گزارش پژوهش «جامعه، دولت و ایده شکاف قومی در ایران» نوشته هادی سلیمانی قره‌گل ازسوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شد.

این پژوهش در پی آن است تا ادعا یا ایده اجتماعی بودن «شکاف قومی در ایران» را واکاوی کند. به عبارت دیگر می‎خواهد وجود یا نبود شکاف حول امر قومی در ایران و نیز سیاسی یا اجتماعی بودن این پدیده را فهم کند. از همین‌رو مترصد واکاوی انتقادی ایده «شکاف قومی» است. به باور محقق، چون امر قومی در ایران می‌تواند محمل یا محلی برای بروز و ظهور شکاف اجتماعی باشد که انسجام و تمامیت جامعه (ملت) را به مخاطره بیندازد، لذا جامعه را عموماً با نوعی هراس اخلاقی گسترده و عمیق برای حمایت از جامعه (دولت- ملت) و انسجام اجتماعی (سیاسی) روبه‌رو می‌داند. ازهمین‌رو در پی آن است تا تحلیلی از این هراس بنیادین داشته باشد.

در مقدمه این پژوهش آمده که این نوشتار تلاش می‌کند ضمن بازخوانی مفهومی قومیت و رابطه دوگانه آن با ملت و نیز سنخ‌بندی نسبت علوم‌اجتماعی با ملی‌گرایی، به نحوه جایابی تاریخی امر قومی در ایدئولوژی ملی‌گرایی عمدتاً رمانتیک یک سده گذشته در ایران بپردازد.

این پژوهش، اهداف دوگانه‌ «مرور نظام‌مند داده‌ها و آمار موجود از طریق تحلیل ثانویه طرح‌های اجتماعی- فرهنگی ملی برای تحلیل وضعیت انسجام یا شکاف قومی در ایران» و «تحلیل انتقادی جایابی امر قومی در صورت‌بندی اجتماعی ایران از طریق بررسی امکان‌بخشی یا ممتنع‌کردن مفهوم جامعه (امر اجتماعی) توسط آن» را دنبال می‌کند.

پیرو هدف اول، درک انضمامی از قومیت را بر اساس اطلاعات کمی ممکن و در سایه هدف دوم، شکاف قومی را بیش از آنکه درون منطق اجتماعی قرار دهد، بخشی از پروبلماتیک امر سیاسی می‌داند. در راستای تحقق این اهداف، محقق از برخی پروژه‌ها و تحقیقات ملی که در قالب پیمایش صورت گرفته ازجمله پیمایش «سنجش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان (موج‌های ۸۰، ۸۲ و ۹۵)» و «سنجش سرمایه اجتماعی (موج‌های ۸۳، ۹۳و ۹۶)» مدد جسته است.

مطابق یافته‌های محقق، ترکیبی از این پروژه‌ها در کنار برخی تحقیقات دیگر، تصویری اجمالی در خصوص مولفه‌های مرتبط به شکاف قومی را به دست می‌دهند. در ادامه، درخصوص ایده شکاف قومی در ایران نیز برخی زیر مقولات و متغیرها ازجمله «قوم‌گرایی»، «هویت قومی»، «هویت ملی»، «تعهد به هویت قومی»، «تعهد به هویت ملی»، «فاصله قومی» را شناسایی می‌کند که بخش عمده این مقولات را، ناظر به فهمی از شکاف در بین قومیت و ملیت و به عبارت دیگر گروه‌های قومی و حاکمیت ملی اعلام می‌کند.

در پایان، حساسیت مفهومی و تحلیلی در خصوص ایدئولوژیک‌بودن امر ملی و قومی در کنار ابتنای امر ملی برساخته و تعاملی در ایران را بر ماهیت سرزمینی و سرنوشت مشترک در برابر روایت‌های یک‌سونگرانه متمرکز بر عناصر قومی، زبانی یا مذهبی که می‌تواند ظرفیت‌های مشترک بیشتری برای قرار و ثبات در این سرزمین فراهم کند، پیشنهاد می‌کند.