در روزهای گذشته بخشی از ابعاد نظرسنجی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با عنوان مردم و کرونا، و نیز کرونا، گسل فردیت و جامعه، ارایه شد و اینک به بخش‌های دیگری از این نظرسنجی که مرتبط با نهاد خانواده است، اشاره می‌شود.

خانواده نهادی است که بخش مهمی از زندگی روزانه و حیات اجتماعی ما در آن می‌گذرد و شکل می‌گیرد. به طور طبیعی پدیده‌ای چون کرونا که اثرات عمومی و مهمی دارد بر خانواده نیز اثرات مشابه خواهد گذاشت، به ویژه آنکه کرونا موجب شده ارتباطات اجتماعی رو در رو کمتر و گذران وقت در خانواده بیشتر شود. فارغ از نتایج این نظرسنجی می‌توان گفت که به احتمال فراوان کرونا موجب کاهش ازدواج و نیز کاهش فرزندآوری شود. از سوی دیگر ممکن است تاثیر تعدیل‌کننده بر سنت‌ها و آیین‌های ازدواج بگذارد و از مراسم مجلل و دعوت گسترده برای این مراسم کم کند. در این موارد باید قدری منتظر ماند و دید چه می‌شود.

ولی اجمالا براساس آنچه که در این نظرسنجی آمده است می‌توان به یافته‌های زیر اشاره کرد:  مردم در پاسخ به این پرسش که در دوران کرونا برای فرزندان خود چه نگرانی‌هایی دارید؟ ۳۴ درصد نگران ابتلای آنان به بیماری هستند، ۲۹ درصد نیز نگران ضعیف شدن درس. البته روشن است که بسیاری از خانواده‌ها فرزند در حال تحصیل ندارند، در نتیجه باید رقم نگرانی درباره تحصیل را جدی‌تر فرض کرد. از این رو اهمیت تقویت زیرساخت‌های ارتباطی و اینترنت برای افزایش کیفیت آموزش می‌تواند یک راهبرد جدی و فوری برای رفع این نگرانی باشد. ۱۱ درصد به افسردگی ناشی از ماندن فرزندان در خانه و ۹ درصد به عدم ارتباط آنان با دوستان‌شان اشاره کرده‌اند. همچنان که ۹ درصد نیز به صرف وقت زیاد از حد آنان در فضای مجازی را به عنوان نگرانی خود برشمرده‌اند. توجه کنیم که کمتر به این نکته توجه می‌شود که ماندن بزرگ‌ترها در خانه راحت‌تر از این کار برای فرزندان است و باید برای این مشکل راه‌حل‌هایی را اندیشید.

متاسفانه به علت فقدان اعتماد مردم، دولت و وزارت آموزش و پرورش نتوانستند برنامه‌ای قابل قبول و مورد تایید برای حضور این تعداد زیاد دانش‌آموز در مدرسه ارایه کنند. در خصوص آموزش مجازی پیش‌تر موسسه ایسپا نظرسنجی مختصری را در مهر ماه از مردم تهران انجام داده بود.

براساس آن خانواده‌های دارای فرزند دانش‌آموز، رضایتی از اپلیکیشن شاد ندارند (۵۰‌درصد به میزان کم و اصلا رضایت نداشته‌اند) و فقط ۷‌درصد رضایت زیاد داشته‌اند. البته رضایت از آموزگار فرزندشان تفاوت داشته و در برابر ۴۸‌درصد رضایت زیاد فقط ۱۲‌درصد اعلام رضایت در حد اصلا و کم بوده است. البته در همین نظرسنجی حدود ۵۰‌درصد از اولیا، آموزش مجازی را آسیب‌زا دانسته‌اند و فقط ۲۷درصد آسیب‌زا بودن آن را قبول نداشته‌اند. اکثریت آنان آموزش مجازی را در شرایط کرونایی مناسب می‌دانستند ولی بحث آسیب‌زا بودن این نوع آموزش در بلندمدت موضوعی مهم است و نمی‌توان این وضع آموزش از راه دور و مجازی را ادامه داد. یکی از موضوعاتی که به نظر می‌رسد بر اثر کرونا تغییر کرده است، فضای کلی حاکم بر روابط درون خانواده است. تحلیل نتایج این متغیر می‌تواند به فهم ما از کیفیت تاثیرپذیری خانواده از کووید۱۹ کمک کند. یکی از موضوعاتی که به نظر می‌رسد بر اثر کرونا تغییر کرده است، فضای کلی حاکم بر روابط درون خانواده است.

تحلیل نتایج این متغیر می‌تواند به فهم ما از کیفیت تاثیرپذیری خانواده از کووید۱۹ کمک کند.  در نگاه اول به نظر می‌رسد که نتایج نظرسنجی حکایت از وضعیت خوبی دارد. ولی چنین نیست، زیرا قرار نیست که همه خانواده‌ها با درگیری فیزیکی و کتک‌کاری مواجه باشند. خانواده باید پناهگاهی امن برای مردم از مشکلات جامعه باشد، وجود مشکلات کم در خانواده نیز زیاد است. با این حال نکته مهم پرسش آخر است که اعضای خانواده در شرایط کنونی و با ادامه آن، نسبت به یکدیگر کم‌تحمل می‌شوند و در صورت تداوم وضع کرونا این مشکل می‌تواند حادتر شود. تا همین‌جا هم می‌توان دید که خانواده تا حدود زیادی ضربه‌گیر مشکلات روحی و روانی کرونا بوده است، ولی تداوم این وضع به ویژه هنگامی که با مشکلات اقتصادی همراه شود، می‌تواند مشکل‌آفرین باشد. خانواده، نمی‌تواند جایگزین ارتباطات اجتماعی و نهادهای دیگر به ویژه برای جوانان شود.

پیشنهادها

واقعیت این است که با این حد از پژوهش برای موضوعی فراگیر و اثرگذار چون کرونا، نمی‌توان درک کاملی برای سیاستگذاری پیدا کرد. متاسفانه سفارش یکی، دو نظرسنجی کلی و با پرسش‌های محدود، گره چندانی از کار نمی‌گشاید، آن‌هم نظرسنجی‌هایی که منتشر نمی‌شوند. از این رو پیشنهاد می‌شود که انجام تعداد قابل‌توجهی نظرسنجی با موضوعات متفاوت و مشخص در ارتباط با ابعاد اپیدمی کرونا سفارش داده شود و نتایج آنها منتشر گردد و بر‌اساس یافته‌های آن کمیته‌هایی برای تحلیل و ارزیابی و ارایه طریق در هر زمینه تشکیل شود. این‌چنین نیست که با یک نظرسنجی کلی بتوان به همه پرسش‌های ضروری پاسخ داد. این پژوهش‌ها در مقایسه با سایر امور بسیار کم‌هزینه و پر ثمر برای سیاستگذاری است. اکنون بخش مهمی از بودجه‌های پژوهش صرف پژوهش‌های پزشکی و بالینی و دارویی می‌شود. حتما این کار ضروری است، ولی ابعاد پزشکی و سلامت در کرونا بخشی از ماجرا است و باید پیش از آنکه دیر شود چندین موضوع اجتماعی و خانوادگی و رفتاری مردم را تحت بررسی و پژوهش قرار داد و نه فقط یک‌بار که در هر فصل تکرار و تغییرات آن را نیز رصد کرد. البته این مطالعات نباید به نظرسنجی محدود شود بلکه شیوه‌های دیگر پژوهش و در حوزه‌های گوناگون روانشناسی و اقتصادی و... نیز باید انجام شود. فراموش نکنیم که این پژوهش‌ها را فقط اکنون می‌توان انجام داد و نیازهای امروز را نیز پاسخ خواهد داد و فردا برای این کار دیر و حتی ناشدنی است.

پی‌نوشت: این یادداشت اولین بار در روزنامه اعتماد مورخ ۱۰ آذر ۱۳۹۹ منتشر شده است.