محققان پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی با راه اندازی «مزرعه تحقیقاتی به نژادی گراس های علوفه ای و مرتعی سردسیری چندساله» و کشت و ارزیابی ۱۱ گونه و جنس مختلف از این گیاهان در تلاش اند با تولید انبوه و عرضه بذر اصلاح شده این گیاهان برای اولین بار در کشور و ترویج کشت انواع گراس های علوفه ای و مرتعی چندساله متحمل به سرما و کم آبی، ضمن تولید علوفه مورد نیاز دام ها، زمینه حفظ و احیای مراتع و توسعه چراگاه های دست کاشت در کشور را فراهم کنند .

دکتر بابک ناخدا، رییس بخش فیزیولوژی مولکولی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در گفت و گو با روابط عمومی پژوهشگاه اظهار داشت: در شرایطی که روز به روز بر اهمیت و جایگاه فرآورده های دامی در سبد غذایی خانوارها افزوده می شود، صنعت دامداری و دامپروری کشور برای تامین فرآورده های دامی مورد نیاز با محدودیت های مختلفی مواجه است که مهمترین آنها کمبود منابع تولید علوفه و خوراک دام است.

متاسفانه در کشور ما به تولید، مدیریت و اصلاح گیاهان علوفه ای در مقایسه با سایر محصولات زراعی استراتژیک مانند گندم کمتر توجه شده که پیامد آن از یک سو، کمبود گوشت و مواد پروتئینی و از سوی دیگر، چرای بی رویه دام در مراتع است .

وی با اشاره به تبعات ناگوار برداشت بیش از حد از علفزارها و مراتع که به تخریب و نابودی بخش عظیمی از پوشش گیاهی آنها، حذف گونه های خوشخوراک، فرسایش شدید خاک این مناطق و نابودی ذخایر ژنتیکی منجر شده است، اظهار داشت :

کشورهای پیشرفته با سرمایه گذاری در بخش های مختلف کشاورزی به ویژه در عرصه مراتع و شناسایی و اصلاح انواع گیاهان علوفه ای زمستانه و تابستانه از انواع خانواده های گیاهی مانند گراس ها و بقولات و ... پیشرفت های شگرفی در زمینه تامین علوفه مورد نیاز دام ها در طول تمام فصول سال داشته اند. در این کشورها تحقیقات بسیار وسیعی در خصوص به زراعی و به نژادی گیاهان علوفه ای صورت گرفته و ارقام اصلاح شده انواع گونه‌های گیاهان علوفه‌ای متناسب با شرایط مختلف تولید شده اند .

ناخدا خاطرنشان کرد: خوشبختانه کشور ما به لحاظ موقعیت جغرافیایی و تنوع اقلیمی بی نظیری که دارد، تنوع وسیعی از گیاهان علوفه ای و مرتعی را در خود جای داده و خاستگاه اصلی برخی از گیاهان علوفه ای مهم نظیر یونجه، مرغ، اسپرس، ‌جو و برخی گراس ها به شمار می رود، لذا زمینه بسیار مناسبی جهت سرمایه گذاری و بهره گیری از این تنوع ژنتیکی بی نظیر وجود دارد .

عضو هیات علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی با تاکید بر ضرورت توجه کشاورزان و محققان بخش کشاورزی به گیاهان علوفه ای و توسعه علفزارها و چمنزارهای دائمی در کنار کشت گیاهان زراعی یک ساله اظهار داشت: گیاهان علوفه ای عمدتاً در دو خانواده بزرگ گیاهی شامل علف های چمنی (گراس ها) و بقولات (لگوم ها) قرار می گیرند .

گراس‌ها که به لحاظ تولید علوفه، حفاظت و جلوگیری از فرسایش خاک و جنبه های زیست محیطی اهمیت زیادی دارند، سازگاری خوبی به چرا و برداشت ماشینی و دستی علوفه دارند. این گیاهان در طول دوران تکاملی و به واسطه دگرگشن بودن و انتخاب طبیعی با شرایط اقلیمی و آب و هوایی مناطق رشد خود به خوبی سازگاری یافته و تنش های محیطی مانند سرما، گرما، شوری و خشکی را به خوبی تحمل می کنند.

وی خاطرنشان کرد: گراس ها اولین گیاهانی هستند که در اوایل بهار رشد می کنند و آخرین گیاهانی هستند که برگ های آنها در اثر سرما در پائیز از بین می‌رود. از این رو از نظر استفاده از آب سبز و تامین علوفه‌ برای چرای اوایل بهار و اواخر پائیز از اهمیت خاصی برخوردارند. این گیاهان قادر به استقرار و ادامه حیات در خاک های فقیر هستند؛ ولی اگر حاصلخیزی خاک کافی باشد، محصول بیشتری تولید خواهند کرد. شوربختانه در ایران بذر اصلاح شده گراس های سردسیری چند ساله تولید نمی شود. در حالی که برای احیاء پوشش گیاهی مراتع و یا احداث چراگاه های دست کاشت نیاز مبرمی به بذر مناسب این گیاهان احساس می شود .

ناخدا با بیان این که گراس های علوفه ای با تامین علوفه مورد نیاز دام ها از تعرض به مناطق طبیعی و مراتع می کاهند و با پوشش مناسب سطح خاک در طول سال از فرسایش خاک و تخریب بی رویه اراضی مرتعی نیز جلوگیری می کنند، اظهار داشت: با توجه به این کارکردها و شرایط و ویژگی های اکولوژیک و زراعی مناطق مساعد برای ایجاد چراگاه های دست کاشت، باید گونه ها و ارقامی از گیاهان علوفه ای را انتخاب کرد که علاوه بر توانایی تولید علوفه مناسب و با کیفیت، دائمی یا چند ساله بوده، طول دوره رویش و بهره برداری بالایی داشته باشند، سیستم ریشه ای عمیق و توسعه یافته ای داشته باشند، به تنش های زیستی و غیر زیستی مانند آفات و بیماری ها و علف های هرز و خشکی و سرما و چرا مقاوم بوده و قدرت تولید بذر خوبی داشته باشند .

رییس بخش فیزیولوژی مولکولی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی خاطرنشان کرد: پژوهشگاه از سال ها پیش، کار روی انواع جنس و گونه های گراس های علوفه ای را در قالب کشاورزی هوشمند سازگار با تغییر اقلیم [۱] (CSA) و کشاورزی پایدار کم نهاده [۲] (LISA) و با هدف تولید و توسعه کشت انواع گیاهان علوفه ای با نیاز مراقبتی پائین [۳] در شرایط سخت محیطی و با بهره گیری از آب سبز برای تولید علوفه و کاهش فرسایش خاک و حفظ محیط زیست آغاز کرده است .

از مهمترین اهداف پژوهش های انجام شده می‌توان به بررسی تنوع موجود بین اکسشن های هر گونه از نظر صفات مورفولوژیک، کمی و کیفی و نشانگرهای مولکولی و شناسایی اکسشن های برتر و گزینش ژنوتیپ های برتر از بین این اکسشن ها با استفاده از نشانگرهای مورفولوژیک و مولکولی، گزینش والدین پلی کراس در گونه های مختلف گراس های سردسیری چند ساله از بین ژنوتیپ های برتر از طریق بررسی کلونی، ایجاد و معرفی ارقام سینتتیک، توسعه و ترویج گونه های مناسب از نظر سازگاری و عملکرد علوفه برای احداث چراگاه های دست کاشت، ارتقای بهره‌وری از آب سبز در تولید علوفه، تولید بذور اصلاح شده پایه انواع گراس ها و برنامه ریزی برای تولید بذر اصلاح شده گراس های علوفه ای و مرتعی برای اولین بار در کشور با همکاری بخش خصوصی و ایجاد بانک بذر فعال برای گونه های مختلف گراس های سردسیری اشاره کرد .

دکتر رضا محمدی، عضو هیات علمی بخش فیزیولوژی مولکولی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی منطقه شمال غرب و غرب کشور و مجری طرح معرفی گراس های سردسیری چندساله علوفه ای هم در تشریح فعالیت های چند ساله پژوهشگاه در این حوزه اظهار داشت: کلکسیون برخی از گراس های سردسیری چند ساله که از نظر تولید علوفه مناسب هستند در پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی به ویژه پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی شمال غرب و غرب کشور ایجاد شده و با انجام مطالعات مقدماتی طی چندین پروژه تحقیقاتی روی عملکرد علوفه آنها، ژنوتیپ های برتر گونه های مناسب شامل A.desertorum ، A.cristatum ، Agropyron elongatum ، Bromus inermis ، Dactylis glomerata ، F. arundinacea ، F. rubra ، Festuca ovina ، Puccinellia distans ، Phalaris aquatica و Lolium perenne انتخاب شده اند .

در ادامه این تحقیقات، ژنوتیپ های برتر انتخاب شده از هر گونه در یک خزانه پلی کراس کشت شده و بذر ترکیبی آنها تولید شده است.

وی ابراز امیدواری کرد که با اجرای پروژه ​های تحقیقاتی تدوین شده در زمینه گراس​های علوفه​ای و مرتعی، ضمن حفظ و تقویت تنوع زیستی و معرفی گیاهان جایگزین برای تولید اقتصادی در شرایط سخت محیطی مانند سرما، خشکی و کم آبی و اراضی فقیر بتوان از ارزش افزوده حاصل از تولید بذر اصلاح شده انواع گراس​های علوفه ​ای سردسیری بهره مند شد .

محمدی در ادامه، افزایش بهره​ وری آب و سایر نهاده ​ها، جلوگیری از فرسایش خاک و حفظ محیط زیست، رونق تولید و ایجاد اشتغال مولد و پایدار در مناطق روستایی، بهبود معیشت کشاورزان، تولید پایدار علوفه با کیفیت و خوش خوراک در مراتع و چراگاه های ایجاد شده، جلب مشارکت فعال بخش خصوصی و کشاورزان و بهره برداران برای تولید بذر اصلاح شده گراس های علوفه ای را از دیگر اهداف این تحقیقات عنوان کرد.

وی در پایان خاطرنشان کرد: در تلاشیم در ادامه با همکاری دانشگاه ها و بخش خصوصی، دامنه تحقیقات خود را از گراس های علوفه سردسیری به گونه های مختلف علوفه ای متحمل به خشکی، شوری و گرما نیز توسعه  دهیم.

لازم به ذکر است که این طرح تحت عنوان "گراس های ناجی" در جشنواره ایده ها و محصولات نوآورانه برای احیای دریاچه ارومیه با مشارکت مردم که توسط طرح حفاظت از تالاب های ایران در آبان ماه سال ۱۳۹۸ در ارومیه برگزار شد حایز رتبه برتر شد و جایزه اول این جشنواره را به خود اختصاص داد.