن، سموم حشره­کش و جونده­کش (مانند مرگ موش)، تینر، ضد­یخ، بنزین و نفت می توانند در صورت بلعیده شدن و تماس با پوست و چشم و یا در صورت تنفس، بسیار سمی باشند.
6. همیشه پس از استفاده از مواد شیمیایی سریعا درب آن را ببندید و دقت نمایید که هیچ ظرف در بسته ای از دسترسی کودکان در امان نیست.
7. در صورتیکه نزدیکان شما ماده ای غیر خوراکی و سمی را بلعید و یا استنشاق نمود، با مرکز اورژانس ۱۱۵ و یا مرکز اطلاع رسانی داروها و سموم ۱۹۰ تماس بگیرید.
8. محصولات شیمیایی و شوینده، نفت و بنزین و داروها خصوصا شربت ترک اعتیاد متادون را همیشه در ظرف اصلی آن نگهداری کنید. هیچگاه این فراورده ها را در ظرف مواد خوراکی (مانند بطری نوشابه) نگهداری نکنید . این عمل سبب خورده شدن اشتباهی این مواد توسط کودکان و مسمومیت شدید ایشان خواهد شد.

توصیه های لازم در پیشگیری از مسمومیت های غذایی، دارویی، مواد شوینده و شیمیایی، گیاهان و قارچ های سمی، گزیدگی ها:

• در مسیر سفر توجه کنید که مسمومیت با گیاهانی مانند خرزهره، دیفن باخیا، کرچک، مخصوصا قارچ های خودرو می تواند بسیار خطرناک و کشنده باشد. مراقب کودکان باشید و در صورت وقوع مسمومیت با این عوامل، فرد مسموم را در اسرع وقت به نزدیکترین مرکز درمانی منتقل کنید.
• جهت کاهش احتمال بروز مسمومیت با گاز مونوکسید کربن (که بی­رنگ، بی­بو و شدیدا سمی است) باید یک سیستم تهویه هوا در محیط باشد. ضمن اطمینان از استاندارد بودن وسایل گرمایشی (بخاری نفتی و گازی)، آبگرم­کن و پکیج دیواری، دائما از سلامت عملکرد آن­ها اطمینان حاصل نمایید و دودکش این وسایل را خصوصا اگر محل جدیدی را برای گذراندن تعطیلات عید در نظر دارید، کنترل کنید.

• هیچگاه در داخل اتومبیل با موتور روشن در مدت هرچند کوتاه، نخوابید. این کار سبب بروز مسمومیت کشنده با منوکسید­کربن خواهد شد. همچنین از روشن کردن گاز پیک­نیکی در داخل چادر یا اتومبیل و یا در محیط بسته دیگری به منظور تامین گرما، جدا خودداری نمایید.

• چنانچه در یک محیط بسته و دارای بخاری نفتی یا گازی حالت تهوع، سرگیجه و خواب­آلودگی داشتید، سریعا بقیه را در جریان بگذارید و اگر مشکوک به مسمومیت با منوکسید­کربن هستید محیط را ترک کنید. هر شخصی که با گاز منوکسید­کربن در تماس بوده و دارای علائم فوق می باشد باید فورا توسط پزشک معاینه شود. نوزادان و افراد مسن، زنان حامله، افرادی که دارای ناراحتی های قلبی عروقی هستند چنانچه با این گاز در تماس باشند حتی در صورت نداشتن علامت حتما باید توسط پزشک معاینه شوند.

• غذاهای مسموم کننده ممکن است بو یا مزه ناخوشایندی نداشته باشند . با وجودیکه اکثر مسمومیت های غذایی معمولا ظرف ۲۴ ساعت برطرف می شوند، اما بعضی از آن ها مانند مسمومیت با غذای کنسروی می توانند کشنده باشند .
• در سفر از محصولات لبنی و خوراکی هایی که دارای بسته­بندی دارای نشان سلامت و مجوز بهداشتی هستند استفاده نمایید و از خرید و مصرف فراورده­های خوراکی فله­ای جدا اجتناب نمایید.
• مسمومیت و مرگ ناشی از بوتولیسم ، در اثر غذا و کنسرو آلوده بروز می­کند و بسیار کشنده است. بیمار مبتلا سریعا باید به یک مرکز درمانی مجهز، جهت تزریق داروی ضد سم منتقل شود.
• بوتولیسم نوعی مسمومیت غذایی کشنده است که در اثر مصرف کشک غیر پاستوریزه، غذاهای کنسروی (که قبل از مصرف حرارت مناسب به آن­ها نرسیده است) و یا سوسیس و کالباس آلوده بروز می کند. علائم و نشانه­های این مسمومیت با تاخیر (بعد از ۱۲ تا ۲۴ ساعت) ظاهر می شود و شامل تاری دید، دوبینی، افتادگی پلک فوقانی، عدم توانایی حرکت، اختلال تکلم، لکنت زبان، سختی بلع و خشکی و درد گلو می­باشد. مهمترین اقدام درمانی در این مسمومیت تجویز سریع داروی ضد سم ((Anti toxin در مرکز درمانی می­باشد. در صورت عدم درمان ممکن است فرد مسموم در اثر فلج تنفسی فوت نماید.
• چنانچه در سفر از غذای آماده کنسرو شده استفاده می نمایید، با جوشاندن کنسرو به مدت ۲۰ دقیقه می­توان از خطر مسمومیت کشنده بوتولیسم پیشگیری نمود.
• هرگز غذاهای پخته شده را بیش از ۲ ساعت (اگر هوای اتاق گرم می­باشد، بیش از یک ساعت) دردمای محیط رها نکنید. برای دوباره گرم کردن غذاهای باقیمانده آن ها را تا ۷۴ درجه سانتی گراد گرما دهید تا غذا بخار کند و همچنین غذاهایی که بیش از ۳ روز باقیمانده­اند را مصرف نکنید.
• همیشه قبل از آماده کردن و یا خوردن غذا، دستهایتان را با صابون بشویید. نوعی از اسهال میکروبی در طی سفر و بدلیل عدم رعایت بهداشت قابل انتقال است. به خاطر داشته باشید دستهایتان را بعد از استفاده از سرویس­های بهداشتی، بر داشتن گوشت خام، دست زدن به حیوانات و دست­زدن به زباله­ها حتما بشویید.
• علائم و نشانه­های برخی از مسمومیت­های غذایی با تاخیر ظاهر می شود. یعنی ممکن است ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد از مصرف غذای آلوده، علائم در فرد مسموم بروز نماید. علائم و نشانه­های این مسمومیت­ها شامل سردرد، تب، خستگی، تهوع، استفراغ، اسهال آبکی شدید، کم شدن آب بدن، ضعف و درد شکم می باشند.
• دستور طلایی پیشگیری از مسمومیت غذایی: پختن غذا و خوردن آن در همان روز است.
• رعایت ایمنی غذایی مانع بروز مسمومیت غذایی می شود. ضمن سفر از حمل گوشت خام و تخم­مرغ خام و فراورده­های لبنی با ماندگاری کوتاه خودداری نمایید، چرا که سریعا فاسد می شوند.
• از خرید قوطی­های کنسرو دارای برآمدگی، فرورفتگی و یا نشتی خودداری کنید و مطمئن شوید که درپوش آن­ها شکسته نشده باشد. اگر فراورده­ای ظاهر و یا بوی ناخوشایندی داشت، به هیچ عنوان آن را نچشید و کنسروها را قبل از مصرف ۲۰ دقیقه در آب در حال جوشیدن حرارت دهید و سپس مصرف نمایید.
• در طی سفر برای حمل مواد غذایی فاسد شدنی، از یخدان مناسب استفاده کنید. غذاهایی که حاوی سس، تخم­مرغ و خامه می باشند خیلی زود فاسد می­شوند.
• هنگام بازی کودکان در فضای باز مراقب آن­ها باشید تا توسط گل­ها و گیاهان سمی، مسموم نشوند. تماس پوست با برخی از این گیاهان (مانند گزنه) و یا به دهان بردن آن­ها (مانند دیفن باخیا و خرزهره) منجر به مسمومیت شدید می­شود.
• هنگام تفرج در دشت و جنگل از دستکاری سنگ­ها و راهپیمایی بدون کفش برای جلوگیری از گزش مار سمی و عقرب خودداری نمایید.
• در هنگام مار گزیدگی بیمار را آرام کنید و از حرکات بیش از حد او جلوگیری کنید. عضو محل گزیدگی مار را باید بی­حرکت و هم سطح یا کمی پایین تر از سطح قلب نگه داشت. فرد گزیده شده را سریعا به مرکز درمانی منتقل نمایید.
• در مار گزیدگی، یک نوار محکم و پهن، چند انگشت بالاتر از محل گزیدگی مار بویژه اگر محل گزیدگی در دست ها یا پاها باشد ببندید. هر ۱۰ تا ۱۵ دقیقه، به مدت یک دقیقه نوار را باز کرده و دوباره ببندید. این کار باید تا زمان آماده شدن پادزهر در بیمارستان ادامه یابد.
• هر چه سریعتر فرد مار­گزیده را به اورژانس بیمارستان منتقل کنید و زمان را با تلاش برای کشتن و یا گرفتن مار از دست ندهید همچنین از سرد کردن عضو مارگزیده با آب سرد یا یخ خودداری کرد.
• گزش عقرب می­تواند منجر به بروز درد شدید در ناحیه گزش شود. گرچه علائم تهدید کننده حیات و حوادث منجر به مرگ نیز گاهی رخ می­دهد، ولی فرد مصدوم را باید به نزدیک­ترین مرکز درمانی برای تزریق پادزهر منتقل نمایید.
• تورم ناشی از گزش عقرب، عموما محدود به ناحیه گزش است و احساس بی حسی و سوزش در ناحیه گزش برای ۴ تا ۶ ساعت بوجود می­آید و معمولا پس از ۲۴ ساعت بهبود می­یابد.
• زنبور گزیدگی ممکن است در اثر نیش انواع زنبور مانند زنبور عسل و زنبور سرخ بروز نماید. از دستکاری کندوی زنبور­های خصوصا وحشی خودداری کنید. حمله و گزش دسته جمعی زنبور­ها می­تواند کشنده باشد.
• نیش زنبور عسل ماده، به کیسه محتوی زهر متصل است و پس از گزش در زخم باقی می­ماند بنابراین برداشتن سریع نیش از روی زخم، جهت جلوگیری از ورود بیشتر سم به زخم ضروری است.
• اگر فرد زنبور گزیده مشکل تنفسی داشت و یا تورم شدید و سریع در محل گزش بروز کرد، باید به پزشک مراجعه نماید.
• اقدامات اولیه در گزش­های معمولی زنبور عبارتند از: محل زنبور گزیدگی را با آب و صابون بشویید، روی محل زنبور گزیدگی کمپرس سرد یا کیسه محتوی یخ قرار دهید و به طور متوالی هر ۱۵ دقیقه یکبار کیسه یخ را از روی پوست بردارید، از قرار دادن مستقیم یخ روی پوست اجتناب نمایید و از گرم کردن موضع بپرهیزید.
• در مناطقی که حشرات زیادی وجود دارد، بهتر است روی پوست بدن مخصوصا بدن کودک از کرم­های دور کننده حشرات استفاده نمود. اما باید توجه داشت استفاده دائم از این مواد سبب حساسیت بیشتر می­شود.
• برای پیشگیری از گزش حشرات در محیط­های باز، پیراهن آستین بلند و شلوار بلند به کودکان بپوشانید.

اقدامات لازم در برخورد با موارد مسمومیت در خانه یا سفر:

1. در مسمومیت­های دارویی و شیمیایی باید بدانیم فرد مسموم چه نوع ماده­ای، چه مقدار، چه موقع و از چه راهی مصرف کرده است.
2. اگر بیمار هوشیار بود با مرکز اطلاع رسانی داروها و سموم به شماره ۱۹۰ و یا اورژانس ۱۱۵، تماس گرفته و در خصوص اقدامات بعدی سوال می­نمایید.
3. اگر فرد مسموم هوشیار نبود و یا مواد اسیدی، قلیایی و یا نفتی را بلعیده بود، از ایجاد استفراغ در فرد مسموم خودداری کنید و سریعا مسموم را به نزدیکترین مرکز درمانی منتقل نمایید.

(مدیریت غذا و دارو دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گراش)