نفوذ تحقیق و توسعه به زنجیره تامین خودروسازان
با آغاز همکاری ساپکو با انجمن تحقیق و توسعه محقق می‌شود؛
میترا ممسنی: اهداف سند راهبردی صنعت خودرو در حالی بر هزینه‌کرد خودروسازان از محل درآمد حاصل از فروش در حوزه تحقیق و توسعه تاکید دارد و این میزان را یک درصد از میزان فروش عنوان می‌کند که هم‌اکنون تنها ۰/۶۶ درصد از فروش خودروسازان صرف تحقیق و توسعه می‌شود.
بررسی این آمار نشان می‌دهد هزینه‌کرد خودروسازان در این زمینه رو به رشد بوده به طوری که در سال ۹۴ نسبت تحقیق و توسعه صنعت خودرو به میزان فروش این شرکت‌ها برابر با ۰/۵ درصد بوده است اما مقایسه این اعداد با آنچه صنعت خودرو در جهان برای تحقیق و توسعه هزینه می‌کند به مراتب ناچیز خواهد بود. برخی معتقدند که بسیاری از خودروسازان بزرگ دنیا ۳ تا ۵ درصد فروش خود را به تحقیق و توسعه اختصاص می‌دهند و از آنجا که تحقیق و توسعه نقش جدی در تغییرات فناوریک صنعت خودروسازی دارد رقم بالایی از خودروسازان خارجی به موضوع تحقیق و توسعه اختصاص می‌یابد و اروپایی‌ها و امریکایی‌ها نیز درصد بیشتری از سرمایه خود را صرف این موضوع می‌کنند.درحال‌حاضر صنعت خودرو جهان سالانه حدود ۱۰۰ میلیارد دلار در بخش تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری می‌کند که ۱۸ میلیارد دلار آن در امریکا هزینه می‌شود و براین اساس می‌توان گفت به‌طور میانگین برای هر خودرو ۱۲۰۰ دلار در بخش تحقیق و توسعه هزینه می‌شود. ۵ خودروساز بزرگ فولکس واگن، تویوتا، جنرال موتورز، هوندا و دایملر جزو ۲۱ شرکت بزرگ دنیا از لحاظ سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه هستند و براساس گزارش سالانه تحقیق و توسعه موسسه «بوز»، شرکت فولکس واگن با صرف هزینه بیش از ۱۲ میلیارد دلار رتبه نخست را در میان شرکت‌های مختلف خودروسازی دارد. شرکت تویوتا با هزینه بیش از ۶ میلیارد دلار، دایملر و جنرال موتورز نیز با صرف هزینه بیش از ۷ میلیارد دلار در بخش تحقیق و توسعه در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. در این بین چینی‌ها هزینه کمتری را برای تحقیق و توسعه در نظر گرفته‌اند که در این زمینه می‌توان به هزینه ۴/ ۱ درصدی چانگان و ۹/ ۰ درصدی شرکت جیلی اشاره کرد.بررسی روند اقدامات انجام شده از سوی این شرکت‌ها نشان می‌دهد که شرکت‌های خودروساز جهانی از طریق افزایش هزینه تحقیق و توسعه خود توانسته‌اند در بحث توسعه محصولات خود روند موفقی را دنبال کنند که همین موضوع یکی از دلایل توسعه نیافتن خودروسازان داخلی پیرامون بی‌توجهی به تحقیق و توسعه محصولات تولید شده در داخل کشور است.
توسعه تحقیق و توسعه با تسهیلات ارزان
علی معصومی، مدیر انجمن تخصصی مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن در گفت‌وگو با «گسترش صنعت» با اشاره به تمایل خودروسازان به توسعه بخش تحقیق و توسعه در واحدهای خودروسازی اظهار کرد: به طور کلی شرایط، نحوه مدیریت در گروه‌های خودروسازی و دستگاه‌های سیاست‌گذار مانند سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و وزارت صنعت، معدن و تجارت در بی‌تمایلی صنعت خودرو به گسترش واحدهای تحقیق و توسعه در خودروسازان تاثیرگذار بوده‌اند.وی از مذاکره ساپکو با انجمن تحقیق و توسعه با هدف مدیریت این موضوع در بخش زنجیره تامین خبر داد و افزود: در هفته‌های گذشته مذاکراتی میان خودروسازان و انجمن تحقیق و توسعه با هدف راه‌اندازی ساختار و تشکیلاتی به‌منظور نفوذ تحقیق و توسعه در زنجیره تامین انجام شده که در حال تدوین برنامه‌ای در این‌باره هستیم.معصومی ادامه داد: این مذاکرات با هدف گسترش کمی و کیفی تحقیق و توسعه در زنجیره تامین خودروسازان خواهد بود و از آنجا که این انجمن در حال تدوین برنامه‌ای در این‌باره است به‌زودی سرفصل برنامه‌ها اعلام و همکاری با ساپکو آغاز خواهد شد. مدیر انجمن تخصصی مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن یادآور شد: انجمن در حوزه آموزش مطالعات و اقدامات خوبی انجام داده که خودروسازان نیز در تلاش برای استفاده از ایده‌ها و ظرفیت‌های هیات‌مدیره انجمن برای نگارش برنامه‌ها هستند که ما نیز تجربه کشورهای اروپایی در زمینه آموزش را در اختیار خودروسازان داخلی قرار خواهیم داد. وی با بیان اینکه در صورت حمایت مجلس و قانون از راه‌اندازی واحدهای تحقیق و توسعه در واحدهای خودروسازی و اختصاص تسهیلات ارزان به آنها به طور قطع شرایط بهبود خواهد یافت، تصریح کرد: اگر بخواهیم تکلیفی برای صنعت خودرو روشن کنیم، بهترین اقدام این است که برای بازه زمانی مشخص تصمیماتی در زمینه واردات خودرو گرفته و در این مدت به آنها فرصت داده شود تا خودروسازان اقدام به راه‌اندازی و توسعه واحدهای تحقیق و توسعه کنند و مدیریت نوآوری و فناوری که در واحدهای خودروسازی دنیا انجام می‌شود نیز در واحدهای خودروسازی پیاده و به آنها تاکید شود که فرصت محدودی برای اجرا دارند زیرا براساس جدول از پیش تعیین‌شده، تعرفه واردات خودرو کاهش یافته و حمایتی از صنعت خودرو نمی‌شود.
خصوصی‌سازی راه نجات صنعت خودرو
معصومی لازمه این امر را واگذاری صنعت خودرو به بخش خصوصی دانست و تصریح کرد: باید حضور بخش خصوصی در صنعت خودرو غالب باشد نه اینکه سهام ممتاز در اختیار سازمانی باشد و وزیر صنعت، معدن و تجارت نسبت به تصمیم‌گیری در این زمینه اقدام کند زیرا این روند کار را سخت می‌کند بنابراین اگر هیات‌مدیره با این دیدگاه مدیریت کند که در چند سال تعیین‌شده بر اساس برنامه‌ریزی‌ها حرکت نکند با مشکلات جدی روبه‌رو خواهد شد، به طور قطع برنامه حرکت خود را تغییر داده و سیستم را از حالت فعلی خارج می‌کند.وی با اشاره به میانگین هزینه‌کرد سالانه خودروسازان خارجی در زمینه تحقیق و توسعه اظهار کرد: هم‌اکنون خودروسازان خارجی ۴ تا ۵ درصد میزان فروش خود را در بحث تحقیق و توسعه هزینه می‌کنند که اگر خودروسازان داخلی نسبت به هزینه‌کرد این میزان اقدام کرده بودند، اوضاع آنها به مراتب بهتر از قبل بود. این در حالی است که خودروسازان خارجی در کنار این میزان هزینه ۵ درصد برای تبلیغات هزینه می‌کنند که در مجموع ۱۱ درصد از درآمد خودروسازان صرف این موارد می‌شود. با این حال باز هم این‌دسته از شرکت‌ها سودده هستند. مدیر انجمن تخصصی مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن معتقد است که این روند نشان می‌دهد خودروسازان داخلی با مشکلاتی همراه هستند که در صورت هزینه نکردن در این بخش‌ها باز هم با چالش کمبود نقدینگی مواجه می‌شوند که این امر به خصوصی‌سازی صنعت خودرو مربوط است زیرا هنوز مشخص نیست که صنعت خودرو دولتی است یا خصوصی. معصومی لازمه این امر را پیش‌قدم شدن بخش خصوصی واقعی دانست و تصریح کرد: هم‌اکنون بخش خصوصی قوی در صنعت خودرو وجود دارد که می‌توان با واگذاری مدیریت به این شرکت‌ها و جلوگیری از ورود دولت همچون وزارت صنعت، معدن و تجارت و ایدرو نیز به این موضوع وضعیت خودروسازان را تا اندازه زیادی بهبود بخشید.
خودروساز شدن نیازمند تغییر نگاه
وزارت صنعت، معدن و تجارت در برنامه راهبردی صنعت خودرو راهکارهایی را در زمینه توسعه و گسترش کمی و کیفی صنعت خودرو پیش‌بینی کرده که از جمله آن افزایش سهم تحقیق و توسعه در شرکت‌های خودروساز است. به عقیده کارشناسان، تحقیق و توسعه موتور تغییرات فناوریک در این صنعت به شمار می‌آید و این موضوع در شرایطی اهمیت دارد که با ورود صنعت خودرو جهان به مرحله نوینی از توسعه، اقتصاد مبتنی بر تولید جای خود را به اقتصاد مبتنی بر دانش و اطلاعات داده و با توجه به این موضوع، توسعه مراکز تحقیق و توسعه در خودروسازی‌ها تبدیل به موضوعی اجتناب‌ناپذیر شده است. حسن کریمی‌سنجری، کارشناس صنعت خودرو با تاکید بر اهمیت موضوع تحقیق و توسعه تاکید کرد: شرایط خودروساز شدن در جهان تغییر کرده و باید ورود به موضوع تحقیق و توسعه در حدود ۲۰ سال گذشته مورد توجه قرار می‌گرفت. او افزود: با ورود به حوزه تحقیق و توسعه در سال‌های گذشته، توانایی ایجاد زیرساخت‌ها برای خودروساز شدن در ایران فراهم می‌شد که از این موارد می‌توان به طراحی و ساخت پلتفرم، ساخت فیس‌لیفت و مدلینگ اشاره کرد. این کارشناس صنعت خودرو طراح یا خودروساز شدن از تغییر برندینگ و طراحی را همراه با یک تاخیر ۲۰ ساله دانست و تصریح کرد: هم‌اکنون فرصت‌ها از دست رفته و به نظر می‌رسد با چنین شرایطی باید نگاه به خودروساز شدن تغییر کرده و ازطریق مشارکت با شرکت‌های بزرگ خودروسازی مکان خود را در زنجیره ارزش آنها پیدا و تثبیت کنیم. او ادامه می‌دهد: با قرارگرفتن در زنجیره ارزش خودروسازان بزرگ که در چند وقت اخیر قراردادهای مناسبی در این زمینه منعقد شده، می‌توان به تولید صادرات‌محور امید داشت زیرا مونتاژ با هدف صادرات جایگزین مونتاژ برای مصرف داخلی می‌شود و ادامه این مسیر را می‌توان به سمت تحقیق و توسعه سوق داد. کریمی‌سنجری سرمایه‌گذاری برای طراحی و تولید یک پلتفرم با زنجیره کامل تولید، صادرات و خدمات پس از فروش را نیازمند هزینه‌کرد ۵/۱ میلیارد دلاری اعلام و تصریح کرد: هدف تزریق بودجه ۵/۲ درصدی تحقیق و توسعه به فروش در صنعت خودرو بسیار مهم است و قبل از ورود به این موضوع باید نحوه خودروساز شدن کشور تعیین شود زیرا مشخص بودن نحوه خودروساز شدن کشور و اینکه تحقیق و توسعه باید در چه زمینه‌ای هزینه شود از ضروریات است. این کارشناس صنعت خودرو خاطرنشان کرد: اگر مدل و نحوه خودروساز شدن کشور مشخص نباشد و اهداف آن به روشنی بیان نشود در پایان سال ۱۴۰۴ تنها بدون دستاوردی، هزینه‌های قابل توجهی به صنعت خودرو که هم‌اکنون با مشکل نقدینگی همراه است، تحمیل می‌شود. بر اساس این گزارش، این روند و اظهارات کارشناسان و فعالان این حوزه نشان می‌دهد هرچند گام‌های اولیه از سوی خودروسازان در زمینه هزینه‌کرد بیشتر در بخش تحقیق و توسعه برداشته شده اما رقم‌های فعلی در مقایسه با خودروسازان جهانی و ثبت اعدادی همچون ۷ درصد از میزان فروش در حوزه تحقیق و توسعه نشان از راه دراز خودروسازان داخلی در این مسیر دارد.