روابط عمومی دانشگاه فرهنگیان، در ایامی که دانشگاه­ ها و کتابخانه ­ها به خاطر شیوع ویروس کرونا عمدتا تعطیل شده ­اند، گفتگویی با خانم مهرناز رزمجویان رئیس اداره کتابخانه­ ها انجام داده است. در این  گفتگو پیرامون متناسب­ سازی خدمات کتابخانه ­ای با شرایط کرونایی کشور سوالاتی مطرح شد. ضمن سپاس از ایشان، مشروح گفتگو را در ادامه می ­خوانید.

نخست، نمای کلی از خدمات ارائه شده در کتابخانه ­های دانشگاه فرهنگیان، و موانع و یا فرصت ­هایی که شیوع ویروس کرونا ایجاد کرده است، بفرمایید.

کتابخانه­ های دانشگاه فرهنگیان، در طول یک دوره پنج ساله تغییرات قابل توجهی، چه از لحاظ کمی و اختصاص اعتبارات تجهیز، نوسازی و به­سازی و چه از لحاظ کیفی از جمله استفاده از کتابداران توانمند و با انگیزه، برگزاری انواع کارگاه ­های تخصصی مستمر با هدف  آموزش مداوم کارکنان و... داشته است. با شیوع ویروس کرونا  طبیعتا ارائه خدمات حضوری در کتابخانه ­های دانشگاه­ ها متوقف شد، و کتابداران برای استمرار خدمات اطلاع ­رسانی خود، به دنبال استفاده از شیوه­ های جدید در دسترسی دانشجو معلمان به کتابخانه شدند، البته در این دوران خدمات سازماندهی اطلاعات در کتابخانه­ ها متوقف نشد و کتابداران از فرصت عدم حضور مراجعه کننده، برای سازماندهی منابع موجود در کتابخانه، وجین منابع بدون استفاده، خریداری محتواهای مورد نیاز و ....بهره ­برداری کردند. همچنین با استفاده از  فضای مجازی، جلسات نقد کتاب، معرفی کتاب ­های جدید و ... صورت گرفته است.

• برنامه معاونت پژوهش و فناوری برای کتابخانه­ ها در وضعیت کرونا چیست؟

یکی از مهمترین برنامه­ های اداره کتابخانه­ ها در سال ۱۳۹۹ ایجاد کتابخانه مجازی است که با هدف شناسایی، گردآوری، ذخیره، سازماندهی و  اشاعه محتوای دیجیتال تشکیل شده است. کتابخانه مجازی باعث صرفه ­جویی در هزینه و زمان دسترسی به محتواهای تولید شده خواهد شد. همچنین روند برگزاری دوره­ های آموزشی مجازی، برگزاری همایش سالیانه کتابداران  به شکل مجازی و دسترسی به پایگاه ­های اطلاعاتی تداوم خواهد داشت.

• تاکنون چه اقداماتی در زمینه ایجاد کتابخانه مجازی انجام یافته است؟ لطفا بیشتر توضیح بفرمایید.

کتابخانه مجازی یکی از شیوه ­های ارائه خدمات اطلاع­ رسانی به کاربران کتابخانه است. در این شیوه، محتوای دیجیتال، جایگزین منابع  فیزیکی خواهد شد و ارائه خدمات در این نوع از کتابخانه بدون محدودیت­ های زمانی و مکانی انجام می ­شود. با نگاهی جامع، کتابخانه مجازی دانشگاه فرهنگیان با افزایش دسترسی به اطلاعات تخصصی در حوزه آموزش فعالیت خواهد کرد. از این رو  ضمن همکاری با سایر کتابخانه های دیجیتال، بدون موازی­ کاری و ارائه محتوی تکراری، منابع اطلاعاتی مورد نیاز مجموعه دانشگاه فرهنگیان را تامین خواهد ساخت. در ایام به اصطلاح کرونایی که حضور در سالن مطالعه کتابخانه ­ها دارای ریسک بالا است، کاربران می­ توانند با حضور مجازی در کتابخانه، با کتابداران تعامل کنند و خدمات مرجع مجازی شکل می­گیرد، و با استفاده از اینترنت از انواع محتواهای تولید شده استفاده نمایند. کتابخانه مجازی دانشگاه فرهنگیان نیز که بر بستر سامانه یکپارچه کتابخانه­ ها (سیمرغ) قرار دارد کاربران را قادر خواهد ساخت که از یک درگاه، به جستجو ، بازیابی و دسترسی به محتواهای دیجیتال بپردازند. برای نیل به این منظور سازمان مرکزی با استفاده از خدمات اعضای هیات­ علمی رشته علم اطلاعات و دانش ­شناسی در دانشگاه­ های شهید بهشتی، تربیت مدرس و علامه طباطبایی که عموما دارای تجربه در تاسیس کتابخانه دیجیتال هستند طرح توجیهی تشکیل کتابخانه دیجیتال را تصویب کرد. در این طرح چهار کمیته تامین محتوا، زیر ساخت سخت­ افزاری و نرم ­افزاری، خدمات دیجیتال و همچنین کمیته عالی سیاست گذاری و برنامه ­ریزی کتابخانه دیجیتال تعریف شده است و اعضای هر یک از این کمیته ­ها  مسئولیت اجرای مصوبات کمیته خود را خواهند داشت، تا کنون هر یک از این کمیته ­ها خصوصا کمیته تامین محتوا و زیر ساخت جلسات متعددی را در فضای مجازی برگزار کرده ­اند که منجر به تدوین طرح پیشنهادی نظام نامه تامین محتوا برای کتابخانه دیجیتال دانشگاه فرهنگیان شده است.

• چه منابعی را برای درج در کتابخانه مجازی انتخاب کرده ­اید و از چه نرم ­افزاری برای ارائه خدمات استفاده می­ کنید؟

در طرح پیشنهادی، گستره محتواهای انتخاب شده، در فازهای چهارگانه در سامانه یکپارچه کتابخانه ­ها و از درگاه پورتال کتابخانه با آدرس lib.cfu.ac.ir تعریف شده است. فاز اول اجرای کتابخانه دیجیتال، درج محتواهای تولیدی در دانشگاه فرهنگیان اعم از کتاب­ های چاپ شده، پایان­ نامه­ کارشناسی ارشد، طرح­ های مصوب پژوهشی، فیلم ­های آموزشی و ...است. مرحله دوم منابع اصلی درسی در دانشگاه فرهنگیان و کتاب­ های سایر ناشرین که در ایام کرونا به صورت دیجیتال و رایگان عرضه شده است، مرحله سوم کتاب­ های مرتبط با آموزش که توسط ناشرین مختلف چاپ شده است و مرحله آخر منابع فارسی و انگلیسی مورد نیاز کاربران دانشگاه خواهد بود. لذا هدف ما این است که در فاز اول، منابع درسی را در اختیار دانشجویان قرار دهیم و سپس مرحله به مرحله به پیش رویم.

• شیوه­ های تامین محتواهای تولید شده چگونه است؟ حق مولف در کتابخانه مجازی چگونه رعایت خواهد شد؟

در مورد محتواهای تولید شده داخل دانشگاه، فایل­ها از معاونت­ های دانشگاه و همچنین پردیس/ واحدهای آموزشی دانشگاه دریافت می ­گردد و در مورد محتواهای تولید شده خارج از دانشگاه، دریافت فایل از طریق ارتباط با ناشر با رعایت حقوق مادی و معنوی نویسنده و ناشرین و با اجازه رسمی از ناشر انجام خواهد گرفت. اعتبارت قابل قبولی برای خرید محتوا پیش­بینی شده است و فعلا تنها کاربران داخلی دانشگاه (دانشجو معلمان و اساتید) از این سامانه استفاده خواهند کرد که قادر به دانلود هیچ فایلی نیستند و دسترسی، با حفظ لایه­ های امنیتی با جستجوی حداکثری داخل متن و مشاهده  تصویر محتوا انجام خواهد شد. اما یک نکته در اینجا قابل طرح است که اصولا در کتابخانه مجازی، ایجاد دسترسی به محتوا، برمالکیت محتوا اولویت دارد زیرا پهنای باند اینترنت، میزان حجم مورد استفاده در سرور و...از جمله محدودیت­ های موجود در کتابخانه مجازی است، بنابراین یکی از گام ­های ما، برقراری ارتباط با سایر مراکز تولید محتوا در دانشگاه­ ها و موسسات آموزشی-پژوهشی، از طریق تبادل لینک خواهد بود تا دسترسی به انواع محتواهای تولید شده که مورد نیاز کاربران دانشگاه است از این طریق نیز تامین گردد و دانشگاه فرهنگیان برای همکاری­ های متقابل با  سایر کتابخانه­ های دیجیتال دانشگاه­ ها و موسسات آموزشی و پژوهشی اعلام آمادگی می­ کند.

• براساس برنامه ­ریزی­ های به عمل آمده، پیش ­بینی شما برای بهره ­برداری از کتابخانه دیجیتال برای مخاطبان از جمله استادان و دانشجویان، چه زمانی میسر خواهد بود؟

از آنجا که به احتمال قوی شرایط کرونایی در کشور استمرار خواهد داشت، تمام سعی ما بر این است فازهای ابتدایی که عموما شامل ایجاد دسترسی به محتواهای دانشگاه است، با سرعت در سامانه کتابخانه دیجیتال اجرایی گردد و امیدوارم در دهه اول مرداد ماه رونمایی از اولین گام صورت پذیرد.